Geur en hormonale veranderingen: Kunnen hormonen je reukzin beïnvloeden?
Onze reukzin is belangrijk voor onze gezondheid en welzijn. Ze helpt ons bij het kiezen van voedzaam eten, stimuleert onze eetlust en waarschuwt ons voor schadelijke of bedorven producten. Ons vermogen om geuren waar te nemen helpt ons ook bij het navigeren door de omgeving en waarschuwt ons voor gevaren zoals een gaslek, rook en brand, of schimmel in de muren. Maar onze reukzin geeft ons ook meer subtiele en diepgaande signalen die invloed hebben op onze romantische relaties, sociale interacties en houding tegenover anderen.
Hoewel deze informatie bij de meesten van ons niet bewust binnenkomt, kan de menselijke neus zelfs erg subtiele geuren in de omgeving waarnemen. Sterker nog, de partners die we kiezen, de mensen met wie we bevriend raken, en wie we juist vermijden kan grotendeels door geur bepaald zijn. In dit artikel bespreken we de wonderen van de reuk en hoe hormonale schommelingen gedurende de menstruatiecyclus, tijdens de zwangerschap en in de perimenopauze beïnvloeden wat we via onze neus ervaren.
Hoe ruiken we?
Goed of slecht—alle geuren zijn belangrijk. Net als elke andere zintuig is het reukvermogen essentieel voor onze bescherming en hoe we met de wereld omgaan. Naast het helpen vinden van voedzaam voedsel en het vermijden van gevaren, beïnvloedt onze capaciteit om geurstoffen te detecteren onze emoties, herinneringen en relaties.
Hoe werkt onze reukperceptie precies? Geuren zijn chemische moleculen die licht genoeg zijn om zich door de lucht te verspreiden. Sommige geuren zijn sterker en sommige zwakker, maar bijna alles geeft geurstoffen af die, wanneer ze worden ingeademd, zich binden aan gespecialiseerde receptoren in het slijmvlies van de neusholte. De mens heeft 5–6 miljoen reukreceptoren die ongeveer 400 verschillende geurmolecuul-patronen kunnen herkennen. Deze bouwstenen combineren op ontelbare manieren om verschillende geurprofielen te creëren. In het afgelopen decennium is men gaan geloven dat mensen ongeveer één biljoen geuren kunnen onderscheiden—veel meer dan de eerder aangenomen tienduizend. Dit lijkt veel, maar andere zoogdieren hebben een veel scherpere reukzin. Honden staan bijvoorbeeld bekend om hun nieuwsgierige neuzen en kunnen geuren op verschillende kilometers afstand waarnemen, en olifanten hebben meer reukreceptoren dan welk ander zoogdier dan ook.
Elke keer dat we iets ruiken, komt dat doordat we moleculen van een stof inademen die onze reukreceptoren herkennen. Deze receptoren sturen informatie naar de hersenen, zodat we die kunnen gebruiken om beslissingen te nemen. De bulbus olfactorius, waar deze reukreceptoren zich bevinden, ligt dicht bij de hippocampus, het centrum voor leren en geheugen in de hersenen. We weten nog altijd niet precies hoe deze twee centra samenwerken, maar duidelijk is dat geuren krachtige triggers voor herinneringen kunnen zijn. Bijvoorbeeld, de geur van een parfum dat je moeder droeg toen je klein was kan levendige jeugdherinneringen oproepen.
Wat zijn feromonen?
Feromonen zijn chemische stoffen die ons lichaam aanmaakt om het gedrag van anderen te beïnvloeden. Ze werken als hormonen, maar hebben effect op andere mensen. We geven onze feromonen vooral via zweet af aan de lucht, maar ze zijn ook te vinden in andere lichaamsvloeistoffen. Je kunt ze niet zien—of zelfs ruiken—maar ze kunnen wel aantrekkingskracht en seksuele opwinding stimuleren, en ze hebben een krachtig effect op de keuze van je romantische partner. Sommige mensen zeggen dat ze kunnen ruiken wanneer iemand zich seksueel aangetrokken voelt. Feromonen zijn aangetoond bij alle onderzochte dieren. Ze spelen een belangrijke rol bij het kiezen van een partner, maar zijn ook betrokken bij het markeren van territorium, het geven van alarm, voedselverwerving en andere sociale gedragingen. Hoewel mensen een relatief zwak reukvermogen hebben, worden we toch beïnvloed door de wereld van geuren.
Een korte introductie tot de menstruatiecyclus en hormonen
We weten al dat bepaalde geuren ons beïnvloeden, zelfs als we ze niet bewust waarnemen, maar je vraagt je misschien af wat het verband is tussen je hormonen en je reukzin. Voordat we verdergaan, kijken we eerst beter naar hoe vrouwelijke hormonen werken tijdens de menstruatiecyclus.
Normaal gesproken duurt een gezonde menstruatiecyclus 28–35 dagen (met enkele uitzonderingen aan beide kanten). Terwijl de hormoonspiegels stijgen en dalen gedurende deze 4 tot 5 weken, doorloopt je lichaam vier verschillende fasen. Het begin van deze cyclus wordt aangeduid als de eerste dag van je menstruatie.
- Tijdens de menstruatiefase zijn de niveaus van oestrogeen, progesteron en testosteron laag en stoot je baarmoeder haar slijmvlies af als menstruatiebloed.
- Daarna stijgen oestrogeen en testosteron in de folliculaire fase. Tijdens deze periode ben je meestal energieker en heb je meer zin in seks.
- Halverwege de cyclus komen we bij de ovulatiefase, waarin oestrogeen piekt en een piek in luteïniserend hormoon veroorzaakt die de eierstokken stimuleert een eicel vrij te geven voor bevruchting. Na de ovulatie dalen oestrogeen en testosteron, terwijl progesteron begint te stijgen.
- Nu bevinden we ons in de luteale fase met progesteron als dominant hormoon. Gedurende deze tijd voel je je waarschijnlijk analytischer, introverter en minder sociaal.
Is mijn reukzin sterker tijdens mijn menstruatie?
Het korte antwoord is ja. Je reukzin zelf verandert niet echt, maar je gevoeligheid voor geuren kan wel toenemen. Dit heet hyperosmie en kan door verschillende redenen ontstaan, waaronder hormonale schommelingen. Het gebeurt niet bij alle vrouwen, maar veel geven aan gevoeliger te worden voor bepaalde geuren naarmate hun cyclus vordert.
Sommige vrouwen ervaren hyperosmie tijdens de ovulatie, misschien om ervoor te zorgen dat ze tijdens hun vruchtbare periode een geschikte partner kiezen. Veel vrouwen melden dat ze geuren kunnen oppikken die anderen nauwelijks opvallen in deze periode. Uit onderzoek blijkt dat een verhoogde reukgevoeligheid rond de ovulatie invloed heeft op de partnerkeuze of, als je al een partner hebt, op je aantrekkingskracht tot die persoon. Studies naar het gedrag van heteroseksuele vrouwen gedurende de cyclus laten zien dat deelneemsters zich tijdens de ovulatie sterker aangetrokken voelden tot traditioneel mannelijke mannen. Dit gold echter niet voor langdurige partners—mannen met meer vrouwelijke of vaderlijke kenmerken kregen juist meer succes in duurzame relaties. Eén verklaring hiervoor is dat dominante genen en een sterke beschermer evolutionair gezien voordelig zijn voor een kwetsbare zwangere vrouw, maar na de geboorte is een meer zorgzame en attente partner juist gunstiger.
Sommige vrouwen zeggen dat hun gevoel van aantrekkingskracht voor hun partner tijdens de ovulatie afneemt, maar daarna weer terugkomt. Dit fenomeen kan worden toegeschreven aan een verschuiving in hoe we feromonen waarnemen in de meest vruchtbare dagen. Mannen zijn hier ook gevoelig voor. Onderzoek wijst uit dat mannen kunnen aanvoelen wanneer vrouwen ovuleren. Ze zijn zich er misschien niet bewust van, maar de meeste heteroseksuele mannen vinden vrouwen extra aantrekkelijk als zij ovuleren, om dezelfde reden als waarom vrouwen dan een hoger libido hebben en mannelijke mannen aantrekkelijker vinden: om de reproductieve kans te vergroten.
Reukgevoeligheid kan opnieuw veranderen in de luteale fase. Sommige vrouwen zijn dan juist gevoeliger voor nare geuren—de sokken van je partner, oude vuilnis in de bak of het eten van de buren. Mogelijk bereidt je lichaam zich zo voor op een eventuele zwangerschap. Verhoogde gevoeligheid voor slechte geuren kan het zich ontwikkelend embryo beschermen tegen bedorven en gevaarlijke voedingsmiddelen.
Verhoogde reukzin tijdens de zwangerschap
De meest besproken verandering in reukperceptie vindt waarschijnlijk plaats tijdens de zwangerschap, vooral in het eerste trimester. Eén van de eerste tekenen van zwangerschap is een versterkte reukzin. Sommige zwangere vrouwen merken geuren in de verte op en kunnen zelfs ruiken wat iemand anders als lunch gegeten heeft. Het is gebruikelijk dat aanstaande moeders walgen van de geur van alcohol, sigarettenrook, rauwe vis en vlees, eieren en zelfs parfums en geuren in verzorgings- en schoonmaakproducten. Niet verrassend kan hyperosmie tijdens de zwangerschap leiden tot verlies van eetlust, misselijkheid en braken—de natuur zorgt er zo extra goed voor dat de baby beschermd blijft tegen potentieel schadelijke stoffen.
Kan perimenopauze geurversterking veroorzaken?
Perimenopauze is de levensfase waarin het lichaam de overgang naar de menopauze begint. Dit start meestal ergens tussen de vroege en midden veertig (maar kan veel eerder of later beginnen) en eindigt gemiddeld vier jaar later (maar alles van twee tot tien jaar is niet vreemd) met de menopauze—als je een volledig jaar geen menstruatie meer hebt gehad.
Veel vrouwen die de perimenopauze doormaken rapporteren veranderingen in hun reukzin en toegenomen gevoeligheid voor bepaalde geuren. Veranderingen in geurwaarneming hangen samen met de plotselinge daling van oestrogeen tijdens deze periode. Hormonale schommelingen kunnen invloed hebben op de hersencentra die geur verwerken, waardoor sommige vrouwen in de perimenopauze phantosmie ervaren—fantoomgeuren of reukhallucinaties. Daarom maken sommige vrouwen zich in deze levensfase zorgen over hoe ze zelf ruiken, of reageren ze sterk op lichaamsgeur van anderen wanneer niemand anders er last van lijkt te hebben.
Welke andere aandoeningen veroorzaken een versterkte geurzin?
Hoewel hormonen zelfs de kleinste details van ons leven kunnen beïnvloeden, wordt toegenomen reukgevoeligheid soms veroorzaakt door medicatiegebruik of is het een teken dat er iets gaande is met je gezondheid. Aandoeningen die je reukzin kunnen beïnvloeden, zijn onder andere:
- Migraine: 95% van de migrainepatiënten zegt dat sterke geuren een aanval kunnen uitlokken. De geur van parfum, sigarettenrook en bepaalde voedingsmiddelen of chemicaliën kan ernstige hoofdpijn veroorzaken. Tijdens een migraineaanval kun je extra gevoelig zijn voor bepaalde geuren, wat kan leiden tot meer pijn of misselijkheid.
- Auto-immuunziekten: De ziekte van Addison, systemische lupus erythematodes (SLE) en type 1 diabetes kunnen verhoogde geurgevoeligheid of een veranderde geurwaarneming veroorzaken.
- Epileptische aanvallen: Mensen die aanvallen krijgen kunnen vlak voor een aanval phantosmie ervaren—de hersenen laten de neus geuren waarnemen die er niet zijn.
- Medicatie: Bepaalde antibiotica, antihistaminica, schildkliermedicatie en bloeddrukverlagers kunnen veranderingen in geur- en smaakwaarneming veroorzaken.
- Kanker en kankerbehandelingen: Sommige tumoren in hoofd en hals, en behandelingen in dit gebied, kunnen veranderingen in geur- en smaakperceptie geven.
Tot slot
Het is de moeite waard om af en toe stil te staan bij de onzichtbare wereld van geuren. In vergelijking met veel andere dieren is de neus niet ons voornaamste zintuig, maar toch kan ze een krachtige invloed hebben op onze veiligheid, welzijn en sociale relaties.
Download WomanLog nu:
