Przyczyny, objawy i opcje leczenia niedoczynności tarczycy
Niedoczynność tarczycy to powszechna choroba tarczycy, która dotyka miliony kobiet na całym świecie. Objawy, takie jak trudności z utratą wagi, wypadanie włosów, szara skóra, mgła mózgowa i wiele innych, mogą znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie. Istnieją jednak sposoby, aby skutecznie radzić sobie z tą chorobą i poprawić jakość życia. W tym artykule dowiesz się więcej o niedoczynności tarczycy, jej przyczynach oraz objawach.
Tarczyca to mały gruczoł położony pośrodku szyi, odgrywający istotną rolę w funkcjonowaniu organizmu. Ten gruczoł dokrewny wytwarza hormony regulujące metabolizm, temperaturę ciała i wzrost. Jednak tarczyca jest jednym z najbardziej wrażliwych gruczołów – jej działanie zaburzają czynniki środowiskowe, leki, niedobory składników odżywczych czy wahania hormonalne. Uszkodzona tarczyca prowadzi do niedoczynności, powszechnej choroby wpływającej na różne układy w całym organizmie.
Rola tarczycy w organizmie
Kiedy mówimy o niedoczynności tarczycy, najpierw warto zrozumieć funkcje tej gruczołu.
Tarczyca ma kształt motyla i znajduje się z przodu szyi – obejmuje tchawicę i leży mniej więcej na wysokości miejsca, gdzie nosi się muszkę. Składa się z dwóch płatów („skrzydeł” motyla) połączonych wąskim pasmem tkanek, zwanym cieśnią.
Przysadka mózgowa u podstawy mózgu steruje tarczycą za pomocą hormonu tyreotropowego (TSH). Prawidłowo funkcjonująca tarczyca wytwarza hormony tarczycy: trójjodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4). Hormony tarczycy, współdziałając z estrogenem, progesteronem, testosteronem, kortyzolem i innymi hormonami, regulują wiele procesów w organizmie. Temperatura, masa i metabolizm, wzrost i rozwój ciała, tętno, cykl menstruacyjny i wiele innych funkcji zależy od pracy tarczycy.
Jednak z różnych powodów, takich jak atak komórek odpornościowych na tkanki tarczycy albo blokowanie produkcji T3 i T4 przez inne hormony, gruczoł może przestać działać prawidłowo, wywołując niedoczynność tarczycy.
Czym jest niedoczynność tarczycy?
Niedoczynność tarczycy, czyli niedobór hormonów tarczycy, to choroba endokrynologiczna występująca wtedy, gdy gruczoł nie produkuje wystarczającej ilości hormonów. Ocenia się, że około 5% populacji ogólnej cierpi na jakąś postać niedoczynności tarczycy. Choroba ta obejmuje cztery główne typy, jednak nie wszystkie wywołują znaczne objawy. Wiele osób latami nie dostrzega objawów i nie szuka pomocy.
Ponieważ tarczyca głównie odpowiada za metabolizm, podstawowe symptomy wiążą się z brakiem energii i przybieraniem na wadze – organizm nie potrafi efektywnie zamieniać kalorii w energię. Niedoczynności tarczycy nie można całkowicie wyleczyć, ale da się ją skutecznie kontrolować zmianą stylu życia i terapią hormonalną.
Typy niedoczynności tarczycy
Niedoczynność pierwotna
Pierwotna niedoczynność tarczycy to najczęstsza postać choroby (99% przypadków). Główną przyczyną jest choroba autoimmunologiczna – Hashimoto. W Hashimoto układ odpornościowy atakuje tkanki tarczycy i stopniowo niszczy zdolność gruczołu do syntezy hormonów.
Typowe objawy Hashimoto:
- Wysokie TSH, niskie T4
- Powolny rozwój objawów
- Znacznie częstsza u kobiet
- Często towarzyszy innym chorobom autoimmunologicznym
Do rozwoju choroby Hashimoto dochodzi powoli, zwykle zaczyna się od łagodnych objawów, dlatego postawienie diagnozy bywa opóźnione. Nieleczona prowadzi nawet do pełnej niewydolności tarczycy.
Niedoczynność wtórna
Niedoczynność wtórna, zwana także centralną, wynika z zaburzeń pracy przysadki mózgowej. Może mieć nagły początek w wyniku guzów przysadki, radioterapii głowy i szyi, urazów, operacji lub stanów zapalnych. Cechą charakterystyczną jest niskie lub prawidłowe TSH oraz niskie T4.
Niedoczynność wrodzona
Ten typ niedoczynności występuje od urodzenia lub rozwija się wkrótce po narodzinach. Dotyczy około 1 na 2 000–4 000 noworodków. Przyczyną bywa brak lub niedorozwój gruczołu tarczycy, wady genetyczne, zaburzenia syntezy hormonów, albo niedobór jodu. W takiej sytuacji niezbędne są odpowiednie leki i regularna kontrola.
Niedoczynność subkliniczna
Niedoczynność subkliniczna to najłagodniejsza postać choroby. Charakteryzuje się podwyższonym TSH przy prawidłowym poziomie T4. Wiele osób nie odczuwa żadnych objawów, ale bez leczenia może dojść do jawnej niedoczynności.
Jakie są przyczyny niedoczynności tarczycy?
Niedoczynność tarczycy to złożona choroba, która może ujawnić się w każdym wieku. Na pracę tarczycy wpływa wiele czynników, więc nawet osoby zdrowe mogą zachorować w trakcie życia.
Najczęstsze przyczyny niedoczynności tarczycy
Choroby autoimmunologiczne
Choroby takie jak Hashimoto, cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń czy celiakia zwiększają ryzyko problemów z tarczycą. W takich przypadkach układ odpornościowy atakuje zdrową tkankę tarczycy. W miarę zaniku tkanki gruczoł przestaje produkować wystarczającą ilość hormonów. Choroby autoimmunologiczne często mają podłoże genetyczne.
Leczenie medyczne
Tarczyca jest wrażliwa na różnego rodzaju terapie medyczne, głównie onkologiczne. Radioterapia szyi i klatki piersiowej może uszkadzać komórki tarczycy.
Kolejną przyczyną są operacje polegające na częściowym lub całkowitym usunięciu tarczycy (tyreoidektomia), najczęściej z powodu urazów lub raka. Również powikłania związane z ciążą – poporodowe zapalenie tarczycy czy zaburzenia hormonalne w ciąży – mogą powodować uszkodzenia gruczołu.
Leki
Niektóre leki zaburzają gospodarkę hormonalną, wpływając tym samym na funkcjonowanie tarczycy. Najczęściej odpowiadają za to: lit (lek psychiatryczny), amiodaron (lek na serce), niektóre terapie onkologiczne jak interferon alfa oraz wybrane leki przeciwdepresyjne.
Dieta
Codzienna dieta ma ogromny wpływ na stan tarczycy. Skrajny niedobór jodu lub jego nadmiar są częstymi przyczynami zaburzeń. Niski poziom selenu, witaminy D czy znaczny brak witaminy B12 także przyczyniają się do niedoczynności.
Inne czynniki
Czynniki środowiskowe, jak substancje zaburzające gospodarkę hormonalną obecne w Twoim otoczeniu, mogą doprowadzić do upośledzenia pracy tarczycy. Promieniowanie, metale ciężkie, chemikalia przemysłowe i niektóre pestycydy dodatkowo zwiększają ryzyko zaburzeń.
Znaczenie mają także czynniki genetyczne: wrodzone choroby tarczycy, wywiad rodzinny obciążeń autoimmunologicznych i niektóre mutacje genetyczne zwiększają ryzyko niedoczynności.
Kto jest szczególnie narażony na niedoczynność tarczycy?
Kobiety i osoby po 60. roku życia częściej chorują na niedoczynność tarczycy. Regularne wahania hormonalne w okresie płodnym i później w czasie menopauzy czynią kobiety bardziej podatnymi na tę chorobę. Kolejnym powodem większej zachorowalności u kobiet jest aktywniejszy układ odpornościowy, przez co częściej rozwija się Hashimoto. Osoby cierpiące na inne choroby autoimmunologiczne, z zespołem Downa albo Turnera także mają większe ryzyko wystąpienia niedoczynności.
Objawy i symptomy niedoczynności tarczycy
Niedoczynność tarczycy to złożona choroba, która może zakłócić wiele procesów w ciele. Warto pamiętać, że nie każda osoba odczuwa objawy w takim samym stopniu – niektóre z nich bywają mylone ze stanem wypalenia lub starzeniem się. Dlatego warto regularnie kontrolować poziom hormonów, aby wykryć chorobę na wczesnym etapie.
Najczęstsze objawy niedoczynności tarczycy:
- Zmiany fizyczne, takie jak przybieranie na wadze, zatrzymywanie wody, obrzęki czy wzdęcia mogą świadczyć o niedoczynności tarczycy. Możesz zauważyć także, że skóra staje się poszarzała i bardziej sucha, włosy wypadają intensywniej niż zwykle. U niektórych cera staje się blada lub lekko żółtawa.
- Energia i mięśnie: objawy to przewlekłe zmęczenie, kiedy wyczerpanie pojawia się nawet po drobnych czynnościach, osłabienie mięśni, bóle i sztywność, bóle stawów oraz zmniejszona tolerancja wysiłku.
- Zmiany umysłowe i emocjonalne objawiają się pogorszeniem funkcji poznawczych, mgłą mózgową, zaburzeniami pamięci, koncentracji i wolniejszym myśleniem. Często pojawiają się również problemy psychiczne jak depresja, lęk, wahania nastroju, drażliwość i brak motywacji.
- Problemy hormonalne i rozrodcze: nieregularne lub obfite miesiączki, trudności z zajściem w ciążę, spadek libido, zwiększone ryzyko poronienia, powikłania ciążowe i dolegliwości poporodowe także często towarzyszą niedoczynności tarczycy.
Niedoczynność tarczycy zaburza też metabolizm i układ pokarmowy. Objawia się zaparciami, wolniejszym trawieniem, uczuciem wzdęcia, brakiem apetytu i trudnością w utracie wagi. U wielu osób pojawia się również spowolnione tętno, podwyższony poziom cholesterolu, wzrost ciśnienia tętniczego i gorsze krążenie.
Czy niedoczynność tarczycy jest uleczalna?
Nie, niedoczynność tarczycy nie jest uleczalna, natomiast jest bardzo dobrze kontrolowana i w wielu przypadkach umożliwia prowadzenie zupełnie normalnego życia.
Jak radzić sobie z niedoczynnością tarczycy
Leczenie niedoczynności tarczycy polega na farmakoterapii oraz zmianie stylu życia. Lekarka może przepisać terapię zastępczą syntetycznymi hormonami, np. lewotyroksyną. Ze względu na powszechność choroby, lewotyroksyna (LT4) należy obecnie do najczęściej przepisywanych leków na świecie. Podczas terapii warto regularnie (co 6–12 miesięcy) wykonywać badania krwi, monitorować objawy i odbywać konsultacje lekarskie.
Jednak sama farmakoterapia może nie być skuteczna bez zmian w codziennym funkcjonowaniu. Dla najlepszych efektów warto zadbać o dietę, aktywność fizyczną i redukcję stresu.
Stosuj dietę przyjazną tarczycy
Dieta korzystna przy niedoczynności tarczycy powinna być bogata w produkty z jodem (algi, ryby), selen (orzechy brazylijskie, czerwone mięso, jajka), cynk (mięso, owoce morza, rośliny strączkowe) oraz żelazo (chude mięso, szpinak). Zaleca się ograniczyć wysoko przetworzoną żywność, nadmiar cukru, soi i warzyw kapustnych w dużych ilościach, ponieważ mogą zaburzać wchłanianie jodu.
Dobierz odpowiednią aktywność fizyczną
Regularna aktywność fizyczna jest równie ważna jak dieta i leczenie. Niedoczynność tarczycy powoduje, że organizm słabiej zarządza energią i częściej magazynuje kalorie w postaci tkanki tłuszczowej, co może nasilić objawy choroby. Ruch i ćwiczenia pomagają lepiej wykorzystywać energię z pożywienia i zwiększać tempo metabolizmu.
Rozpocznij od spokojnych ćwiczeń i stopniowo zwiększaj intensywność. Osoby z niedoczynnością często lepiej reagują na łagodne ćwiczenia niż na bardzo forsowne. Wypróbuj łączenie treningu cardio z siłowym (spacery, pływanie, joga, ćwiczenia z obciążeniem). Wzmacnianie mięśni jest szczególnie ważne, bo tkanka mięśniowa zużywa dużo energii i wspiera metabolizm.
Zarządzaj stresem
Tarczyca działa w ścisłym powiązaniu z nadnerczami – te gruczoły uwalniają hormony stresu i adrenalinę. Nadmiar hormonów stresu spowalnia metabolizm i wpływa negatywnie na funkcjonowanie tarczycy. Kobiety z niedoczynnością często odczuwają silniejsze zmęczenie i łatwiej tyją w okresach nasilonego stresu.
Spróbuj technik radzenia sobie ze stresem krótkoterminowym, np. medytacji, ćwiczeń oddechowych, jogi czy regularnego rytmu snu. W przypadku przewlekłego stresu skorzystaj ze wsparcia psychologicznego – terapii, grup wsparcia i aktywności społecznych.
Zadbaj o czyste środowisko
Tarczyca jest bardzo wrażliwa na toksyny środowiskowe, czyli tzw. substancje zaburzające gospodarkę hormonalną. Często są one obecne w Twoim otoczeniu – w żywności, wodzie, ubraniach czy naczyniach kuchennych. W zależności od poziomu ryzyka możesz zainstalować filtry do wody i powietrza, wybierać produkty ekologiczne, wymienić plastikowe naczynia na drewniane, metalowe lub szklane oraz nosić ubrania z naturalnych tkanin.
Zdrowe i szczęśliwe życie z niedoczynnością tarczycy
Usłyszenie diagnozy – choroby nieuleczalnej – bywa trudne do akceptacji. Czasem możesz mieć poczucie, że walczysz z wiatrakami. Nie zniechęcaj się jednak. Mimo że niedoczynność tarczycy jest skomplikowana, wiele kobiet prowadzi zdrowe i radosne życie z tą chorobą. Wystarczy znaleźć najlepszą dla siebie kombinację leczenia, diety i aktywności.
Pobierz WomanLog już teraz:
