Demir Eksikliği: Belirtileri, Tedavisi ve Sağlığa Etkisi
Demir, hemoglobin üretimi, oksijen taşınması, bağışıklık sisteminin desteklenmesi ve vücuttaki daha birçok işlev için gerekli olan temel bir mineraldir. Ne yazık ki, demir eksikliği dünyada en yaygın yetersiz beslenme türlerinden biridir. Demir eksikliğinin belirtilerini ve sağlığınıza etkisini öğrenin.
Demir eksikliği, dünyadaki en yaygın besin eksikliklerinden biridir. Dünya Sağlık Örgütü, dünya genelinde genç çocukların yaklaşık %40'ının ve kadınların %30'unun demir eksikliğine bağlı anemi yaşadığını tahmin etmektedir. Bu hayati mineralden yoksun kalmak, fiziksel ve bilişsel sağlığınız üzerinde ciddi etkilere yol açabilir.
Demir eksikliği nedir?
Demir, vücudun optimal şekilde çalışabilmesi için gerekli temel bir mineraldir.
Demirin vücuttaki rolü:
- Oksijen taşınması: Demir, akciğerlerden tüm vücut dokularına oksijen taşıyan kırmızı kan hücrelerindeki hemoglobinin oluşmasına yardımcı olur.
- Hücresel enerji üretimi: Demir, hücrelerin enerji merkezi olan mitokondrideki elektron taşıma zinciri için gereklidir.
- DNA sentezi: DNA'nın sentezlenmesi ve onarımı için demire ihtiyaç vardır.
- Kas fonksiyonu: Demir, kas dokularında oksijen depolayan miyoglobinin bir parçasıdır.
- Bağışıklık sisteminin desteklenmesi: Bağışıklık hücreleri çalışmak ve sitokin üretmek için demire ihtiyaç duyar.
- Beyin fonksiyonlarının düzgün çalışması: Beynin nörotransmitter üretimi için demire ihtiyacı vardır.
Hem ve non-hem demir
Demiri genellikle tükettiğimiz yiyeceklerden, özellikle de hayvansal ürünlerden alırız. Emilimi mümkün olan demir iki tiptir: hem ve non-hem demir.
Hem demir, hemoglobin ve miyoglobin moleküllerinin bir parçasıdır. Vücut tarafından daha kolay emilir ve kullanılır. Hem demir; kırmızı et, sakatat, kümes hayvanları, balık ve deniz ürünleri gibi hayvansal gıdalardan gelir.
Non-hem demir, vücut tarafından daha zor emilir ve kalsiyum gibi diğer besinler tarafından emilimi kısıtlanabilir. Bitkisel gıdalar, tahıllar, baklagiller, tohumlar ve yemişler non-hem demir kaynağıdır. Ayrıca bazı işlenmiş gıdalar, ekmek, kahvaltılık gevrekler ve bitkisel sütler demirle zenginleştirilebilir.
Demiri yemeklerinizi pişirdiğiniz demir döküm kaplardan dahi alabilirsiniz. Örneğin, dökme demir tava kullanırsanız, bazı demir molekülleri yemeğe geçebilir. Ayrıca, demir içeren Lucky Iron Fish gibi yemeklere katılarak pişirilen aksesuarlar da kullanılabilir. Bu balık, demirden yapılır ve pişirme sırasında yemeğinizin bir miktar demir emmesini sağlamak amacıyla gıdalara eklenir.
Demir eksikliği nasıl başlar?
Basitçe açıklandığında, demir eksikliği demir içeren besinleri yeterince tüketmediğinizde, kan kaybettiğinizde veya yiyeceklerden demiri ememediğinizde başlar. Birçok insan, demir eksikliğini anemiyle karıştırır. Demir eksikliği, kansızlığın (demir eksikliği anemisi) en yaygın nedenlerinden biri olsa da, bu durum tek başına da görülebilir. Ayrıca B12 veya B9 vitamini eksikliği, kanser, HIV ve travma gibi başka koşullar da kansızlığa sebep olabilir.
Demir eksikliğinin nedenleri
- Demir içeren gıdaları veya takviyeleri yeterince almazsınız
- Demir emilimi olması gerektiği gibi gerçekleşmiyordur
- Çölyak hastalığı veya inflamatuar bağırsak hastalığı gibi sindirim sistemi rahatsızlıklarınız vardır
- Antiasitler veya kalsiyum takviyeleri gibi bazı ilaçlar demir emilimini engelleyebilir
- Hamilesiniz
- Hızlı büyüme dönemlerindesiniz (bebeklik, ergenlik)
- Sporcusunuz ya da sık egzersiz yapıyorsunuz
- Ağır adet kanamaları, sindirim sistemi kanaması (ör. ülser, kolorektal kanser), sık kan bağışı gibi nedenlerle kan kaybı yoluyla demir kaybedebilirsiniz
- Kronik böbrek hastalığı, kanser, kronik kalp yetmezliği gibi bazı kronik hastalıklar eksikliğe yol açabilir
- Kancalı kurt gibi paraziter enfeksiyonlar da demir emilimini bozabilir
Demir eksikliği evreleri
Çoğunlukla demir eksikliği yavaş yavaş başlar ve aylar ya da yıllar içinde gider; ancak çok fazla kan kaybediyorsanız veya elementin daha hızlı tükenmesine sebep olan başka sağlık sorunlarınız varsa daha hızlı ilerleyebilir.
Genellikle dört evrede gelişir:
Demir depolarının tükenmesi
- Vücudun (özellikle karaciğerde) demir depoları azalmaya başlar
- Bu aşamada kırmızı kan hücresi üretimi üzerinde henüz hemen bir etki olmaz
- Serum ferritin düzeyleri düşer
Demir eksikliği eritropoezisi
- Demir depoları tükenmiştir
- Kemik iliğine kırmızı kan hücresi üretimi için yeterli demir tedariki sağlanamaz
- Transferrin doygunluğu azalır
- Kırmızı kan hücresi dağılım genişliğinde (RDW) hafif artış görülür
Demir eksikliği anemisi
- Bu evrede hemoglobin üretimi bozulur
- Kırmızı kan hücreleri daha küçük (mikrositik) ve daha soluk (hipokromik) hale gelir
- Hemoglobin ve hematokrit değerleri normal aralığın altına düşer
- Anemi belirtileri başlar
Ağır demir eksikliği anemisi
- Hemoglobin düzeylerinde önemli bir düşüş
- Daha belirgin belirtiler
- Organ hasarı, kalp sorunları ve kronik yorgunluk gibi uzun vadeli sağlık problemlerine yol açabilir
Demir eksikliği belirtileri ve dikkat edilmesi gereken işaretler
Demir eksikliğinin ilk aşamasında, herhangi bir belirti fark etmeyebilirsiniz. Ancak beslenme ihtiyaçlarınız karşılanmadıkça tipik semptomlar ortaya çıkmaya başlar.
Demir eksikliğinin ilk belirtileri:
- Yorgunluk ve halsizlik
- Alt göz kapaklarında, diş etlerinde ve tırnak yatağında solukluk
- Kısa bir fiziksel aktiviteden sonra bile nefes darlığı ve çabuk yorulma
- Baş ağrıları
- Özellikle hızlı ayağa kalkıldığında baş dönmesi
- Ellerin ve ayakların üşümesi
Uyarı işaretleri görmezden gelinirse, eksiklik daha ciddi semptomlara ilerleyebilir:
- Kırılgan tırnaklar ve tırnaklarda çizgiler
- Saç dökülmesi
- Buz, toprak ya da kil gibi yenmeyen şeylere karşı istek (pika)
- Huzursuz bacak sendromu
- Konsantrasyon güçlüğü ve beyin sisi
- Daha sık hasta olma ve iyileşmenin uzun sürmesi
- Dilde şişme veya hassasiyet
- Hafif aktiviteyle bile kalp atışlarının hızlanması
Aşırı durumlarda daha ciddi bulgular yaşanabilir:
- Aşırı yorgunluk ve halsizlik, günlük aktiviteleri dahi yapamama
- Özellikle yüzde, tırnak yatağında ve mukozalarda belirgin şekilde soluk cilt
- Göğüs ağrısı
- Taşikardi ya da çarpıntı
- Bayılmaya yol açan baş dönmesi
- Daha sık ve şiddetli baş ağrıları
- Konsantrasyon bozukluğu, hafıza problemleri, sinirlilik
- Ağız köşelerinde çatlaklar
- Kaşık tırnak (koilonişi)
- Soğuğa tahammülsüzlük
- Sık enfeksiyonlar ve yaraların yavaş iyileşmesi
- Ağır demir eksikliği olan çocuklarda gelişim geriliği ve davranış sorunları
- Hamile kadınlarda demir eksikliği, erken doğum ve düşük doğum ağırlığı riskini artırabilir
Kimler demir eksikliği açısından risk altındadır?
Genel olarak, üreme çağındaki kadınlar ve çocuklar demir eksikliği geliştirme riski en yüksek olan gruplardır.
- Doğurganlık çağındaki kadınlar, aylık kanamalar nedeniyle demir eksikliğine daha yatkındır.
- Hamile kadınların kan hacmi yaklaşık %50 artar ve fetüsü ile plasentayı desteklemek için fazladan demire ihtiyaç duyarlar. Doğumdan sonra ise, doğumda çok kan kaybederse, kadınların takviye demir alması gerekebilir.
- Bebekler ve küçük çocuklar, hızlı gelişmeleri ve bilişsel gelişimleri için yeterince demirden zengin besinler tüketmelidir.
- Vejetaryenler ve veganlar, yeterince hem demir tüketmedikleri için eksiklik riski altındadır. Bitkilerden demirin emilimi daha zor olduğu için, önerilen günlük demir alımını karşılamakta zorlanabilirler.
- Sporcular, yoğun antrenman nedeniyle hemoglobin üretimi için fazladan demire ihtiyaç duyarlar ve terle veya spora bağlı yaralanmalarla daha fazla demir kaybedebilirler.
- Gastrointestinal kanamalar, ağır gıda alerjileri ve bazı otoimmün hastalıkları olanlar da, yeterli miktarda demir tüketseler bile emilim problemi yaşayabilirler.
-
Advertisement
Demir eksikliği nasıl teşhis edilir?
Genellikle basit bir kan testi, demir eksikliğinin uyarı işaretlerini gösterebilir. Ancak çoğu kişi, demir eksikliği anemiye dönüştüğünde, rutin kontrollerde bu durumu öğrenir.
Eğer demir eksikliği belirtileri fark ettiyseniz, mineral düzeylerinizi kontrol etmek için kan testi isteyebilirsiniz.
Kan testi genellikle şunları kontrol eder:
- Hemogram (tam kan sayımı)
- Serum ferritin (demir depoları için en hassas test)
- Kandaki serbest demir düzeyi
- Total demir bağlama kapasitesi (TİBK); kanın transferrini demirle bağlama kapasitesini gösterir
Demir eksikliği nasıl tedavi edilir?
Demir eksikliği çoğu aşamada beslenmede değişiklik yapılarak ya da takviye kullanılarak tedavi edilebilir. Ancak sahip olduğunuz bir sağlık problemi demir depolarınızı tüketiyorsa, tedavi altta yatan nedene göre şekillendirilir.
Demir eksikliğini tedavi etme yolları:
- Sığır eti, kuzu, domuz, tavuk, istiridye, sardalya, ton balığı, karaciğer, böbrek ve diğer hayvansal ürünler gibi demirden zengin gıdaların tüketimini artırın. Bitkisel kaynaklardan gelen demir için; baklagiller (fasulye, mercimek, nohut), tofu ve tempeh, ıspanak ve koyu yeşil yapraklı sebzeler, kinoa, kabak çekirdeği ve zenginleştirilmiş gıdalar tercih edilebilir.
- Demir emilimini artırmak için demir kaynaklarını C vitamini ile birlikte tüketin.
- Demir emilimini engelleyen kalsiyumdan zengin gıdalardan, çay, kahve ve alkolden uzak durun.
- Demir takviyesi kullanın. Birçok takviye formu mevcuttur; örneğin demir sülfat veya demir glukonat. Demir, C vitaminiyle birlikte ve öğünler arasında alınırsa daha iyi emilir.
- Ağız yoluyla takviye alamıyorsanız ya da ciddi eksikliğiniz varsa damar yoluyla demir uygulanabilir.
- Ağır adet kanamaları, sindirim sistemi kanamaları ve emilim bozuklukları gibi altta yatan nedenleri tedavi edin.
Demir eksikliğiyle yaşamak
Demir eksikliği yaygın olsa da, sağlığınız ve yaşam kaliteniz üzerinde ciddi etkiler yapabilir. Demir eksikliğini teşhis ve tedavi etmenin en iyi yolu, doktorunuza danışıp demir düzeylerinizin test edilmesini istemektir. Eksiklik olup olmadığını öğrendikten sonra gerekli değişiklikleri yapabilirsiniz.
Unutmayın:
- Demir eksikliğinin ilk belirtileri yorgunluk, soluk cilt, nefes darlığı, baş ağrısı, baş dönmesi ve eller-ayaklarda üşümedir.
- Demir eksikliğini önlemek için tam ve dengeli beslenin.
- Demir eksikliği için yapılan kan testi hemogram, serum ferritin, serum demir ve total demir bağlama kapasitesini içermelidir.
Umarız bu makale demir eksikliğini daha iyi anlamanızı ve sağlıklı, dengeli bir yaşam sürmenizi sağlar.
WomanLog’u şimdi indir:
