Pijnverlichting en Beheer vóór, tijdens en na de Bevalling
De bevalling is een levenshoogtepunt voor ouders. Het uitkijken naar de komst van een nieuwe baby is spannend, maar kan ook overweldigend zijn, vooral als je niet weet wat je kunt verwachten. We hebben allemaal gehoord dat bevallen pijnlijk is, maar wat betekent dat nu echt? In dit artikel delen we informatie over verschillende methoden waarmee de barende vrouw de pijn tijdens de bevalling kan beheersen.
Pijn is de manier waarop het zenuwstelsel aangeeft dat het lichaam te maken heeft met schadelijke of intense prikkels. In het geval van ziekte of letsel wordt pijn meestal gezien als een symptoom. Sporters spreken vaak over 'goede pijn' en 'slechte pijn'. 'Slechte pijn' is het gevolg van overbelasting of letsel, maar 'goede pijn' is ontwikkelingsgericht—het is het 'branden' dat sporters voelen bij spieropbouw. De pijn van de bevalling lijkt meer op deze 'goede pijn', maar heeft ook enkele unieke kenmerken.
Wat is weeënpijn?
Allereerst—en dit kan niet vaak genoeg gezegd worden—iedere vrouw is anders en elke bevalling is uniek. Wanneer een zwangere vrouw begint te bevallen, dragen haar fysieke, mentale en emotionele omstandigheden bij aan de ervaring en de betekenis ervan. Daar later meer over. Wat alle bevallingen gemeen hebben, is het doel van het lichaam om het kind uit het lichaam van de moeder te krijgen en in de wereld te brengen als zelfstandig wezen.
Als het tijd is voor de baby om geboren te worden, begint de baarmoeder van de barende vrouw ritmisch en herhaaldelijk samen te trekken. De weeën nemen geleidelijk toe in frequentie en intensiteit terwijl de baby verder daalt in het bekken en de baarmoedermond aan de basis van de baarmoeder vervlakt en opent (dunner en wijder wordt). Wanneer de baarmoedermond volledig ontsloten is op 10 cm, drukken de krachtige samentrekkingen van de baarmoeder—de sterkste spier van het lichaam—het hoofd van de baby—het grootste en stevigste deel—door de baarmoedermond, het geboortekanaal en de vulva naar buiten. Zodra het hoofd eruit is, volgt de rest van het lichaam meestal gemakkelijk.
De gemiddelde omtrek van het hoofdje van een pasgeborene is ongeveer 35 cm, maar in dit stadium is de schedel zacht en buigzaam—de schedel bestaat uit vijf platen die verbonden zijn door naden van vezelig materiaal, waardoor de platen kunnen verschuiven en overlappen tijdens de bevalling. MRI-scans tonen aan dat het babyhoofdje vóór en vlak na de bevalling rond is, maar dat het tijdens de intense druk van de weeën comprimeert en uitrekt als het door het geboortekanaal beweegt. Veel pasgeborenen hebben bij de geboorte een kegelvormig hoofdje, dat binnen enkele minuten weer zijn originele vorm aanneemt.
De pijn van de bevalling komt door de samentrekkingen van de baarmoeder en door de druk die de baby uitoefent op de omliggende weefsels tijdens het passeren van het geboortekanaal. Het basisgevoel lijkt enigszins op menstruatiekrampen in de onderbuik, maar kan behoorlijk intens worden wanneer de weeën spieren, zenuwen en banden samenpersen en uitrekken. Veelgebruikte woorden om bevallingspijn te omschrijven zijn krampend, zeurend, kloppend, drukkend en stekend.
De fysiologie van de barende vrouw en de positie van de baby hebben ook invloed op de ervaring. Andere omschrijvingen zijn onder meer:
- Rugpijn tijdens weeën of aanhoudende lage rugpijn.
- Pijn door de hele buik, heupen, billen en dijen, of een combinatie hiervan.
- Pijn die van voor naar achter of van achter naar voren trekt, of naar beneden in de dijen.
- Pijn die zich op één plek of op meerdere plekken tegelijk concentreert.
Weeënpijn lijkt op de pijn van fysieke inspanning doordat het aangeeft dat je lichaam hard en goed werkt, maar verschilt doordat weeën in een voorspelbaar patroon komen, kort duren (vaak tot ongeveer een minuut), en je tussendoor kunt uitrusten. Meestal beginnen ze mild en nemen dan toe in kracht, duur en frequentie, zodat je je geleidelijk kunt aanpassen aan het proces. Je kunt niet stoppen met bevallen, maar de pijn eindigt zodra je baby is geboren. Daarna komt er een golf van oxytocine en endorfines vrij, en deze intense ervaring wordt al snel een vage herinnering.
Bij een eerste bevalling duurt de bevalling gemiddeld 12–24 uur, een tweede gaat meestal sneller, ongeveer 8–10 uur. Sommige vrouwen bevallen zelfs na meerdere dagen weeën, anderen zijn er juist heel snel doorheen in een uur of twee, en sommige vrouwen hebben een risicovolle zwangerschap en hebben gespecialiseerde hulp nodig bij de bevalling.
De ervaring van bevallingspijn wordt niet alleen door het lichaam bepaald. Ook sociale verwachtingen en mediabeelden, het vertrouwen in je eigen kunnen, eerdere ervaringen met pijn en de bevalsetting—wie is erbij, hoe communiceren anderen met de barende vrouw (verbaal en non-verbaal), de filosofie en praktijken van het bevalcentrum, de kwaliteit van de zorg en het comfort en de veiligheid van de omgeving—spelen allemaal een rol.
Hoe kan ik me voorbereiden?
Als moeder of barende vrouw kun je je op meerdere manieren voorbereiden.
Leer over de bevalling en volg zwangerschapscursussen
Tegenwoordig kun je online informatie vinden over elk aspect van zwangerschap, bevalling en kraamtijd. Kennis is macht, maar je kunt je ook snel overweldigd voelen. Zwangerschapscursussen zijn een praktische manier om te ontdekken wat je kunt verwachten en hoe je je verder kunt voorbereiden.
Ga naar je prenatale controles
De meeste zwangere vrouwen beginnen aan het eind van het eerste trimester onder controle te komen bij een specialist om de ontwikkeling van hun baby gedurende de zwangerschap te volgen. Deze persoon, vaak een gynaecoloog/verloskundige, is een waardevolle bron voor persoonlijke vragen en kan je doorverwijzen naar betrouwbare boeken, cursussen en websites om je verder te helpen. Zij houden je gezondheid in de gaten om te zorgen dat alles goed verloopt en adviseren je eventueel over vitamines en supplementen voor alle nodige voedingsstoffen voor je baby.
Schrijf een geboorteplan
Het maken van een geboorteplan is de laatste decennia populair geworden als manier voor de moeder om voor haar eigen wensen en behoeften op te komen. Toch klinkt het woord 'plan' alsof je alles kunt leren en dan precies bepalen hoe je wilt dat het loopt. In de praktijk is dit zelden zo. Het is goed om geïnformeerd en bewust van je prioriteiten te zijn, maar bevallen is een organisch proces en verloopt niet altijd zoals je hebt bedacht. Zodra je actief aan het bevallen bent, zit je midden in de ervaring en heb je de steun van anderen nodig om er een positieve ervaring van te maken. Daar kan het geboorteplan bij helpen.
Denk na over de belangrijkste zaken, zoals waar je wilt bevallen en welke hulpmiddelen je daar wil (bijvoorbeeld een baarkruk, -bal, een beugel om vast te houden, een bad), wie je erbij wilt hebben (medisch personeel, partner, vrienden, familie), wat je nodig hebt aan emotionele ondersteuning (wat zijn jouw liefdestalen?), hoe je om wilt gaan met pijnbestrijding, en wat verder belangrijk voor je is. Artsen, verloskundigen en verpleegkundigen zullen doen wat ze kunnen, maar hun primaire doel is goede medische beslissingen nemen, wat niet altijd hetzelfde is als zorgen voor een positieve ervaring. Werk als het kan met een doula (of je partner, of een vertrouwde vriendin), zij kunnen je ondersteunen bij een fijne ervaring. Dit betekent niet dat alles precies loopt zoals gepland, maar dat je warm wordt behandeld en je kracht en autonomie worden gerespecteerd, ondersteund en aangemoedigd tijdens de bevalling.
Blijf in beweging
Matig actief blijven in aanloop naar de bevalling helpt je lichaam zich voor te bereiden. Heb je een sportieve routine, houd deze dan vast zolang je gynaecoloog/verloskundige dat goedkeurt. Wees wel bereid je schema aan te passen waar nodig, naarmate je baby groeit, je gewrichten soepeler worden en je zwaartepunt verandert. Ben je minder actief? Gebruik de komende maanden om vitaler te worden! Gewoon wandelen is een fijne manier om je voor te bereiden. Er is tegenwoordig veel informatie over veilig sporten tijdens de zwangerschap, waarbij core stability, heupmobiliteit en je bekkenbodem worden getraind. Dansen, zwemmen, yoga, pilates, krachttraining en low-impact aerobics zijn allemaal goede keuzes. Vrouwen met verschillende lichamen brengen probleemloos baby's met verschillende vormen en maten ter wereld; vul je hart met dankbaarheid en haal het beste uit wat je hebt.
Versterk je bekkenbodem
De bekkenbodem is een groep met elkaar verbonden spieren en ligamenten aan de onderkant van het bekken. Deze spieren ondersteunen je buikorganen, terwijl drie ervan—de blaas, de endeldarm en de baarmoeder—openingen hebben in de bekkenbodem, respectievelijk de plasbuis, de anus en de vagina. Tijdens de bevalling komt hier veel druk op te staan. Kegel-oefeningen helpen dit gebied versterken en geven je meer kracht om te persen en helpen je herstel na de bevalling te versnellen.
We hebben een artikel over hoe je Kegel-oefeningen correct uitvoert.
Onthoud: alles met mate. Zijn je bekkenbodemspieren nog zwak? Geen zorgen, in 4–6 weken kun je duidelijk resultaat merken en in drie maanden aanzienlijke vooruitgang boeken. Overdrijf het niet; topsporters met een sterke core kunnen bij de bevalling moeite hebben hun spieren voldoende te ontspannen.
Doe perineummassage
Het perineum is het zachte, elastische weefsel tussen de vulva en de anus. Om deze weefsels voor te bereiden op de bevalling, kun je zelf of met je partner het gebied zachtjes masseren en oprekken. Dit werkt goed na een warme douche of bad, als alles al ontspannen is. Zit of lig comfortabel zodat je bekken goed is ondersteund. Stel je vagina voor als een klok met 12 uur boven en 6 uur onder, richting anus. Doe een beetje olie (kokos, olijf, amandel) op je vingers en masseer het gebied rond je vulva van 3 tot 9 uur. Steek dan één à twee duimen tot het eerste kootje in de vagina en beweeg ze zachtjes in een halve cirkel van 3 tot 9 uur, waarbij je het weefsel lichtjes oprekt. Gebruik genoeg druk om een lichte tinteling te voelen, masseer maximaal 60 seconden en ontspan dan. Herhaal vijf keer. Voel je ergens spanning? Werk dat gebied dan rustig losser. Adem diep in naar je buik en probeer bewust je bekkenbodem te ontspannen ter voorbereiding op de bevalling. Een beetje extra voorbereiding helpt je lichaam beter mee te werken.
Negen van de tien vrouwen krijgen een kleine inscheuring aan de vagina bij de bevalling. Kleine scheurtjes voel je amper en genezen meestal vanzelf. Dreigt er een diepere scheur, dan zal de arts of verloskundige een episiotomie uitvoeren: een nette knip die later wordt gehecht, wat sneller herstelt dan een ruwe scheur. Sommige vrouwen bevallen zonder inscheuring. Door Kegels, bevalhoudingen en vanaf ongeveer 34 weken 3–4 keer per week het perineum te masseren, kun je het risico op een matige tot ernstige scheur flink verminderen, vooral in combinatie met gecontroleerd persen, een warm washandje op het perineum (of onder water bevallen) en handmatige tegendruk ter ondersteuning van het weefsel.
Pijnbestrijding tijdens de bevalling
Het is aan de barende vrouw zelf om te beslissen hoe zij wil omgaan met pijn tijdens de bevalling. Er zijn vrouwen die kiezen voor een natuurlijke bevalling zonder medicatie tot vrouwen die zo min mogelijk willen voelen, en alles daartussenin. Soms zijn er sterke meningen over pijnbestrijding bij de bevalling. Maar het belangrijkste is: wat wil jìj? Wat kan en wil jouw arts/verloskundige/doula voor je doen en hoeveel keuzevrijheid is er als de situatie zich ontwikkelt?
Let op dat bevalinstellingen onderling verschillen. Bedenk vooraf waar je wilt bevallen en welke pijnbestrijdingsopties daar aangeboden worden, en of hun visie past bij jouw wensen.
Zorg voor een veilige en prettige omgeving. Plan je een thuisbevalling, dan kun je alles zelf inrichten. Ook in het ziekenhuis kun je meestal vragen om de verlichting of temperatuur aan te passen, muziek/natuurgeluiden/white noise aan te zetten of stilte te vragen, of wat vertrouwde spullen mee te nemen voor comfort. Soms kan een geurverspreider voor aromatherapie gebruikt worden of kun je een geurende olie meenemen om misselijkheid of ongemak te verminderen.
In het begin van de bevalling kun je je lichaam voorbereiden door voldoende te drinken en licht verteerbare maar voedzame energiebronnen te eten. Complexe koolhydraten geven langdurige energie, terwijl fruitsappen of honing een snelle boost geven. Eet aan het begin goed, want later heb je daar geen zin meer in. Rust uit of slaap wanneer het kan.
Pijnbestrijding zonder medicijnen
Ontspanningstechnieken
Ontspanningstechnieken—meditatie, visualisatie en ademhalingsoefeningen helpen je meer aanwezig te zijn in je lichaam en het moment te accepteren. Zing een mantra of gebruik een meditatieve timer, visualiseer golven op het strand, een bloem die opengaat, of je baby die indaalt, of probeer één van de vele ademtechnieken om te kalmeren of pijn in een bepaald gebied te verlichten.
Afwisselen van beweging en rust
Afwisselen van beweging en rust—dans, wieg, loop trap op en af, draai je heupen, wieg heen en weer, leun op een bank, bed of baal, ga op handen en knieën, rust afwisselend op je ene en andere zij en neem asymmetrische houdingen aan. Luister naar de signalen van je lichaam: wat is het beste voor jou en je baby?
Troostende aanraking
Troostende aanraking—massage, druk op heupen of onderrug, acupressuurpunten, warme/koude kompressen zijn allemaal dingen die je partner of doula kan doen om spanning en pijn te verlichten tijdens de weeën.
Hydrotherapie
Hydrotherapie—Water ontspant de spieren en stimuleert endorfines die stress en pijn verlichten. Als je een bad of douche tot je beschikking hebt, gebruik dan de helende kracht van water. Sommige vrouwen kiezen voor een waterbevalling als natuurlijke optie.
Lees meer in ons artikel Is een waterbevalling iets voor mij?
Bovenstaande technieken zijn vooral effectief als je wordt ondersteund door een partner of doula die jouw manier van omgaan met stress kent: keer je naar binnen, zoek je oogcontact of steun? Waar voel je spanning? Wat helpt je ontspannen? Word je rustig van geluid of stilte? Wat helpt je te focussen—geluiden, aanraking, visuele prikkels?
Pijnbestrijding met medicatie
Kies je voor medische pijnstilling? Dit zijn de meest gebruikte opties:
Epiduraal of ruggenprik
Bij een epiduraal worden er dunne slangetjes in de onderrug geplaatst die pijnmedicatie afgeven aan het onderlichaam. Het plaatsen van een ruggenprik is meestal niet pijnlijk, al kun je enige druk van de verdovingsprik zelf voelen. Het duurt ongeveer 15 minuten voordat het werkt. De pijn wordt sterk verminderd, maar je behoudt controle over het persen en bent volledig bij bewustzijn. Mogelijke nadelen zijn een lagere bloeddruk (duizelig/lichte hoofden), in zeldzame gevallen hoofdpijn voor de moeder of een trager hartritme van de baby.
Spinale anesthesie
Dit lijkt op een epiduraal, maar wordt vaker gebruikt bij een keizersnee. Het is een injectie in de lage rug. De werking is direct en verlicht de pijn gedurende 2 uur. Voor- en nadelen zijn grotendeels hetzelfde als bij een epiduraal.
Systemische pijnstillers
Pijnstillers zoals opioïden kunnen worden gebruikt om de pijnbeleving te verminderen. Ze helpen je te ontspannen en comfortabeler te voelen, maar geven meestal geen volledige pijnstilling. Je kunt je wat suf, duizelig of misselijk voelen. De baby kan slaperig geboren worden.
Lachgas
Ook wel 'lachgas', nitrous oxide helpt om te ontspannen en de pijn te verlichten. Je bepaalt zelf hoeveel je binnenkrijgt en je kunt na de bevalling zelf lopen. Mogelijke bijwerkingen zijn slaperigheid, misselijkheid en duizeligheid.
Plaatselijke verdoving
Plaatselijke verdoving wordt geïnjecteerd in een specifiek gebied, meestal rond de vagina, om de pijn van inscheuring te verdoven. Je voelt de scheuren of het hechten nauwelijks, maar je voelt de weeën nog wel.
Herstel na de bevalling
Je lichaam heeft zo'n 6–8 weken nodig om te herstellen na de geboorte van je baby. In de eerste weken zullen je kruis en je buik waarschijnlijk pijnlijk en gevoelig zijn, en kun je pijn ervaren bij zitten, plassen of poepen tijdens het genezen. Je arts kan pijnstillers zoals ibuprofen of paracetamol aanraden voor verlichting.
Je leven draait ineens volledig om de behoeften van je pasgeboren baby. Toch kun je het beste voor anderen zorgen als je eerst goed voor jezelf zorgt. Slaap als het kan, eet voedzaam eenvoudig voedsel en blijf gehydrateerd. Dat bevordert het herstel en de borstvoeding. Biedt familie of vrienden aan om met eten te helpen, accepteer het gerust zolang je je eigen ruimte bewaart. Gebruik alle comfortmaatregelen die je helpen nu je lichaam herstellende is: ijskompressen, warme/koude packs, stretchen, massage en warme baden of douches zijn kleine verwenmomenten die je jezelf zo vaak mogelijk mag gunnen.
Conclusie
Bevallen is spannend en kan ook eng zijn, zeker voor de eerste keer. Het is normaal om nerveus te zijn voor de grote dag. Probeer om te gaan met die gevoelens door zoveel mogelijk te leren over zwangerschap en bevalling. Wees voorbereid, weet welke bevalling je wilt en hoe je met pijn wilt omgaan. Blijf flexibel en sta open voor deze nieuwe ervaring.
Download WomanLog nu:
