Kadınlar İçin Kalıcı Doğum Kontrolü
Kesin doğum kontrol yönteminin tek yolu cinsellikten tamamen uzak durmak, derler. Elbette hiç cinsel ilişkiye girilmezse hamilelik mümkün değildir. Fakat, neredeyse %100’e yakın etkili olan cerrahi doğum kontrolü ya da sterilizasyon yolları da vardır. Peki bunlar nelerdir ve neden bu konu bu kadar ağır şekilde damgalanıyor?
Gönüllü sterilizasyon konusu, ciddi bir adım olduğu ve pek çok kültürde anneliğin kadınlar için biyolojik bir zorunluluk olarak görüldüğü için sıkça konuşulmaz. Bu beklentiye karşı çıkmayı seçmek, damgalanmayı daha da artırabilir. Gönüllü sterilizasyonun sonuçları ve kadınlar ile erkekler için uygulama zorlukları oldukça farklı olabilir.
Erkekler için sterilizasyon işlemi vazektomi—sperm kanallarının kesilip bağlanmasıdır; bu işlem hızlıdır, minimal invazivdir ve genellikle—ama her zaman değil—geri döndürülebilir. Kadınlar için uygulanan tüp ligasyonu ise daha riskli ve daha karmaşıktır ve bazı durumlarda geri dönüşü mümkün olsa bile, büyük bir ameliyat gerektirir ve nadiren tamamen başarılı olur. Bu nedenle, tüp ligasyonu kararı kesin olarak düşünülmelidir.
Karşı biyolojik cinsiyetten biriyle cinsel ilişkiye girildiğinde, her zaman hamile kalma ihtimali vardır. Tanımınıza bağlı olarak, "cinsel perhiz" bile, örneğin sadece vajinal ilişkiden kaçınıp başka tür cinsel aktivitelerde bulunulursa, hamileliği %100 önlemeyebilir.
Nadiren de olsa, vücutta kalan sperm kalıntılarından—örneğin uylukta—yumurtanın döllenebildiği ve hamileliğin başladığı vakalar mevcut. Ayrıca, ön sevişme sırasında da az miktarda sperm bulunabilir. ABD Hastalık Kontrol Merkezi’ne göre, geri çekilme yöntemi hamileliği önlemede %22 oranında başarısız olur: bu da istatistiksel olarak her 5 denemeden 1’den fazla kez hamile kalmak anlamına gelir!
İstenmeyen gebelikler hem partneri olan hem de bekâr kadınlarda yaygındır, fakat üreme döneminin başında veya sonunda olan bekâr kadınlarda neredeyse iki kat daha fazladır.
İstenmeyen bir gebeliği kürtaj ile sonlandırmak medikal ve psikolojik riskler taşır. Ayrıca bu seçim bazı ülkelerde politik/hukuki olumsuz sonuçlara yol açabilir. Haziran 2022’de ABD Yüksek Mahkemesi, 50 yıldır yürürlükte olan kürtaj hakkını kaldırdı. Şu anda 26 eyalette kürtaja erişim yasaklandı veya ciddi şekilde kısıtlandı ve ülke genelinde yasak getirme çabaları sürüyor.
Geleneksel / Kalıcı doğum kontrolü
Çoğu insan, hazırlanmadığı bir bebeğin sorumluluğunu almadan cinsel hayatını sürdürebilmek için doğum kontrolü kullanır. Hormonal ve hormonal olmayan çeşitli doğum kontrol yöntemleri ve başarı oranları hakkında daha önceki yazılarımızda bilgi alabilirsiniz. Bu yöntemler anlık ya da aylık kullanılır, ayrıca ertesi gün kullanılabilir. Kullanmaktan vazgeçtiğinizde ise tekrar hamile kalma ihtimaliniz ortaya çıkar.
Oysa sterilizasyon kalıcıdır ve geçmişte olduğundan daha az olsa da hâlâ damgalanır. Bu yöntemi gönüllü olarak seçen bir kadın genellikle olumsuz bir bakış açısına maruz kalır, daha az sıcak ya da ilgili görülür, kaçınma, kıskanma ya da tiksinme gibi “pasif zarar davranışları”na hedef olabilir.
Sterilizasyonu düşünüyorsanız, arkadaşlarınız ve ailenizden dirençle karşılaşmaya ve danıştığınız sağlık çalışanlarının da önyargılı olabilmelerine hazırlıklı olun.
Gönüllü sterilizasyon nedenleri
Kadınlarda sterilizasyon neredeyse her zaman kalıcı olduğundan, uzmanların en büyük kaygısı bu kararın yanlış nedenlerle verilmemesi gerekliliğidir. Yanlış gerekçeler sonradan derin bir pişmanlığa yol açabilir. 2012’e ait bir araştırmaya göre, genç olan, az ya da hiç çocuğu olmayan, partnerinin baskısı altında olan veya sterilizasyonun maddi ya da ilişkisel sorunları çözeceğini düşünen kadınların pişman olma olasılığı daha yüksektir.
Doktorlar, 30 hatta 35 yaşından küçük ya da hiç doğum yapmamış kadınların gönüllü sterilizasyon talebini reddetmeye daha yatkındır. Ameliyat öncesi, çok sayıda detaylı soruya cevap vermeniz istenebilir ve bilgilendirilmiş onam formu imzalamanız gerekebilir. Tutumlar değişiyor olsa da, bazı yerlerde kadınların bedenleri üzerinde ataerkil kontrol hâlen bir gerçekliktir.
Kalıcı doğum kontrolü, ya da gönüllü sterilizasyon, son derece kişisel bir tercihtir ve ancak gelecekte çocuk sahibi olmak istemediğinizden kesinlikle emin olduğunuzda önerilir. Bu karar sizin olmalı ve asla partneriniz, aileniz, arkadaşlarınız ya da başka birinin görüşleriyle şekillenmemelidir. Çevremizdekiler değişebilir, ama bir vücudumuz var.
Bazen rahim ya da üreme sisteminin başka bir bölümünde kanser gibi jinekolojik sorunlar sterilizasyona yol açacak cerrahi müdahale gerektirebilir. Bu tür durumlarda, sorumlu cerrah ameliyat öncesinde seçenekleri size açıklayacak ve onayınızı isteyecektir.
Aynı şekilde, sezaryen doğum sonrası da sterilizasyon bir tercih olarak sunulabilir—yine yalnızca onayınızla. Özellikle zorlu geçen doğumlardan sonra, gelecekteki gebeliklerin de aynı sorunlara sebep olacağı belli olduğunda ya da annenin talebiyle de önerilebilir.
Ne yazık ki, tarihte zaman zaman bir etnik grup ya da ulusun veya “istenmeyen” olarak görülen başka grupların üyelerine—örneğin engellilik nedeniyle—zorla sterilizasyon uygulanmıştır. Bazen bu doğrudan ve fiziksel olarak yasal zorla olmuştur. Diğer zamanlarda ise politik baskı veya yanıltma yoluyla, kişilerin “bu seçimi kendilerinin yaptığı” izlenimi verilerek uygulanmıştır.
Zorla uygulanan sterilizasyon, bugün dahi sonuçlarını yaşayan topluluklara oldukça ciddi ve kalıcı zararlar vermiştir. Bazı raporlara göre, bu uygulamanın hâlen bazı yerlerde sürdüğü ifade edilmektedir. Hedefli sterilizasyon soykırım olarak kabul edilir ve asla hafife alınmamalıdır.
Tüp ligasyonu
Kadınlar için en yaygın kalıcı doğum kontrol yöntemi tüp ligasyonudur (tüplerin bağlanması). Bu yöntem gebeliği önlemede %99’dan fazla etkilidir.
Tüp ligasyonu nedir? Döllenme, cinsel ilişkiden sonra kadının yumurtalığından bırakılan yumurta ile vajinadan geçerek ilerleyen spermin fallop tüplerinde karşılaşması sonucu oluşur. Tüp ligasyonu, cerrahın genel ya da lokal anestezi altında fallop tüplerini kapattığı cerrahi bir işlemdir.
Bazı durumlarda tüplerin küçük bir bölümü alınır ya da fallop tüpleri tamamen çıkarılabilir. Bu işlem genellikle laparoskopik olarak göbek deliği ya da alt karında açılan küçük bir kesiden yapılır.
Tüp ligasyonundan sonra yumurta nereye gider? Yumurtalıklarınız adet döngünüze uygun şekilde yumurta üretmeye devam eder ve adetiniz aynen devam eder. Fakat yumurta, fallop tüplerinden rahime geçemediğinden, her ay vücudunuz tarafından emilir.
Tüp ligasyonu ne kadar etkilidir? Tüp ligasyonu gebeliği önlemede %99’dan fazlasıyla etkilidir. Araştırmalar tüp ligasyonu geçirmiş 1000 kadından sadece 2–10’unun işlem sonrasında hamile kaldığını göstermektedir.
Riskleri nelerdir? Her cerrahi işlemde olduğu gibi, enfeksiyon, yakın organlarda (ör. mesane) hasar, kullanılan anesteziye karşı olumsuz reaksiyon ve ameliyat sonrası travma gibi riskler söz konusudur.
Nadiren de olsa, bazen bir sperm yine de yumurtaya ulaşabilir. Böyle bir durumda dış gebelik (ektopik gebelik) riski artar. Bu durumda döllenen yumurta rahime ulaşamadan başka bir yere, genellikle fallop tüplerine yerleşir.
Tüp ligasyonu aşağıdaki sağlık sorunları olanlara önerilmez:
- şeker hastalığı (diyabet);
- akciğer hastalığı;
- obezite;
- pelvik enfeksiyon (PID).
Tabii, kalıcı doğum kontrolüyle ilgili psikolojik bir risk de vardır: İleride kararından vazgeçip tekrar hamile kalmak isteyenlerin pişmanlık yaşama olasılığı. İnsan deneyiminin bir parçası olan üreme çok derin ve hâlâ tam anlaşılamamış bir olgudur; bu yüzden bazen ilgili durumda kendi duygularımızı önceden tahmin edemeyiz.
Tüp ligasyonu dışında, kadınlar için gebeliği tamamen ortadan kaldıran bir başka seçenek daha vardır—fakat genellikle bu, isteğe bağlı bir doğum kontrol yöntemi olarak sunulmaz.
Histerektomi
Histerektomi bir diğer sterilizasyon işlemidir. Bu operasyonla rahim—tek başına ya da rahim ağzı, fallop tüpleri ve yumurtalıklarla birlikte—alınır. Rahim olmaması, gebelik şansını tamamen ortadan kaldırır. Çok nadir şartlarda dış gebelik ihtimali olabilir, ancak doğuma kadar sürdürülmesi imkansızdır.
Histerektomi genellikle doğum kontrol yöntemi olarak görülmez. Şu durumlarda uygulanabilir:
- yumurtalık, rahim ya da rahim ağzı kanseri;
- üreme organları çevresinde başka kanser türleri;
- rahimde iyi huylu tümörler (myom);
- çok aşırı adet kanaması;
- şiddetli rahim ağzı ağrısı;
- endometriyozis;
- üreme organlarında şiddetli bakteri enfeksiyonları;
- sağlıklı bir gebeliği imkansız kılan sağlık sorunları
Doğum sonrası histerektomiler
Doğum sonrası histerektomi, annenin doğum sırasında ciddi sorunlarla karşılaşması ya da hayati riski olduğunda yapılabilir. Bu durumda, sezaryen sırasında ya da doğumu izleyen 24 saat içinde rahim alınır. Ayrıca, gelecekte olası gebelikleri önlemek için sezaryenin planlı bir parçası olarak da yapılabilir.
Üreme sağlığı yolculuğunuz devam ediyor
Unutmayın, güvenli seks yalnızca doğum kontrolüyle ilgili değildir! Kalıcı doğum kontrolü uygulatmış olsanız da, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara karşı kendinizi korumak için prezervatif veya başka bir bariyer kullanmalısınız.
Ayrıca, rahim ağzınız ve diğer üreme organlarınız hâlen yerindeyse, smear testi ve jinekolojik kontrollerinizi düzenli olarak yaptırmayı unutmayın.
WomanLog'u hemen indir:
