De baarmoeder en veelvoorkomende baarmoederproblemen
Waar komen kinderen vandaan? Alle ouders krijgen ooit deze vraag. Er zijn veel manieren om het ingewikkelde proces van het ontstaan van een nieuw leven aan een kind uit te leggen, maar ons antwoord is kort en duidelijk: kinderen komen uit de baarmoeder.
Geen enkel ander orgaan in het menselijk lichaam is zo flexibel en veranderlijk als de baarmoeder! Tijdens een zwangerschap kan ze uitzetten van het formaat van een grote pruim tot het formaat van een watermeloen, om daarna na de bevalling weer normaal te worden.
De baarmoeder, of moederschoot, is onderdeel van het vrouwelijke voortplantingsstelsel—uniek voor vrouwen. Dit holle orgaan bevindt zich in het bekken en heeft de vorm van een omgekeerde peer.
Bouw en ligging
De baarmoeder is een dikwandig orgaan dat bijzonder rekbaar en gespierd is. Hier groeit de foetus (het zich ontwikkelende kindje) als een eicel van de vrouw bevrucht wordt door zaadcellen van de man en zich innestelt in de baarmoederwand.
De baarmoeder ligt tussen de urineblaas aan de voorkant en de sigmoïd-darm aan de achterkant.
Het lichaam van de baarmoeder (corpus uteri) bestaat uit:
- de fundus—gelegen boven het punt waar de eileiders de baarmoeder binnenkomen
- de baarmoederholte—de holte waarin de foetus zich ontwikkelt
- de isthmus—een versmalling aan de basis van de baarmoeder
De baarmoederwand bestaat uit drie lagen:
- het perimetrium, of de buitenste laag van de baarmoeder, omhult het lichaam van de baarmoeder en een deel van de baarmoederhals (2 mm dik)
- het myometrium, of de middelste laag, bestaat uit gladde spiervezels gerangschikt in lengterichting, cirkels en spiralen, en bindweefsel (15 mm)
- het endometrium, of de binnenste bekleding, bestaat uit slijmvliesweefsel (6 tot 16 mm, afhankelijk van de fase van de menstruatiecyclus)
De baarmoederhals (cervix) kent ook verschillende delen:
- De endocervix of endocervicaal kanaal is de doorgang die de baarmoeder met de vagina verbindt
- De interne opening (internal os) is de opening in het midden van de baarmoederhals die naar de baarmoeder leidt
- De ectocervix is de doorgang tussen de baarmoeder en de vagina
- De externe opening (external os) of baarmoederhalskanaal is de ruimte in het centrum van de ectocervix
Als er geen bevruchte eicel is ingenesteld in de baarmoederwand, breekt het endometrium elke maand af en wordt het als menstruatie uit het lichaam verwijderd, waarna zich weer een nieuwe laag begint te vormen.
De baarmoeder heeft drie hoofdfuncties ter ondersteuning van de ontwikkeling van een kindje:
- ze beschermt de foetus tegen fysieke schade
- ze biedt voedingsondersteuning zodat de foetus zich goed kan ontwikkelen
- ze regelt de afvoer van afvalstoffen, zodat de omgeving van de foetus schoon blijft
De baarmoeder tijdens de zwangerschap
De baarmoeder groeit enorm tijdens de zwangerschap. In het eerste trimester bereikt de baarmoeder het formaat van een grapefruit en past ze nog in het bekken.
In het tweede trimester groeit de baarmoeder tot ongeveer de grootte van een papaja en past ze niet meer in het bekken—de bovenzijde reikt tot ongeveer halverwege tussen de navel en de borsten.
Terwijl de baarmoeder groeit, verdringt ze andere organen en zet ze de omliggende spieren en banden onder druk. Dat kan lichte pijn of ongemak veroorzaken, maar dat is volledig normaal.
De groeiende baarmoeder drukt ook op de bloedvaten, waardoor bij sommige vrouwen de benen opzwellen, ze zet druk op de blaas waardoor vaker plassen nodig is, en drukt tegen longen en het hart, wat ademhaling en bewegen lastiger maakt.
Als een vrouw zwanger is van een tweeling of meerlingen, zal de baarmoeder sneller en verder uitrekken.
In het derde trimester groeit de baarmoeder tot ongeveer het formaat van een watermeloen. Aan het einde van de zwangerschap—wanneer het kindje volledig ontwikkeld is—reikt de baarmoeder van het schaamgebied tot aan de ribben. Als het lichaam zich voorbereidt op de bevalling, zakt het kindje dieper in het bekken en begint de baarmoederhals uit te dijen zodat de baarmoederspieren het kindje naar buiten kunnen duwen.
Na de geboorte zal de baarmoeder geleidelijk terugkeren naar de grootte, vorm en positie van voor de zwangerschap. Dat heet involutie en duurt meestal ongeveer zes weken.
Veelvoorkomende baarmoederproblemen
Veel medische aandoeningen kunnen de baarmoeder aantasten, zoals poliepen, endometriose, vleesbomen (myomen) of kanker. Sommige veroorzaken pijn of ongemak die meestal in het bekken of de onderbuik voelbaar zijn. Erge pijnen kunnen uitstralen naar het midden van de buik of de onderrug. Andere symptomen van baarmoederproblemen zijn onregelmatige menstruatie en moeilijk zwanger worden. Bij deze symptomen is het belangrijk om een arts te raadplegen voor onderzoek. Sommige oorzaken zijn ernstig, andere lossen vaak vanzelf op.
Een retroversie van de baarmoeder—ook wel een gekantelde baarmoeder genoemd—is een baarmoeder die naar achteren buigt in plaats van naar voren vanaf de baarmoederhals. Ongeveer één op de vier vrouwen heeft een gekantelde baarmoeder.
Vroeger dachten artsen dat een retroversie van de baarmoeder onvruchtbaarheid veroorzaakte, maar nu weten we dat de ligging van de baarmoeder het bereiken van de eicel door de zaadcellen niet belemmert.
Soms ontstaat een meer uitgesproken retroversie door littekenweefsel als gevolg van endometriose, een ontsteking of eerdere operaties. Dit kan het iets lastiger maken voor zaadcellen om bij de eicel te komen, maar zwanger worden is meestal gewoon mogelijk. In zulke situaties kan begeleiding door een fertiliteitsarts helpen.
Myomen (vleesbomen)
Een myoom is een goedaardige zwelling of lokale verdikking van het myometrium. Vleesbomen veroorzaken vaak overvloedig menstrueel bloedverlies.
Er zijn drie hoofdtypen vleesbomen:
- Subserosaal myoom vormen zich aan de buitenzijde van de baarmoeder. Als ze groot worden en ongemak veroorzaken, kunnen ze operatief verwijderd worden.
- Intramuraal myoom ontstaan in de gespierde wand van de baarmoeder en zijn zichtbaar via echo-onderzoek. Ze veroorzaken vaak meer bloedverlies tijdens de menstruatie. Net als de meeste vleesbomen verdwijnen intramurale myomen meestal na de overgang.
- Submucosaal myoom ontwikkelen zich direct onder het endometrium en zijn meestal slechts 1 tot 1,5 centimeter in doorsnee. Ondanks hun kleine formaat kunnen ze zware bloedingen en tussentijds bloedverlies veroorzaken doordat het weefsel onder het baarmoederslijmvlies rijk aan bloedvaten is. Submucosale myomen worden behandeld met medicijnen, maar kunnen indien nodig ook operatief verwijderd worden.
Poliepen
Dit zijn meestal kleine, goedaardige gezwelletjes, die intermenstrueel bloedverlies, onregelmatig bloeden of bloedverlies na de overgang kunnen veroorzaken. Je kunt één of meerdere baarmoederpoliepen tegelijk hebben. Poliepen komen vaak voor bij vrouwen in de overgang, omdat het endometrium zich dan niet meer maandelijks verniewt. Gewoonlijk blijven ze binnen de baarmoeder, maar soms zakken ze via de baarmoederhals tot in de vagina. Kleine, asymptomatische poliepen verdwijnen vaak vanzelf.
Groeien poliepen groter of veroorzaken ze klachten, dan kan medicatie tijdelijk helpen, maar operatief verwijderen is meestal effectiever.
Endometriumhyperplasie is een abnormale verdikking van het baarmoederslijmvlies. Hyperplasie kan het gevolg zijn van een tijdelijke hormonale disbalans maar kan ook een voorstadium van kanker zijn.
Symptomen van endometriumhyperplasie zijn onregelmatig bloedverlies tussen menstruaties of hevige menstruaties. Overgewicht en obesitas vergroten de kans op hyperplasie of het ontstaan van baarmoederkanker. Vetweefsel maakt een teveel aan oestrogenen aan ten opzichte van progesteron. Deze hormonale disbalans stimuleert een overmatige groei van het baarmoederslijmvlies. Vrouwen met (neiging tot) overgewicht kunnen regelmatig vaginale echo’s laten maken om dit in de gaten te houden.
Endometriose is een chronische ontstekingsziekte waarbij baarmoederslijmvlies buiten de baarmoeder groeit. Adenomyose is endometriose binnen de spierwand van de baarmoeder. Dit veroorzaakt hevigere en pijnlijkere menstruaties die maand na maand toenemen. Endometriose treft ongeveer één op de tien vrouwen in de vruchtbare leeftijd en kan al vanaf de puberteit beginnen.
Wat kun je doen? Artsen schrijven vaak de anticonceptiepil voor, die de menstruatiecyclus onderbreekt, waardoor de baarmoeder tot rust kan komen, wat de klachten vermindert. Bedenk wel dat wat menstruatiepijn normaal is. Heb je vragen over jouw klachten, bespreek ze dan gerust met je arts of gynaecologe.
Baarmoederhalskanker is tegenwoordig grotendeels te voorkomen. Een vaccin tegen het humaan papillomavirus (HPV), dat aanwezig is in de meeste kwaadaardige cellen van baarmoederhalskanker, werd in de jaren 90 ontwikkeld en is nu breed beschikbaar. De Papanicolaou-test (uitstrijkje of Pap-test), waarbij een klein aantal cellen afgenomen wordt van de baarmoederhals, kan celveranderingen door een HPV-infectie opsporen. Zulke veranderingen worden dysplasie genoemd en geven meestal geen klachten of symptomen. Regelmatige uitstrijkjes (eens per drie jaar) zijn de beste manier om dysplasie op te sporen.
Het is ook belangrijk om te weten dat dysplasie zich niet van de ene op de andere dag in kanker omvormt. Daar gaan jaren overheen. Bezoek je gynaecologe regelmatig om ongewenste veranderingen tijdig te ontdekken en te voorkomen.
Je kunt je menstruatie bijhouden met WomanLog. Download WomanLog nu:
