กลุ่มอาการถุงน้ำรังไข่หลายใบกับภาวะเจริญพันธุ์
กลุ่มอาการถุงน้ำรังไข่หลายใบ (PCOS) คือกลุ่มของอาการ หรือที่เรียกว่า "กลุ่มอาการ" ที่ส่งผลต่อรังไข่และการตกไข่ พบได้บ่อยในผู้หญิงวัยเจริญพันธุ์ ผู้หญิงที่เป็น PCOS จะผลิตแอนโดรเจน (ฮอร์โมนเพศชาย) ในระดับที่สูงกว่าปกติ ความไม่สมดุลของฮอร์โมนนี้จะรบกวนรอบเดือน เช่น ประจำเดือนมาผิดปกติ หรือมีประจำเดือนยาวนานกว่าปกติ และรังไข่อาจมีฟอลลิคูลจำนวนมาก (ถุงน้ำขนาดเล็กที่สร้างฮอร์โมนและมีผลต่อภาวะเจริญพันธุ์) ทำให้รังไข่ไม่สามารถปล่อยไข่ออกมาเป็นปกติ ส่งผลให้ตั้งครรภ์ได้ยาก การวินิจฉัยที่แม่นยำและรวดเร็วจะช่วยให้เข้ารับการรักษาที่เหมาะสมและควบคุมอาการได้ง่ายขึ้น
ในวัยเริ่มเข้าสู่การเจริญพันธุ์ ผู้หญิงจะมีฟอลลิคูลที่ยังไม่เจริญเต็มที่ในรังไข่ประมาณ 400,000 ฟอลลิคูล ซึ่งแต่ละฟอลลิคูลมีศักยภาพในการปล่อยไข่ออกมาเพื่อให้ปฏิสนธิได้ แต่ในผู้หญิงที่เป็น PCOS ไข่ไม่สามารถเติบโตและกระตุ้นให้เกิดการตกไข่ได้ ฟอลลิคูลที่ยังไม่สมบูรณ์จึงสะสมอยู่ในรังไข่ สูตินรีแพทย์ชาวอเมริกัน Irving F. Stein, Sr. และ Michael L. Leventhal ผู้ซึ่งอธิบายกลุ่มอาการนี้ตั้งแต่ปี 1935 (PCOS จึงถูกเรียกอีกชื่อว่า Stein-Leventhal syndrome) เคยเข้าใจผิดว่าฟอลลิคูลจำนวนมากในรังไข่คือถุงน้ำ ดังนั้นคำว่า "ถุงน้ำหลายใบ" ในชื่อกลุ่มอาการนี้จึงหมายถึง "มีถุงน้ำจำนวนมาก" แม้ปัญหาสุขภาพนี้จะถูกค้นพบมานานหลายปีแล้ว แต่สาเหตุของ PCOS ยังไม่เป็นที่ทราบแน่ชัด
จะรู้ได้อย่างไรว่าเป็น PCOS?
มีผู้หญิงจำนวนมากที่เป็น PCOS โดยไม่รู้ตัว จากหนึ่งในการศึกษาพบว่าผู้หญิงที่เป็น PCOS ถึง 70% ไม่เคยได้รับการวินิจฉัย อาการมักสังเกตได้ตั้งแต่ช่วงวัยรุ่น แต่คนที่มีอาการไม่มาก มักได้รับการวินิจฉัยเมื่ออายุประมาณ 25–30 ปี
อาการที่พบได้บ่อย ได้แก่:
- รอบเดือนมาไม่ปกติ
- ประจำเดือนมามากผิดปกติ
- ขนดกหรือขนขึ้นตามใบหน้าและลำตัว (ภาวะขนดก)
- เป็นสิวที่ใบหน้า หน้าอก และหลังส่วนบน
- ผมบางหรือผมร่วงบนหนังศีรษะ ศีรษะล้านลักษณะคล้ายผู้ชาย
- น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น หรือควบคุมน้ำหนักได้ยาก
- ผิวหนังคล้ำขึ้น โดยเฉพาะที่คอ ขาหนีบ ใต้ราวนม
- ติ่งเนื้อเล็กๆ บริเวณรักแร้หรือลำคอ
หากไม่มีโรคอื่น เช่น โรคทางพันธุกรรมของต่อมหมวกไตหรือเนื้องอกในรังไข่หรือต่อมหมวกไต การมีอาการอย่างน้อย 2 ข้อจากข้างต้น ถือว่าอาจเข้าข่าย PCOS
แม้ว่าจะระบุยีนที่เกี่ยวข้องกับ PCOS มากกว่า 20 ยีนแล้ว แต่ก็อธิบายสาเหตุของโรคได้น้อยกว่า 10% อย่างไรก็ดี หากในครอบครัวมีผู้ได้รับการวินิจฉัยว่าป่วยเป็น PCOS สมาชิกในครอบครัวจะมีโอกาสเสี่ยงสูงถึง 30% ปัจจุบัน พันธุกรรมจึงถือเป็นปัจจัยที่ทำนายได้ดีที่สุด นอกจากนี้ปัจจัยแวดล้อม เช่น สารรบกวนต่อมไร้ท่อ ซึ่งส่งผลต่อระบบฮอร์โมน ก็อาจมีบทบาทกระตุ้นให้เกิดโรคนี้ด้วย
โรคที่เกิดจากหลายปัจจัย
ขณะนี้ยังไม่มีการค้นพบสาเหตุที่แน่ชัดของ PCOS เป็นที่เชื่อว่าผู้หญิงที่เป็น PCOS มีหลายปัจจัยที่เกี่ยวข้องกันซึ่งนำไปสู่การเกิดกลุ่มอาการนี้
แอนโดรเจนสูง: มีหลักฐานว่าระดับฮอร์โมนเพศชาย (แอนโดรเจน) สูงผิดปกติส่งผลให้รังไข่สร้างฮอร์โมนและไข่ได้ไม่ปกติ ในผู้หญิงที่มีภาวะเจริญพันธุ์ปกติ ฟอลลิคูลในรังไข่หลายใบจะเริ่มเติบโตในแต่ละรอบเดือน จนกระทั่งมีใบหนึ่งเติบโตเด่นขึ้นและปล่อยไข่ออกมา ส่วนที่เหลือจะสลายไป แต่ในกรณีที่ PCOS รุนแรง การมีแอนโดรเจนเกินทำให้ฟอลลิคูลดื้อและไม่สามารถเจริญเต็มที่ ฟอลลิคูลจึงสะสมในรังไข่แทนที่จะสลาย
ภาวะดื้อต่ออินซูลิน: ผู้หญิงที่เป็น PCOS มากถึง 70% มักมีภาวะดื้อต่ออินซูลิน หมายความว่าเซลล์ในร่างกายใช้อินซูลินได้ไม่ดี อินซูลินเป็นฮอร์โมนที่ตับอ่อนสร้างขึ้น เพื่อช่วยเผาผลาญน้ำตาล (แหล่งพลังงานหลัก) หากร่างกายดื้อต่ออินซูลิน จะทำให้ต้องการอินซูลินมากขึ้น ตับอ่อนจึงผลิตอินซูลินมากขึ้น ส่งผลให้รังไข่สร้างแอนโดรเจนเพิ่มขึ้นด้วย โรคอ้วนเป็นหนึ่งในปัจจัยสำคัญที่ก่อให้เกิดภาวะดื้อต่ออินซูลิน
การอักเสบในร่างกาย: ผู้หญิงที่เป็น PCOS มักพบว่ามีภาวะอักเสบในร่างกายในระดับสูงกว่าปกติ น้ำหนักเกินอาจเป็นสาเหตุของการอักเสบนี้ด้วย งานวิจัยยังพบว่าการอักเสบมากเกินไปสัมพันธ์กับระดับแอนโดรเจนที่สูงขึ้นเช่นกัน
โรคอ้วน: โรคอ้วนเป็นลักษณะเด่นที่พบร่วมในผู้หญิงที่เป็น PCOS นอกจากจะกระทบต่อภาวะเจริญพันธุ์ ยังสอดคล้องกับความผิดปกติทางเมตาบอลิซึม พบว่าผู้หญิงที่เป็น PCOS ประมาณ 40–80% มีน้ำหนักเกินหรือโรคอ้วน ซึ่งเพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะทนน้ำตาลกลูโคสผิดปกติและเบาหวานชนิดที่ 2 อาหารแคลอรีสูงและการออกกำลังกายน้อยถือเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้อัตราโรคอ้วนในผู้หญิงที่เป็น PCOS สูงขึ้น ปัจจุบันยังไม่สามารถระบุยีนที่รับผิดชอบต่อ PCOS ได้อย่างชัดเจน
ภาวะแทรกซ้อน
PCOS อาจก่อให้เกิดภาวะแทรกซ้อนหลายอย่าง ภาวะแทรกซ้อนที่พบบ่อย (และสามารถรักษาได้) คือ ภาวะมีบุตรยาก อย่างที่กล่าวไปข้างต้น PCOS ก่อให้เกิดความไม่สมดุลของฮอร์โมนเพศหญิงจนทำให้ไข่ไม่เติบโตและไม่สามารถตกไข่ได้ หากไข่ไม่สมบูรณ์ กระบวนการตกไข่และการตั้งครรภ์จะไม่เกิดขึ้น
นอกจากปัญหามีบุตรยากแล้ว PCOS ยังนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนในระยะยาวอีกหลายอย่าง
ผู้หญิงที่เป็น PCOS มากถึง 80% มักมีน้ำหนักเกินหรือโรคอ้วน โรคอ้วนและ PCOS ทั้งสองอย่างเพิ่มความเสี่ยงต่อการมีระดับน้ำตาลในเลือดสูง ความดันโลหิตสูง และไขมันในเลือดผิดปกติ รวมกันเรียกว่า กลุ่มอาการเมตาบอลิซึม ซึ่งนำไปสู่ความเสี่ยงโรคหัวใจ เบาหวาน โรคหัวใจและหลอดเลือดต่างๆ (เช่น อัมพฤกษ์ หัวใจวาย) และมะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก
ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ (Sleep apnoea) เป็นอีกภาวะแทรกซ้อนของ PCOS ซึ่งเป็นความผิดปกติที่อันตรายขณะนอนหลับ โดยเกิดการหยุดหายใจซ้ำๆ หากคุณกรนเสียงดังและรู้สึกอ่อนเพลียแม้นอนเต็มที่ อาจเสี่ยงเป็นภาวะนี้
ภาวะแทรกซ้อนอื่นจาก PCOS ได้แก่:
- เลือดออกผิดปกติทางช่องคลอด
- โรคซึมเศร้า
- ภาวะวิตกกังวล
- ความผิดปกติในการกิน
วินิจฉัย PCOS อย่างไร?
ในการช่วยวินิจฉัย PCOS และแยกโรคอื่นๆ ที่อาจก่อให้เกิดอาการแพทย์จะสอบถามประวัติสุขภาพ ตรวจร่างกาย และตรวจเพิ่มเติมตามความเหมาะสม
การ ตรวจร่างกาย มักจะรวมถึงการวัดความดันโลหิต คำนวณดัชนีมวลกาย วัดเส้นรอบเอว ตรวจขนดกที่หน้า อก หลัง และดูสิวหรือรอยด่างดำบนผิวหนัง ร่วมสังเกตอาการผมร่วงหรืออาการผิดปกติอื่นๆ (เช่น ไทรอยด์โต)
แพทย์อาจ ตรวจภายใน เพื่อดูอาการจากฮอร์โมนเพศชาย (เช่น คลิตอริสโตผิดปกติ) และตรวจขนาดของรังไข่ ว่าบวมผิดปกติหรือไม่
อัลตราซาวด์ทางช่องคลอด เป็นการใช้คลื่นเสียงตรวจดูรังไข่ว่ามีถุงน้ำมากหรือไม่ รวมถึงตรวจดูเยื่อบุโพรงมดลูก
ตรวจเลือด เพื่อตรวจหาระดับฮอร์โมนแอนโดรเจนและฮอร์โมนอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น ฮอร์โมนไทรอยด์และตรวจโรคทั่วไปที่มีอาการคล้าย PCOS แพทย์อาจตรวจไขมันในเลือดและตรวจเบาหวานร่วมด้วย
ปัจจุบัน ไม่มีการตรวจใดที่สามารถยืนยันการเป็น PCOS ได้อย่างแม่นยำ เมื่อแยกโรคอื่นออกแล้ว แพทย์มักจะวินิจฉัยจากเกณฑ์ต่อไปนี้ คือ พบอย่างน้อย 2 อย่างใน 3 อาการ ได้แก่ แอนโดรเจนสูง ประจำเดือนมาไม่ปกติ และมีถุงน้ำในรังไข่
ควรจดบันทึกประจำเดือนและอาการผิดปกติ เช่น น้ำหนักขึ้น มีสิว มีขนดกนอกเหนือจากอาการที่กล่าวมา เพื่อช่วยในการวินิจฉัย
รักษา PCOS อย่างไร?
แม้ปัจจุบันยังไม่มีวิธีรักษา PCOS ให้หายขาด แต่อาการสามารถควบคุมได้ แพทย์จะช่วยวางแผนการรักษาที่เหมาะกับอาการ ความต้องการมีบุตร และลดความเสี่ยงปัญหาระยะยาวอย่างเบาหวานหรือโรคหัวใจ ผู้หญิงส่วนใหญ่ต้องใช้การรักษาผสมผสานหลายวิธีเพื่อควบคุมอาการอย่างมีประสิทธิภาพ
ยาคุมกำเนิดฮอร์โมน มีส่วนช่วยบรรเทาอาการ PCOS ได้แก่ ยาคุมกำเนิดชนิดกิน ชนิดแผ่นแปะ ชนิดฉีด วงแหวนช่องคลอด และห่วงฮอร์โมนชนิดใส่ในมดลูก (IUD)
สำหรับผู้หญิงที่ยังไม่ต้องการมีบุตร การใช้ยาคุมกำเนิดฮอร์โมนช่วย:
- ปรับรอบเดือนให้สม่ำเสมอ
- ลดความเสี่ยงมะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก
- บรรเทาสิวและช่วยลดขนดกตามใบหน้าและลำตัว (สอบถามแพทย์เกี่ยวกับยาคุมที่มีทั้งฮอร์โมนเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรน)
ฉันดูแลตัวเองได้อย่างไรบ้าง?
แม้ PCOS จะเป็นโรคที่ซับซ้อน แต่คุณสามารถเริ่มปรับพฤติกรรมเพื่อสุขภาพที่ดีขึ้น เช่น การเลือกรับประทานอาหารที่ดีต่อสุขภาพและหลีกเลี่ยงส่วนผสมที่อาจเป็นอันตรายก็ช่วยลดอาการได้มาก
การกินอาหารที่มีประโยชน์จะช่วยปรับสมดุลฮอร์โมนและรอบเดือน ในขณะที่การกินอาหารแปรรูปจะกระตุ้นภาวะอักเสบและความต้านทานต่ออินซูลิน
วิธีที่คุณดูแลตัวเองที่บ้านเพื่อลดอาการ PCOS ได้แก่:
- ลดน้ำหนัก การกินอาหารที่ดีและออกกำลังกายสม่ำเสมอช่วยลดน้ำหนัก ลดระดับน้ำตาลในเลือด ปรับให้ร่างกายใช้อินซูลินได้ดีขึ้น และสมดุลฮอร์โมนดีขึ้น
- กำจัดขนส่วนเกิน ใช้ผลิตภัณฑ์กำจัดขนบนใบหน้า ครีมกำจัดขนตามร้านขายยา การเลเซอร์กำจัดขน หรืออิเล็กโทรไลซิส
- ชะลอการงอกของขนใหม่ ใช้ครีมทาผิว (อีฟลอร์นิโธิน HCl) ตามใบสั่งแพทย์จะช่วยชะลอการเกิดขนใหม่ในตำแหน่งที่ไม่ต้องการ
ในขณะที่นักวิจัยยังค้นหาวิธีรักษา PCOS เพิ่มเติม เราทุกคนสามารถโฟกัสกับการมีวิถีชีวิตที่ดีและสังเกตการเปลี่ยนแปลงของรอบเดือนอยู่เสมอ
คุณสามารถติดตามรอบเดือนด้วย WomanLog ดาวน์โหลด WomanLog ได้แล้วตอนนี้:
