Taşıt Tutması: Belirtiler, Nedenler ve Anksiyete ile Gebelikle İlişkisi
Taşıt tutmasına hiçbirimiz bağışık değiliz. Deneyimli denizciler bile deniz sertleştiğinde mide bulantısı hissedebilir. Ancak bazı kadınlar için ise arabada birkaç ani dönüş bile mide bulantısı, kusma, baş dönmesi, soğuk terleme ve kafa karışıklığı gibi korkunç belirtileri başlatmak için yeterlidir. Bu yazıda taşıt tutmasını, neden bazı kişilerin buna daha yatkın olduğunu ve semptomların nasıl hafifletileceğini öğreneceksiniz.
Yolculuklardan ve tekne turlarından korkuyor musun, hatta lunaparkta bir oyuncağa binmeyi bile düşünmüyor musun? Yol engebeli hale geldiğinde veya deniz dalgalandığında midenin kasılmaya başlamasından ve cildinin yapış yapış olmasından başka hiçbir şey düşünemiyorsan ve tek istediğin “Ne zaman bitecek?” diyorsan, muhtemelen taşıt tutması yaşayan pek çok kadından birisin.
Neden taşıt tutması yaşıyorum?
Taşıt tutması—deniz tutması ya da yol tutması da denir—rahatsız edici ama tamamen normal bir fizyolojik tepkidir ve gerçek ya da algılanan harekete verilen yanıttır. Bu durum, beynin vestibüler sistemden aldığı bilgileri anlamlandıramadığı zaman meydana gelir.
Vestibüler sistem, iç kulakta bulunur ve denge ile mekansal algıyı sağlar. Üç eksende yerleştirilmiş, sıvı dolu yarım daire kanallarından oluşur ve bu kanallar dönme hareketini; otolitik organlar ise doğrusal hareket ve ivmeyi algılar. Bu yapılar, gözlerinizden gelen görsel ipuçları ve cilt ile kaslarınızdaki somatosensoriyel nöronlardan gelen dokunsal bilgilerle birlikte çalışarak beyninize bilgi gönderir. Beyniniz de vücut hareketlerinizi anlık olarak koordine eder; bunun olduğunu bile fark etmeyebilirsiniz.
Ancak, bir hız treniyle yolculuk ederken ya da bir arabanın arka koltuğunda otururken, vestibüler sistem çelişkili sinyaller algılar—çevren hareket halinde ama bedenin sabit. Ani ya da aşırı hareketler olduğunda, örneğin dalgalı denizde ilerlerken, vestibüler sistem bu değişimlere ayak uydurmakta zorluk yaşayabilir. Bu durumda dengeyi korumak zorlaşır ve mide bulantısı, hatta kusmaya kadar varan belirtiler ortaya çıkabilir.
Taşıt tutması belirtileri ve yatkınlık
Eğer daha önce taşıt tutması yaşadıysan, baş dönmesi, ani midede rahatsızlık, soğuk terleme ve hareket edememe hissine aşinasındır. Bu belirtiler yoğun olabilir; fakat tekrar sağlam zemine bastığında hızla azalır.
Diğer yaygın taşıt tutması belirtileri arasında mide bulantısı, kusma, iştahsızlık, artan tükürük salgısı, solgunluk, baş dönmesi, baş ağrısı, hızlı solunum ve yorgunluk sayılabilir.
Hiç kimse tamamen bağışık değildir; ancak bazı kişiler çok daha şiddetli belirtiler yaşayabilir ve araç hareketli olmasa bile rahatlamakta zorlanabilir. Bu sana tanıdık geliyorsa, aşağıdakiler nedeniyle semptomları daha yoğun yaşıyor olabilirsin:
- gebelik
- hormonal doğum kontrol kullanımı
- adet dönemi
- iç kulak bozukluğu
- genetik yatkınlık
- uyku eksikliği
- migren
- Parkinson hastalığı
Kadınlar ve 12 yaş altı çocuklar taşıt tutmasına daha yatkındır.
Taşıt tutması ve anksiyete
Anksiyete atağının belirtileri—baş dönmesi, hafif sersemlik ve mide bulantısı—tıpkı taşıt tutmasında olduğu gibi hissedilebilir. Baskılayan anksiyete geldiğinde, ayaklarının altındaki yer hareket ediyormuş gibi hissedebilirsin ya da bedeni ve çevresi tamamen sabit olsa da düşecekmişsin gibi olabilirsin.
Anksiyete, bu tip belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Çünkü anksiyete yaşadığında hiper-ventilasyon yapabilirsin—hızlı ve sığ soluma, beyne daha az oksijen gitmesine ve hafif baş dönmesine yol açar. Anksiyete tepkisi ayrıca kortizol ve diğer stres hormonlarını vücuda pompalayarak vestibüler sistemini de etkileyebilir. Stres hormonları enerjiyi harekete geçirir, kalp atışını hızlandırır ve seni “savaş ya da kaç” moduna sokar; görüşün daralır ve tehlike sinyallerine odaklanırsın, işitmen de ortam seslerine karşı daha hassaslaşır. Bu değişiklikler algıyı bozabilir ve vestibüler sisteminin beyne çelişkili sinyaller göndermesine yol açabilir.
Taşıt tutması genellikle yavaşlamak veya araçtan inmekle hızla iyileşirken, stresli bir tepki vücutta sakinleşme ile çözülmelidir. Kendini sakinleştirmek için şu iki tekniği deneyebilirsin:
- Nefesine odaklan. Stresli ve kaygılı hissedince nefesin hızlanabilir veya derinleşebilir. Bu, kandaki oksijen (O2) ve karbondioksit (CO2) dengesini bozabilir; aşırı CO2 atımı, solunum alkalozu tetikler ve baş dönmesi, sersemlik ve kafa karışıklığına neden olur. Dengeyi yeniden sağlamak için nefesini yaklaşık beş saniyede bir olacak şekilde yavaşlat ve oksijen alımını azaltmak için dudaklarını büzerek ya da yalnızca bir burun deliğinden nefes alarak devam et; ya da CO2 artışı için bir kağıt torbaya nefes alıp vererek birkaç nefes boyunca aynı havayı soluyabilirsin.
- Duyularını devreye sok. Bulunduğun çevreye odaklan ve 5 gördüğün şeyi, 4 hissettiğin şeyi, 3 duyduğun sesi, 2 kokladığın şeyi ve 1 tattığın şeyi tekrarla. Bu nesneleri yüksek sesle söylemek bazı kadınların daha fazla rahatlamasına yardımcı olur. Kendini tekrar sakin hissedene kadar uygulayabilirsin. Bu topraklama tekniğinin farklı varyasyonları var, ama hepsi de tamamen duyulara odaklanarak düşüncelerden uzaklaşıp şimdiye dönmeni sağlar.
Hemen bir tehlike yoksa ve kendini ana döndürebilirsen, beynin stres tepkini hızla yatıştıracaktır.
Adet ve gebelik dönemlerinde taşıt tutması
Daha önce belirttiğimiz gibi, kadınlar taşıt tutmasına daha yatkındır. Adet dönemindeysen ya da hamileysen, semptomlara karşı daha hassas olabilirsin. Bir araştırmaya göre, kadınlar adet döngüsünün 5. gününde taşıt tutması belirtilerini en yoğun biçimde yaşarken, 12. ve 19. günlerde hassasiyet önemli ölçüde azalır ve döngünün 26. gününde ise en düşük düzeye iner. Bunun nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, hormonal dalgalanmalara ve/veya adetle kaybedilen temel besin maddelerinin azalmasına bağlı olduğu düşünülmektedir.
Hamileyken taşıt tutmasıyla sabah bulantısını ayırt etmek zor olabilir. Gebe kadınlar genellikle şu nedenlerle taşıt tutmasına daha yatkındır:
- denge ve koordinasyon sistemlerini etkileyerek vücudu daha hassas hale getiren hormonal değişiklikler
- plasentanın ürettiği insan koryonik gonadotropin (HCG) hormonunun artışı; bu hormon beyinde bulantı ve kusmayı düzenleyen bölümü etkiler
- su tutulmasına bağlı dokularda şişme; bu da iç kulağa ek baskı yaparak vestibüler sistemi etkiler ve taşıt tutması belirtilerini arttırabilir
Taşıt tutmasından korunma ve tedavi yolları
Seyahat esnasında hareket değişikliklerine hassassın, taşıt tutmasını önlemek ve kendini daha iyi hissetmek için şunları deneyebilirsin:
Antihistaminikler
Reçetesiz satılan antihistaminik ilaçlar (ör. dimenhidrinat—Dramamin, difenhidramin—Benadryl, meklizin—Antivert, prometazin—Phenergan) mide bulantısını ve kusmayı tetikleyen histamin ve asetilkolini engelleyerek semptomları hafifletir. Etki göstermesi için yolculuktan yaklaşık bir saat önce ilk tableti almalısın. Bu birinci kuşak antihistaminiklerin yatıştırıcı etkisi aynı zamanda kaygıyı da hafifletir; ancak bu durumda araç kullanmamalı veya uyanıklık gerektiren işlerden kaçınmalısın. İkinci ve üçüncü nesil antihistaminikler taşıt tutmasında etkili değildir.
Skopolamin
Genellikle transdermal yama şeklinde kullanılan Skopolamin de asetilkolini engelleyerek çalışır. Skopolamin yamaları, üç güne kadar etkili olduklarından uzun yolculuklar için uygundur; fakat sadece reçeteyle verilir, çünkü bazı ilaçlarla etkileşim ve kötüye kullanım ihtimali daha fazladır. Medyada bu konuda abartılı hikayeler olsa da, dikkatli kullanmak gerekir.
Tüm bu ilaçların uyku hali, ağız kuruluğu, bulanık görme, kabızlık ve baş ağrısı gibi yan etkileri olabilir. İlaç kullanmak istemiyorsan ya da planlama fırsatın olmadıysa, aşağıdaki dört tekniği deneyebilirsin:
Doğrudan ileriye bak
Seyahat yönüne bakmak beyninin hareketi algılamasına yardımcı olur. Okumaktan veya ekran izlemekten kaçın; sabit bir noktaya baksan bile, çevresel görüşün yine aracın hareketini algılayarak beynin için çelişkili sinyallere yol açabilir.
En iyi pozisyonu bul
Arabada yolcuysan, önde oturmak ve ön tarafa bakmak seni daha fazla rahatlatır. Ancak teknede ön kısımda oturmak iyi değildir; çünkü en fazla hareketi burada hissedersin. Büyük bir taşıtta yolculuk yapıyorsan ve imkanın varsa yatmak ya da hareket etmek vestibüler sistemini dengelemeye yardımcı olabilir.
Yediklerine dikkat et
Yola çıkmadan önce hafif bir öğün tüket; ağır, yağlı yiyeceklerden kaçın. Seyahat sırasında tuzlu kraker atıştırmak ve soğuk su yudumlamak midenin yatışmasına ve bulantının azalmasına yardımcı olur. Sakız çiğnemek de faydalı olabilir. Araştırmalara göre sakız çiğnemek, taşıt tutmasında semptomları azaltır. Hoş kokular ve tatlar mide bulantısını giderir; çiğneme ise baş dönmesine iyi gelir.
Papatya, meyan kökü ya da zencefil ile hazırlanan bitki çayları uzun yıllardır mide bulantısı için kullanılır; ayrıca zencefilli kurabiye veya zencefil sakızı da çiğneyebilirsin.
Akupresür
Akupresür, belirli noktalara basınç uygulayarak kas gerginliğini azaltmayı ve enerji akışını kolaylaştırmayı amaçlayan bir tekniktir. “P6 noktası”na (bilek kıvrımından iki parmak yukarıda, tendonların arasına, avuç yukarı bakacak şekilde) hafifçe bastırmak mide bulantısı ve kusma semptomlarını azaltır. Bunun için özel olarak üretilmiş bileklikler satın alabilir ya da parmağınla noktayı bulup 30-60 saniye hafif basınç uygulayabilirsin. Gerekirse tekrarla.
Maruz bırakma
Tekne mürettebatının dalgalı denizde bile işine devam edebildiğini gördüğünde şaşırabilirsin. Bazı kadınlar neden taşıt tutmasından daha az etkileniyor? Araştırmalar, tekne, araba ya da hız treni gibi hareketlere maruz kalmaya yönelik kademeli koşullamanın duyarlılığı azalttığını gösteriyor. Eğer sık tekne yolculuğu yapmıyorsan, araba ile de maruz bırakma terapisi uygulayabilirsin.
Sonuç
Taşıt tutmasına kimse tamamen bağışık değildir. Vücudun görsel, vestibüler ve somatosensoriyel sistemleri normalde mükemmel bir uyumla çalışır; ancak ani, hızlı ya da aşırı hareket değişiklikleri, beyne giden sinyallerin karışmasına ve geçici rahatsızlık ile yön kaybına yol açabilir. Belirtiler stresli ve hoş olmasa da, taşıt tutması genellikle tehlikeli değildir ve basit yöntemlerle kolayca önlenebilir veya tamamen ortadan kaldırılabilir. Seyahatten önce kaygıyla semptomları beklemek durumu daha kötüleştirebilir; sana en iyi gelen yöntemleri bul ve hazırlıklı ol. Uçak ya da gemiyle seyahat ediyorsan, kabin/ekip görevlileri taşıt tutması konusunda deneyimlidir; böyle bir durumda yardım istemekten çekinme.
Hemen WomanLog'u indir:
