Hoe tabaksproducten je beïnvloeden en wat er gebeurt als je stopt
Het zal je vast niet verbazen dat roken ongezond is. Toch zijn er veel mensen die nog regelmatig roken. Zelfs mensen die zichzelf als niet-roker beschouwen, steken soms een sigaret op tijdens een drankje met vrienden.
Waarom roken zoveel mensen nog steeds? Waarom niet gewoon stoppen? Omdat het niet makkelijk is. In dit artikel bespreken we waarom roken zo verslavend is, wat het doet met je gezondheid en geven we je tips om te stoppen.
De bestanddelen van verslaving
Naast tabak, het filter en het papier waarin ze verpakt zijn, bevatten sigaretten veel toevoegingen zoals smaakstoffen en andere chemische verbindingen—gemiddeld meer dan 600 ingrediënten.
De chemische stoffen in sigaretten komen uit verschillende fasen van het productieproces. Sommige chemicaliën, zoals nicotine, zitten van nature in de tabaksplant; andere komen uit de bodem of uit meststoffen, en weer andere worden toegevoegd als de bladeren worden verwerkt. Tijdens het roken ontstaan er door het verbranden van de sigaret nóg weer nieuwe chemicaliën; zo ontstaat er tot 4000 verschillende stoffen in de rook.
Tabak wordt gemaakt van de bladeren van de tabaksplant en bevat nicotine. Nicotine is verslavend. Door nicotine komt er indirect dopamine vrij in de hersenen. Dopamine is de 'feel-good' neurotransmitter, ons interne beloningssysteem. Het zorgt ervoor dat we meer willen van alles wat zo’n dopamine-boost oplevert: eten, seks, of roken. Hoe meer dopamine je krijgt van een bepaalde bezigheid, hoe meer je het wilt blijven doen. Daardoor zijn sommige activiteiten of stoffen extra verslavend. Roken is daar één van.
Bovendien gebruiken veel mensen roken om stress te verlichten. Soms beginnen we met roken om ergens bij te horen. Velen zijn sociale rokers die een sigaret opsteken op een feestje met een drankje. Roken heeft ook een psychologische functie—het kan een gesprek op gang brengen of juist zorgen voor broodnodige stilte.
Gezondheidsrisico's
Veel van de stoffen in sigaretten zijn schadelijk. Hier zoomen we in op drie belangrijke bestanddelen.
Nicotine is een alkaloïde (een stikstofhoudende organische verbinding met sterke biologische effecten op mensen en dieren). Verschillende planten maken nicotine aan—voornamelijk om zich te beschermen tegen ongedierte—including aardappels, tomaten, aubergines en sommige kruiden en onkruiden zoals doornappel en zijden plant. De tabaksplant produceert het in relatief hoge concentraties—20.000 tot 40.000 delen per miljoen.
Nicotine kan verdovend of stimulerend werken, afhankelijk van de ingenomen hoeveelheid en hoe gevoelig je er zelf voor bent. Bijwerkingen van nicotine zijn onder andere verminderde eetlust, verhoogde hartslag, hogere bloeddruk en verstoorde slaap, maar ook een beter humeur, verbeterd geheugen en meer concentratie die rokers het gevoel van alertheid geven.
Regelmatige nicotine-inname veroorzaakt veranderingen in de hersenen, wat leidt tot ontwenningsverschijnselen zodra je stopt.
Teer is de verzamelnaam voor de chemische stof die ontstaat wanneer tabak verbrandt. Dit bestanddeel bevat de meeste kankerverwekkende en schadelijke stoffen in sigarettenrook.
Wanneer je rook inademt, verlamt teer tijdelijk de trilharen—kleine haartjes die langs je luchtpijp zitten. De trilharen houden je longen schoon van vuil en slijm. Omdat deze na het roken niet goed werken, komt teer diep in de longen terecht. Opstapeling van teerschade kan leiden tot longziekten zoals chronische obstructieve longziekte (COPD), emfyseem, chronische bronchitis en longkanker.
Koolmonoxide (CO) is een kleurloos, geurloos, giftig gas dat ontstaat bij onvolledige verbranding van koolstofhoudende brandstoffen. Het is aanwezig in binnen- en buitenlucht via onder meer gasfornuizen, houtkachels, open haarden, uitlaatgassen van auto's en sigarettenrook.
CO komt via je longen in je bloedbaan terecht en hecht zich daar aan het hemoglobinemolecuul dat normaal zuurstof vervoert. Zo ontstaat carboxyhemoglobine. Op een hemoglobinemolecuul waaraan CO vastzit, kan geen zuurstof meer worden gebonden. Dit verlaagt de zuurstofcapaciteit van het bloed en belast belangrijke organen als hart en longen extra.
Iedereen heeft enig carboxyhemoglobine in het bloed, maar door omgevingsinvloeden is dat normaal minder dan 1%. Bij rokers kan dat percentage oplopen tot 20%.
Als de bloedcellen niet genoeg zuurstof kunnen leveren, moet het hart harder werken om toch genoeg aan het lichaam te geven. Daarom is CO een belangrijke veroorzaker van hartziekten en hartinfarcten.
Rookloze tabak
Er zijn veel 'rookloze tabaksproducten' op de markt, zoals pruimtabak, snuiftabak, snus, dip—die je inhaleert, in je mond houdt of kauwt—en 'oplosbare tabak' die nicotine afgeeft in de vorm van strips of zuigtabletten.
Sommigen beweren dat deze producten minder schadelijk zijn dan roken, maar daarvoor ontbreekt bewijs. Langdurig gebruik van rookloze tabak leidt tot dezelfde gezondheidsproblemen, zoals kanker, hartziekten, mond- en keelkanker, en andere vormen van kwaadaardige tumoren.
Elektronische sigaret
De elektronische sigaret (e-sigaret, vapesigaret, of vape) lijkt qua handeling en naam op een sigaret. Maar in tegenstelling tot sigaretten bevat ze geen tabak, brandt ze niet en ontstaat er geen rook. De geïnhaleerde damp ontstaat doordat een vloeistof wordt verwarmd die vooral bestaat uit propyleenglycol, glycerol, smaakstoffen en vaak ook nicotine.
Er is een veelgehoorde opvatting dat elektronische sigaretten minder schadelijk zijn dan gewone sigaretten. Sommigen denken dat vapen rokers kan helpen om te stoppen. Er zijn echter aanwijzingen dat vapen de longen kan beschadigen. In 2019 was er een uitbraak van longziekten bij jongeren, terug te voeren op dampen (vapen). Het Amerikaanse Center for Disease Control gebruikt hiervoor de term EVALI – E-sigaret of vapen-geassocieerde longschade.
Passief roken
Wanneer een niet-roker rook van anderen inademt, wordt zij 'passief roker' en ademt ze 'meeroken' (second-hand smoke/SHS) in. De risico's van meeroken waren de belangrijkste reden dat veel landen eind jaren '90 en begin jaren 2000 rookverboden invoerden. Roken is nu verboden in restaurants, cafés en andere openbare ruimten.
Meeroken veroorzaakt veel van dezelfde ziektes als 'actief' roken: hart- en vaatziekten, longkanker en luchtwegaandoeningen. Hoe dichter je bij de bron staat, hoe groter het risico. De gevaren van meeroken zijn nu breed bekend, maar hoe gevaarlijk het precies is, weten we nog niet helemaal.
Één ding is zeker: zowel actief als passief roken is slecht voor je gezondheid.
Roken tijdens de zwangerschap
Roken als je zwanger bent kan schadelijk zijn voor moeder en kind. Het vermindert de kans op zwangerschap en vergroot het risico op onvruchtbaarheid.
Mogelijke complicaties door roken tijdens de zwangerschap zijn:
- Grotere kans op een miskraam
- Grotere kans op doodgeboorte
- Grotere kans op vroeggeboorte en/of een te laag geboortegewicht
- Groter risico op hazenlip en/of gehemeltespleet
- Groter risico op wiegendood
Van roker naar niet-roker
Rokers weten heus wel dat hun gewoonte gezondheidsrisico's heeft, maar weten alleen is niet genoeg om te stoppen. Of je nu net bent begonnen of al jaren rookt, stoppen is een serieuze uitdaging.
Roken is niet alleen een fysieke verslaving, maar ook een psychologische gewoonte waarvoor wilskracht nodig is. Omdat nicotine het dopamineniveau verhoogt, kan roken een manier zijn om je te vervelen, angstig of zelfs depressief te voelen. Stoppen betekent dat je op zoek moet naar andere manieren om met die gevoelens om te gaan.
Vaak wordt roken een dagelijks ritueel. Een sigaret bij de koffie in de ochtend, of na de seks: het kan als 'iets dat bij je hoort' voelen. Als je goede vrienden of collega’s ook roken, maakt dat stoppen nóg lastiger. Zij kunnen je stoppen zelfs zien als kritiek op hun eigen gedrag, en je zult een alternatief moeten zoeken voor het makkelijke samen roken.
Maak een plan dat bij jou past. Sommigen hebben baat bij stoppen-met-roken-maatjes, anderen gebruiken een app om te stoppen, weer anderen proberen nicotinepleisters of vergelijkbare producten.
Er is niet één juiste manier om te stoppen, maar dit zijn tips die in de eerste weken kunnen helpen:
- Veroorzaak geen verleiding—gooi echt ALLE sigaretten en aanstekers weg
- Vermijd verleidingen—blijf uit de buurt van mensen, plekken en situaties die je herinneren aan roken
- Verander je routine—als je altijd rookt bij een bepaalde activiteit, wissel van plek of volgorde zodat het niet opvalt dat je iets mist
- Houd je handen bezig zodat je niet automatisch naar een sigaret grijpt
- Kauw kauwgom als afleiding zodra er trek is
Wat kun je nog meer doen? Probeer fysieke activiteit voor stressverlichting en vertel anderen over je stoppoging; zij kunnen je stimuleren.
Net als bij andere verslavingen zal je ontwenningsverschijnselen ervaren als je stopt. De meest voorkomende zijn:
- zin in een sigaret
- prikkelbaarheid, frustratie of woede
- angst of nervositeit
- moeite met concentreren
- rusteloosheid
Je kunt ook meer eetlust, hoofdpijn, slapeloosheid, trillingen, lagere hartslag, meer hoesten, vermoeidheid, verstopping of maagklachten en neerslachtigheid ervaren.
De ernst van de ontwenningsverschijnselen verschilt per persoon; het is goed om je erop voor te bereiden. Houd moed: hoe vervelend het ook wordt, de klachten zijn tijdelijk en nemen na enkele weken af. Wees in die tijd lief voor jezelf.
Gezondheid versus gewoonte
Mensen zijn sociale wezens. We nemen vaak het gedrag over van onze omgeving. Roken de mensen om je heen, dan is de kans groter dat je zelf ook gaat roken—ook al brengt het flinke risico's met zich mee. Hoewel het beeld over roken veranderd is, een gewoonte loslaten die je sociaal doet is lastig. Op de lange termijn worden gewoontes die goed zijn voor je gezondheid en welzijn uiteindelijk veel waardevoller.
Je menstruatie bijhouden kan met WomanLog. Download WomanLog nu:
