Hormonen en Stemmingswisselingen: Hoe Ze Verbonden Zijn
Hormonen zijn verantwoordelijk voor talloze lichaamsfuncties en beïnvloeden ons lichaam op allerlei manieren, waaronder onze stemming. Omdat de menstruatiecyclus uit zoveel verschillende hormonale processen bestaat, ervaren de meeste vrouwen daarmee samenhangende emotionele symptomen.
Veel vrouwen melden dat hun symptomen gebagatelliseerd worden en hun lijden als onbelangrijk en onvermijdelijk wordt beschouwd. Deze houding ontmoedigt het zoeken naar behandeling en zorgt er in veel gevallen voor dat we onnodig langer lijden aan klachten die redelijk eenvoudig verminderd of zelfs geheel weggenomen hadden kunnen worden.
Vrouwelijke kwalen
'Hysterie' was ooit een veelvoorkomende medische diagnose bij vrouwen, gebaseerd op de theorie dat de baarmoeder vrij door het lichaam kon reizen. (Dit idee werd later zelfs verbonden aan demonische bezetenheid!) Symptomen van hysterie waren onder meer angst, prikkelbaarheid, flauwvallen, seksueel opdringerig gedrag, gebrek aan seksueel verlangen en over het algemeen lastig en onvoorspelbaar gedrag.
We hebben nu een veel nauwkeuriger inzicht in het vrouwenlichaam en haar cycli en kunnen stemmingswisselingen vanuit een hormonaal perspectief analyseren.
In dit artikel bespreken we oestrogeen, progesteron en testosteron. De eerste twee worden meestal als vrouwelijke hormonen beschouwd, terwijl de derde als mannelijk wordt gezien. Toch maken zowel vrouwen als mannen alledrie deze hormonen, zij het in verschillende mate.
Oestrogeen
Oestrogeen—het vrouwelijke geslachtshormoon—speelt een grote rol binnen het vrouwelijke voortplantingssysteem. Het merendeel van het oestrogeen wordt aangemaakt in de eierstokken, maar het wordt ook in kleine hoeveelheden geproduceerd door de bijnieren en vetcellen. Tijdens de zwangerschap maakt de placenta oestrogeen aan.
De term ‘oestrogeen’ verwijst eigenlijk naar een groep chemisch vergelijkbare hormonen—oestrogenen:
- Oestron—een zwak oestrogeen, een steroïde, een minder belangrijk vrouwelijk geslachtshormoon. Het lichaam kan oestron omzetten in oestradiol wanneer dat nodig is. Vooral bekend als het dominante oestrogeen tijdens de menopauze.
- Oestriol—een zwak oestrogeen, een steroïde, een minder belangrijk vrouwelijk geslachtshormoon. Oestriolwaarden stijgen tijdens de zwangerschap, maar zijn vrijwel niet detecteerbaar bij niet-zwangere vrouwen.
- Oestradiol—het krachtigst werkende oestrogeen, een steroïde, het belangrijkste vrouwelijke geslachtshormoon. Komt voor bij zowel mannen als vrouwen, maar vrouwen hebben het in veel hogere concentraties. Hoge oestradiolwaarden zijn gekoppeld aan acne, verminderd libido en depressie. Zeer hoge waarden verhogen het risico op baarmoeder- en borstkanker. Als de waarden te laag zijn, kan dat leiden tot gewichtstoename en hart- en vaatziekten.
De hoeveelheid en ontwikkeling van oestrogenen verschillen per levensfase—puberteit, menstruatie, zwangerschap en menopauze. Bij het begin van de puberteit speelt oestrogeen een rol in de ontwikkeling van zogenaamde vrouwelijke secundaire geslachtskenmerken zoals borsten, bredere heupen en schaam- en okselhaar.
Maar daar stopt het niet! Oestrogeen…
- reguleert de menstruatiecyclus door tijdens het eerste deel van de cyclus de groei van het baarmoederslijmvlies te sturen;
- als het eitje niet bevrucht wordt, dalen de waarden sterk waardoor de menstruatie op gang komt;
- indien het eitje wordt bevrucht, werkt het samen met progesteron om ovulatie tijdens de zwangerschap te voorkomen.
Oestrogeen regelt ook de melkproductie en andere veranderingen in de borsten, is onmisbaar voor botvorming en speelt een rol bij bloedstolling. Het hormoon houdt de vaginawand en de bekleding van de urethra sterk en dik en regelt de vaginale smering.
Dit zijn slechts enkele van de redenen waarom we oestrogeen nodig hebben. Het is eerlijk om te stellen dat oestrogeen een zeer belangrijk hormoon is als het gaat om het functioneren van ons lichaam én onze geest. Niet verrassend: wanneer de oestrogeenwaarden schommelen, verandert er ook van alles, zoals de menstruatiecyclus, haargroei en geluksgevoel.
Progesteron
Progesteron is een steroïde hormoon uit een groep hormonen, progestagenen; progesteron is het belangrijkste progestageen in het menselijk lichaam. De fysiologische invloed wordt versterkt door de aanwezigheid van oestrogenen.
Het corpus luteum in de eierstokken produceert het meeste progesteron, maar het wordt in mindere mate ook aangemaakt door de eierstokken zelf, de bijnieren en de placenta (tijdens de zwangerschap).
Progesteron heeft veel functies, maar we richten ons nu op de rol binnen het voortplantingssysteem.
Progesteron bereidt het baarmoederslijmvlies voor op een mogelijke zwangerschap—voor het geval het vrijgekomen eitje bevrucht wordt. Progesteron voorkomt ook dat de spieren in de baarmoeder samentrekken, wat zou zorgen dat een innestelend eitje afgestoten wordt. Wordt het eitje niet bevrucht, dan valt het corpus luteum uit elkaar, nemen de progesteronwaarden af en kan een nieuwe menstruatiecyclus starten.
Progesteron wordt ook wel het ‘zwangerschapshormoon’ genoemd, omdat het een hoofdrol speelt bij de ontwikkeling van de foetus, zoals:
- voorbereiden van het baarmoederslijmvlies om het bevruchte eitje te laten innestelen;
- stimuleren van klieren en de groei van bloedvaten in het baarmoederslijmvlies om het embryo te voeden;
- helpen behouden van het baarmoederslijmvlies gedurende de zwangerschap;
- ondersteunen van de vorming van de placenta.
Zodra de placenta ontwikkeld is, wordt die een secundaire bron van progesteron (de primaire bron is het corpus luteum). Dit zorgt ervoor dat het lichaam van een zwangere vrouw verhoogde progesteronwaarden behoudt tijdens de zwangerschap; dit voorkomt dat er nog meer eitjes rijpen en bereidt de borsten voor op melkproductie.
Zowel oestrogeen- als progesteronwaarden dalen fors vlak voor de menopauze. Dat wordt als oorzaak gezien voor veelvoorkomende klachten rond de overgang, daarom krijgen vrouwen in deze fase vaak hormoontherapie voorgeschreven voor hun symptomen. Hierbij dient echter voorzichtigheid in acht te worden genomen vanwege eventuele bijwerkingen.
Testosteron
Testosteron is een primair geslachtshormoon en een anabole steroïde. Het wordt geproduceerd door de geslachtsklieren—de testes bij mannen en de eierstokken bij vrouwen. De bijnieren produceren ook kleine hoeveelheden testosteron bij beide geslachten. Tijdens de puberteit stijgt het testosterongehalte sterk, om in latere levensjaren bij beide geslachten weer te dalen.
Testosteron is een androgeen en stimuleert de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken bij mannen:
- spiergroei
- toename van botmassa
- haargroei
- verandering van de stem
- vergroting van penis, testes en prostaat
- veranderingen in gedrag, zoals meer zelfvertrouwen, risicogedrag, agressie en libido
Bij vrouwen is de hoeveelheid testosteron ongeveer 5–10% van die bij mannen. Bij vrouwen werkt testosteron samen met oestrogeen om weefsels en botmassa te helpen herstellen, groeien en onderhouden.
Waarom die stemmingswisselingen?
De meest gangbare theorieën wijzen op de hormonale schommelingen in de tweede helft van de menstruatiecyclus als hoofdreden voor stemmingswisselingen. Tijdens de ovulatiefase komt er een eitje vrij, wat een daling in oestrogeen- en progesteronwaarden veroorzaakt—en dat kan zowel fysieke als emotionele symptomen geven.
Veranderingen in oestrogeen- en progesteronwaarden beïnvloeden het serotonineniveau. Serotonine is zowel een hormoon als een neurotransmitter. Het regelt je stemming, slaapcyclus, eetlust en spijsvertering.
Ongeveer 95% van het serotonine in je lichaam wordt aangemaakt in de bekleding van je maag-darmkanaal, waar het de beweging van je darmen regelt. De resterende 5% wordt in de hersenstam geproduceerd en stuurt signalen tussen zenuwcellen in je hersenen.
Serotonine in de hersenen wordt beschouwd als een van de belangrijkste hormonen voor de regulatie van stemming. Toch is het belangrijk te onthouden dat de rol van serotonine bij het voorkomen of veroorzaken van PMS-klachten, vooral de psychologische, nog niet volledig wordt begrepen.
Hoe om te gaan met stemmingswisselingen
Het hormonale systeem is complex en wij krabben hier slechts aan de oppervlakte. Hormonen werken meestal samen in het reguleren van de ingewikkelde processen in ons lichaam. Daarom bestaat er geen magisch pilletje waarmee een dokter zomaar je stemming verbetert.
Als je denkt stemmingswisselingen te ervaren in verband met je menstruatiecyclus, houd dan een stemmingsdagboek bij om te tracken hoe je je door de verschillende fasen heen voelt. PMS zal ritmisch en cyclisch verlopen.
Een gedetailleerd overzicht van je laatste cycli is ook handig als je je klachten wil bespreken met je huisarts. Dat geeft je arts meer inzicht in wat er speelt.
Onze menstruatie-app is een handige plek om informatie over je stemming en andere klachten in bij te houden én je cyclus te volgen.
Noteer wanneer je last hebt van de volgende verschijnselen:
- verdriet of plotselinge, onverklaarbare stemmingsveranderingen
- huilbuien of prikkelbaarheid
- slecht slapen of te veel slapen
- moeite met concentreren of geen interesse in dagelijkse activiteiten
- vermoeidheid of lage energie
Afhankelijk van je medische geschiedenis kan je arts een hormonale anticonceptiemethode zoals de pil of de pleister adviseren om een opgeblazen gevoel, gevoelige borsten en andere fysieke PMS-klachten te verminderen. Voor sommige vrouwen kunnen ze ook de emotionele klachten, zoals stemmingswisselingen, verlichten.
Voor anderen juist kunnen hormonale anticonceptiva stemmingswisselingen verergeren. Het kan nodig zijn om verschillende soorten uit te proberen voordat je vindt wat voor jou werkt.
Verschillende leefstijlfactoren lijken ook invloed te hebben op PMS-klachten. Daar aan werken kan helpen:
- Beweging. Wees minstens 30 (extra) minuten per dag lichamelijk actief. Zelfs een dagelijkse wandeling door je buurt kan helpen gevoelens van somberheid, prikkelbaarheid en angst te verminderen.
- Voeding. Weersta de eetdrang naar ongezond eten die vaak gepaard gaat met PMS. Suiker, vet en zout kunnen je stemming flink beïnvloeden. Je hoeft het niet volledig te vermijden, maar probeer het te balanceren met voedingsrijke producten zoals fruit, groenten en volkoren producten. Dit helpt je om de dag door genoeg te blijven eten en voorkomt plotselinge suikerdips waardoor je prikkelbaar wordt.
- Uit één klinisch onderzoek bleek dat calciumsupplementen hielpen bij PMS-gerelateerde somberheid, prikkelbaarheid en angst. Veel voedingsmiddelen zijn rijk aan calcium, zoals melk, kaas, cottage cheese en yoghurt, bladgroenten, aangevuld sinaasappelsap en ontbijtgranen. Je kunt ook een dagelijks supplement nemen. Aanpassingen in je dieet hebben niet direct effect, dus wees lief voor jezelf en eet gezond.
- Slaap. Te weinig slaap kan je stemming in iedere fase van de cyclus verstoren. Probeer minstens zeven à acht uur per nacht te slapen, vooral in de week of twee voor je menstruatie. En vergeet niet—voor goede slaap moet je minstens één uur per dag buiten zijn! Melatonine—het slaaphormoon—wordt alleen aangemaakt als het hoornvlies van je oog zonlicht opvangt. Zijn je melatoninewaarden te laag, dan is je slaap oppervlakkig en word je moe wakker.
- Stress. Niet om kunnen gaan met stress kan stemmingsveranderingen verergeren. Gebruik diepe ademhalingsoefeningen, meditatie of yoga om je hoofd en lichaam te kalmeren, vooral als je last hebt van PMS-klachten.
Stemmingswisselingen en creativiteit
Sommige vrouwen leren hun stemmingswisselingen te omarmen en de introspectieve tijd te gebruiken voor creatieve activiteiten. Het is oké om je somber of onzeker te voelen. Het is oké om tijd te nemen om gebeurtenissen te verwerken. Het is oké om al je gevoelens te voelen—ze vertellen je iets.
Soms is het echt te veel
Zijn de klachten die je ervaart ernstiger dan de stemmingsveranderingen rond je menstruatie? Dat is niet altijd makkelijk te zeggen. Ook hiervoor kan een stemmingsdagboek helpen om te zien hoelang je je al zo voelt en hoe je stemming fluctueert. Een goede vriendin of familielid kan je wellicht wat perspectief bieden.
Als niets lijkt te helpen, overweeg dan om met je huisarts te praten over antidepressiva. Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI’s) zijn het meest gebruikte type antidepressivum bij PMS-gerelateerde stemmingsklachten. Dit zijn voorgeschreven medicijnen waar sommige vrouwen veel baat bij hebben als ze door een moeilijke fase gaan.
Ook dit gaat weer voorbij
Niets blijft altijd hetzelfde. Aandacht schenken aan hoe hormonen in je lichaam werken bevestigt deze waarheid. Geen van ons is altijd compleet gezond of gelukkig. Iedereen raakt wel eens uit balans. Je kunt je gevoelens een tijd wegdrukken, maar uiteindelijk ben je blij als je onderzoekt wat er aan de hand is en wat je kan helpen terug in balans te komen. De oplossing ligt altijd in jezelf. Dat geldt voor ons allemaal en dat is helemaal oké.
Je kunt je menstruatie volgen met WomanLog. Download WomanLog nu:
