สาเหตุ อาการ และทางเลือกการรักษาภาวะไทรอยด์ต่ำ
ภาวะไทรอยด์ต่ำเป็นโรคต่อมไทรอยด์ที่พบบ่อยและส่งผลกระทบต่อคนนับล้านทั่วโลก อาการอย่างเช่น น้ำหนักลดยาก ผมร่วง ผิวหมองสมองล้า และอีกหลายอย่างอาจทำให้ใช้ชีวิตประจำวันลำบาก อย่างไรก็ตาม ยังมีวิธีดูแลภาวะนี้เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตให้ดีขึ้น ในบทความนี้ คุณจะได้เรียนรู้เพิ่มเติมเกี่ยวกับภาวะไทรอยด์ต่ำ ทั้งสาเหตุและอาการต่างๆ
ต่อมไทรอยด์เป็นต่อมขนาดเล็กที่อยู่ตรงกลางคอของคุณ มีบทบาทสำคัญต่อการทำงานของร่างกาย ต่อมไร้ท่อนี้สร้างฮอร์โมนที่ควบคุมระบบเผาผลาญ อุณหภูมิร่างกาย และการเจริญเติบโต อย่างไรก็ตาม ไทรอยด์ยังเป็นต่อมที่ไวต่อปัจจัยแวดล้อม ยา การขาดสารอาหาร และความแปรปรวนของฮอร์โมนมากที่สุดด้วย เมื่อต่อมไทรอยด์เสียหายอาจนำไปสู่ภาวะไทรอยด์ต่ำ ซึ่งเป็นโรคที่พบบ่อยและส่งผลกระทบต่อระบบต่างๆ ทั่วร่างกาย
หน้าที่ของต่อมไทรอยด์ในร่างกายคุณ
ก่อนพูดถึงภาวะไทรอยด์ต่ำ ควรเข้าใจหน้าที่ของต่อมไทรอยด์เสียก่อน
ต่อมไทรอยด์ลักษณะคล้ายผีเสื้อ ตั้งอยู่หน้าคอ โดยโอบรอบหลอดลม (trachea) และอยู่บริเวณใกล้กับลูกกระเดือก ตำแหน่งประมาณตรงที่ผูกโบว์ไท ต่อมนี้มีสองกลีบ (ปีกผีเสื้อ) เชื่อมกันด้วยเนื้อเยื่อลักษณะเป็นสายบางๆ ที่เรียกว่า isthmus
ต่อมใต้สมองส่วนหน้า (pituitary gland) ควบคุมต่อมไทรอยด์ผ่านฮอร์โมนกระตุ้นไทรอยด์ (TSH) ตามปกติ ไทรอยด์จะผลิตฮอร์โมน T3 (triiodothyronine) และ T4 (thyroxine) ร่วมกับฮอร์โมนอื่นๆ เช่น เอสโตรเจน โปรเจสเตอโรน เทสโทสเตอโรน คอร์ติซอล ฮอร์โมนเหล่านี้ควบคุมกระบวนการต่างๆ อุณหภูมิ น้ำหนัก การเผาผลาญ การเจริญเติบโต อัตราการเต้นของหัวใจ รอบเดือน และกระบวนการร่างกายอีกมากมาย
อย่างไรก็ตาม จากหลายสาเหตุ เช่น การที่ภูมิคุ้มกันของร่างกายโจมตีเนื้อเยื่อไทรอยด์เอง หรือฮอร์โมนอื่นไปขัดขวางการผลิต T3 และ T4 ทำให้ต่อมไทรอยด์ทำงานผิดปกติ จนเกิดภาวะไทรอยด์ต่ำ
ภาวะไทรอยด์ต่ำคืออะไร?
ภาวะไทรอยด์ต่ำ หรือไทรอยด์ทำงานน้อย เป็นภาวะของระบบต่อมไร้ท่อ ที่ต่อมไทรอยด์ผลิตฮอร์โมนได้ไม่เพียงพอ พบในประชากรทั่วไปประมาณ 5% ภาวะนี้มี 4 ประเภท ซึ่งบางแบบอาจไม่มีอาการเด่นชัด หลายคนอาจมีภาวะไทรอยด์ต่ำแต่ไม่รู้ตัวและไม่ได้รับการรักษา
เพราะไทรอยด์เกี่ยวพันกับการใช้พลังงานของร่างกาย อาการสำคัญคือ เหนื่อยง่ายและน้ำหนักขึ้น เนื่องจากร่างกายเปลี่ยนแคลอรี่เป็นพลังงานได้ไม่ดี ภาวะนี้ไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ แต่จัดการได้ด้วยการปรับพฤติกรรมและการทดแทนฮอร์โมนไทรอยด์
ประเภทของภาวะไทรอยด์ต่ำ
ไทรอยด์ต่ำระดับปฐมภูมิ
เป็นชนิดที่พบบ่อยที่สุด (99% ของผู้ป่วย) มักเกิดจากโรคภูมิคุ้มกันตนเองที่ชื่อว่าโรคฮาชิโมโตะ ร่างกายสร้างภูมิคุ้มกันขึ้นมาโจมตีต่อมไทรอยด์จนต่อมเสียหายและผลิตฮอร์โมนได้น้อยลง
สัญญาณที่พบในโรคฮาชิโมโตะ:
- TSH สูง T4 ต่ำ
- อาการค่อยๆ เป็นทีละน้อย
- พบมากในผู้หญิง
- มักมีโรคภูมิต้านทานตนเองอื่นร่วมด้วย
โรคฮาชิโมโตะใช้เวลาพัฒนาหลายปี และเริ่มจากอาการเล็กน้อย ทำให้หลายคนพบแพทย์เมื่อภาวะลุกลาม หากไม่ได้รับการดูแลอาจไทรอยด์ล้มเหลวถาวร
ไทรอยด์ต่ำระดับทุติยภูมิ
หรือเรียกว่าไทรอยด์ต่ำจากศูนย์กลาง เกิดจากการทำงานผิดปกติของต่อมใต้สมอง มักวินิจฉัยได้ยาก เพราะเกิดจากเนื้องอก การฉายรังสีที่ศีรษะ อุบัติเหตุ การผ่าตัด หรือการอักเสบ สัญญาณที่พบบ่อยคือ TSH ต่ำหรือปกติ แต่ T4 ต่ำ
ไทรอยด์ต่ำแต่กำเนิด
พบตั้งแต่แรกเกิด หรือภายหลังไม่นาน หลังคลอด 1 ในทารก 2,000–4,000 คน เกิดจากต่อมไทรอยด์ไม่มีหรือพัฒนาไม่สมบูรณ์ กลายพันธุ์ของยีน การสังเคราะห์ฮอร์โมนผิดปกติ หรือขาดไอโอดีน เด็กจะต้องได้รับยาและตรวจติดตามอาการสม่ำเสมอ
ไทรอยด์ต่ำระดับใต้คลินิก
เป็นภาวะที่อ่อนที่สุด มักมี TSH สูงเล็กน้อย แต่ T4 ปกติ ส่วนใหญ่ไม่แสดงอาการ แต่ภาวะนี้อาจกลายเป็นไทรอยด์ต่ำเต็มรูปแบบได้
สาเหตุของภาวะไทรอยด์ต่ำ
ไทรอยด์ต่ำเป็นภาวะที่ซับซ้อนและเกิดขึ้นได้ทุกช่วงวัย มีหลายปัจจัยทั้งภายในและภายนอก แม้คนที่ดูสุขภาพดี ก็มีโอกาสเป็นได้เช่นกัน
สาเหตุที่พบบ่อยของภาวะไทรอยด์ต่ำ
โรคภูมิคุ้มกันตนเอง
โรคต่างๆ เช่น ไทรอยด์อักเสบแบบฮาชิโมโตะ เบาหวานชนิดที่ 1 รูมาตอยด์ ลูปัส และเซลิแอค เพิ่มความเสี่ยงให้ต่อมไทรอยด์ถูกโจมตีและบกพร่อง ฮอร์โมนไทรอยด์ลดลง ต่อยตกโดยภูมิคุ้มกันภูมิแพ้ทางพันธุกรรม
การรักษาทางการแพทย์
ต่อมไทรอยด์ไวต่อการรักษาหลายอย่าง โดยเฉพาะการรักษามะเร็ง เช่น การฉายรังสีที่คอ ทำลายเซลล์ไทรอยด์
ไทรอยด์ต่ำอาจมาจากการผ่าตัดนำต่อมไทรอยด์บางส่วนหรือทั้งหมดออก (thyroidectomy) ซึ่งมักเพราะบาดเจ็บหรือมะเร็งไทรอยด์ สาเหตุจากการตั้งครรภ์ เช่น ภาวะต่อมไทรอยด์อักเสบหลังคลอด หรือความเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนขณะตั้งครรภ์ ก็มีผลเช่นกัน
ยา
ยาบางชนิดรบกวนฮอร์โมนธรรมชาติและการเผาผลาญ ส่งผลต่อไทรอยด์ ยาที่พบได้บ่อยเช่น ลิเทียม (ยาโรคจิตเภท) อะมิโอดาโรน (ยาหัวใจ) ยามะเร็งบางชนิด เช่น interferon alpha และยาต้านซึมเศร้าบางชนิด
โภชนาการ
สารอาหารที่คุณได้รับมีผลต่อไทรอยด์ ขาดไอโอดีนรุนแรง หรือได้ไอโอดีนเกินไปก็ทำให้ต่อมนี้ผิดปกติได้ การขาดซีลีเนียม วิตามินดี หรือ B12 ก็ทำให้เสี่ยงไทรอยด์ต่ำขึ้น
ปัจจัยอื่น
สิ่งแวดล้อม อย่าง สารรบกวนต่อมไร้ท่อ ในสิ่งแวดล้อมรอบตัวคุณ มีผลให้ต่อมไทรอยด์หยุดทำงาน สารพิษ รังสี โลหะหนัก สารเคมีอุตสาหกรรม และสารฆ่าแมลงบางชนิดเพิ่มความเสี่ยงได้
พันธุกรรมมีผลเช่นกัน ประวัติโรคไทรอยด์ในครอบครัว โรคแพ้ภูมิตัวเอง และการกลายพันธุ์บางประเภทอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะนี้
ใครมีแนวโน้มเกิดภาวะไทรอยด์ต่ำมากกว่า?
โดยทั่วไป ผู้หญิงและผู้สูงอายุ (มากกว่า 60 ปี) มีโอกาสเป็นไทรอยด์ต่ำมากกว่า สาเหตุหนึ่งคือฮอร์โมนแปรปรวนเป็นประจำทั้งช่วงวัยเจริญพันธุ์และวัยทอง รวมถึงระบบภูมิคุ้มกันที่ทำงานมาก ทำให้ผู้หญิงเสี่ยงโรคฮาชิโมโตะได้มากกว่าผู้ชาย คนที่เป็นโรคภูมิคุ้มกันตนเอง อาการดาวน์ หรือเทิร์นเนอร์ซินโดรม เสี่ยงสูงขึ้นด้วย
อาการและสัญญาณของภาวะไทรอยด์ต่ำ
ไทรอยด์ต่ำส่งผลต่อกระบวนการทั่วร่างกาย อาจไม่มีอาการ หรืออาจถูกเข้าใจผิดว่าเป็นอาการเครียดสะสมหรืออายุเพิ่มขึ้น ควรตรวจฮอร์โมนเป็นประจำเพื่อเฝ้าระวังแต่เนิ่นๆ
อาการของภาวะไทรอยด์ต่ำ:
- การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ เช่น น้ำหนักขึ้น บวมน้ำ บวม ตัวอืด ผิว หมองคล้ำและแห้ง ผมร่วงผิดปกติ ผิวอาจซีดหรือเหลือง
- พละกำลังและกล้ามเนื้อ เช่น เหนื่อยล้าเรื้อรัง แม้งานง่ายๆ ทำให้รู้สึกหมดแรง กล้ามเนื้ออ่อนแรง ปวดเมื่อย ข้อปวด ทนออกกำลังกายได้น้อยลง
- ความเปลี่ยนแปลงด้านจิตใจและอารมณ์ เช่น สมรรถภาพสมองลดลง สมองล้า มีปัญหาความจำ สมาธิสั้น คิดช้าลง ขาดสมาธิ หลายคนมี ปัญหาทางสุขภาพจิต เช่น ซึมเศร้า วิตกกังวล อารมณ์แปรปรวน หงุดหงิด ขาดแรงจูงใจ
- ระบบสืบพันธุ์และฮอร์โมน เช่น รอบเดือนมาไม่ปกติ ประจำเดือนมามาก มีลูกยาก ความต้องการทางเพศลด เสี่ยงแท้ง แทรกซ้อนขณะตั้งครรภ์ ปัญหาหลังคลอด
ไทรอยด์ต่ำยังส่งผลต่อ ระบบเผาผลาญและทางเดินอาหาร เช่น ท้องผูก อาหารย่อยช้า อืดท้อง เบื่ออาหาร น้ำหนักลดยาก หลายคนยังมีอัตราการเต้นหัวใจช้าลง คอเลสเตอรอลสูง ความดันสูง และไหลเวียนเลือดไม่ดี
ภาวะไทรอยด์ต่ำรักษาหายขาดได้ไหม?
ไม่สามารถรักษาให้หายขาด แต่สามารถดูแลและใช้ชีวิตได้ปกติ
วิธีดูแลตนเองเมื่อมีภาวะไทรอยด์ต่ำ
รักษาด้วยยาและปรับไลฟ์สไตล์ แพทย์อาจสั่งฮอร์โมนไทรอยด์สังเคราะห์ เช่น เลโวไทรอกซีน (LT4) ซึ่งทั่วโลกใช้กันอย่างกว้างขวาง ควรตรวจเลือดเสมอทุก 6–12 เดือน สังเกตอาการ และรายงานผลยาแก่แพทย์
แม้ใช้ยา ควรเปลี่ยนพฤติกรรม เช่น ปรับโภชนาการ ออกกำลังกาย และบริหารความเครียด
รับประทานอาหารที่เหมาะกับภาวะไทรอยด์ต่ำ
เน้นอาหารที่อุดมด้วยไอโอดีน เช่น สาหร่าย ปลา ซีลีเนียม (ถั่วบราซิล เนื้อแดง ไข่) สังกะสี (เนื้อสัตว์ อาหารทะเล ถั่วเมล็ดแห้ง) และ ธาตุเหล็ก (เนื้อไม่ติดมัน ผักโขม) ควรเลี่ยงอาหารแปรรูป น้ำตาลสูง และถั่วเหลืองหรือผักกาดหัวปริมาณมาก เพราะอาจขัดขวางการดูดซึมไอโอดีน
หาแนวทางออกกำลังกายที่เหมาะสม
การออกกำลังกายสม่ำเสมอสำคัญเท่าอาหารและยา ไทรอยด์ต่ำทำให้เผาผลาญพลังงานได้น้อย พลังงานเกินอาจสะสมเป็นไขมัน เคลื่อนไหวและออกกำลังช่วยเผาผลาญพลังงานเร่งระบบเผาผลาญ
ควรเริ่มต้นทีละน้อยและเพิ่มความหนักช้าๆ ผู้ป่วยไทรอยด์ต่ำจำนวนมากพบว่าการออกกำลังเบาๆ มีประสิทธิภาพดีกว่าการออกกำลังหนัก เช่น เดิน ว่ายน้ำ โยคะ เวทเทรนนิ่ง กล้ามเนื้อมีบทบาทสำคัญเพราะช่วยเผาผลาญพลังงาน
บริหารความเครียด
ต่อมไทรอยด์สัมพันธ์กับต่อมหมวกไตซึ่งควบคุมฮอร์โมนความเครียด หากฮอร์โมนความเครียด (cortisol) สูง ระบบเผาผลาญจะช้าลง ไทรอยด์ยิ่งแย่ ผู้หญิงที่มีไทรอยด์ต่ำจะเหนื่อยมากขึ้นและน้ำหนักเพิ่มช่วงเครียด
ควรหาวิธีคลายเครียด เช่น ฝึกสมาธิ ผ่อนคลายลมหายใจ โยคะ นอนให้เป็นเวลา สำหรือสุขภาพจิต เช่น ได้รับคำปรึกษา ร่วมกลุ่มสนับสนุน ติดต่อสังคมเป็นประจำ บรรเทาความเครียดในระยะยาว
จัดสภาพแวดล้อมให้ปลอดภัย
ต่อมไทรอยด์ไวต่อสารพิษ (endocrine disruptor) ที่แฝงตัวในอาหาร น้ำ ของใช้ในบ้าน เสื้อผ้า ภาชนะ ควรใช้ระบบกรองน้ำและอากาศ เลือกอาหารออร์แกนิก เปลี่ยนอุปกรณ์ทำอาหารพลาสติกเป็นไม้หรือโลหะ ใส่เสื้อผ้าจากเส้นใยธรรมชาติ
ใช้ชีวิตดีและมีความสุขกับภาวะไทรอยด์ต่ำ
การทราบว่าตนเองมีภาวะที่รักษาไม่หายเป็นเรื่องยากจะยอมรับ บางครั้งอาจรู้สึกเหมือนสู้อยู่คนเดียว แต่อย่าเพิ่งท้อ แม้ภาวะนี้ซับซ้อน แต่ผู้หญิงหลายคนสามารถใช้ชีวิตที่แข็งแรงและมีความสุขได้ เพียงค้นหาวิธีดูแลตัวเองทั้งเรื่องยา โภชนาการ และการออกกำลังกายที่เหมาะกับคุณที่สุด
ดาวน์โหลด WomanLog ได้แล้ววันนี้:
