Apseyi Anlamak: Yaygın Türler, Önleme ve Tedavi
Daha önce cildinizde, diş etlerinizde veya vücudunuzun herhangi bir yerinde apse oluştuysa, bunun ne kadar tehlikeli ve ağrılı olabileceğini bilirsiniz. Apse, sivilceye ya da çıbana benzeyebileceği için patlatmak isteyebilirsiniz. Ancak bunu yapmadan önce, bu makaleyi okuyarak bir apseyle güvenli bir şekilde nasıl başa çıkabileceğinizi ve neden kendi kendinize asla patlatmamanız gerektiğini öğrenin.
Apseler, bağışıklık sisteminizin, vücudunuza bir kesik, batık kıl veya başka bir doku hasarı yoluyla giren virüs, bakteri veya mantar kaynaklı enfeksiyonla savaşırken oluşabilir. Bağışıklık sisteminiz enfeksiyonu ortadan kaldırmak için harekete geçer ve bu süreçte bazı dokular ölür, iltihaplı dokunun merkezinde küçük bir irinin biriktiği boşluk oluşur.
Genellikle enfekte bir kıl köküyle ilişkili olan çıban (veya fronkül) gibi, apse de vücudun her yerinde oluşabilen enfekte bir doku boşluğudur; ancak apse, çıbana göre daha büyük ve derindir ve dikkatli bir şekilde tedavi edilmezse enfeksiyonun yayılmasına neden olabilir. Küçük bir çıban (1 cm/0,5 inçten büyük olmayan) kendiliğinden iyileşebilir, ancak rahatsız edilirse daha büyük bir apseye dönüşebilir. Sıkarsanız veya bastırırsanız, enfeksiyon derin dokulara yayılabilir ve hatta kan dolaşımınıza karışabilir. Bu nedenle, çıbanı ya da apsenin kendiliğinden akmasını evde denemek en iyi seçenek değildir. Onun yerine, uygun kesi ve drenaj (incision and drainage/I & D) işlemini uygulayabilecek sağlık uzmanına başvurun.
Apse nasıl görünür?
Apsenin görünümü, oluştuğu bölgeye göre değişiklik gösterebilir. Genellikle apse, hassas, iltihaplı, pembe-kırmızı renkli, gergin, süngerimsi, basınca duyarlı ve dokununca ağrılı bir şişlik olarak ortaya çıkar. Apsenin merkezindeki irini ölü hücreler, bakteriler ve kalıntılar oluşturur. Bağışıklık sisteminiz enfeksiyonla savaşırken daha fazla hücreyi öldürür ve daha fazla irin üretir. Bu da deri altında basınç oluşturur ve çevredeki dokuda daha fazla iltihaba yol açar.
Bazen apse “uç verir”—yüzeyde beyaz bir nokta şeklinde belirir; bu görünüm, onun beyaz uçlu bir sivilce olduğu yanılgısına düşürebilir. Tepede bir miktar irin birikmiş olsa da, yüzeyin altında daha fazla irin, kalıntı ve bakteri olabilir.
Apse neden oluşur?
Genellikle apse, ciltte yaşayan bakterilerin bir kesiğe veya hasarlı dokudan vücuda girmesi ve kapalı bir boşlukta irin oluşmasıyla meydana gelir. Apseler ayrıca kıl kökü ve yağ bezleri çevresinde de görülebilir; bunlar, cildin doğal açıklıkları olup bazen tıkanır veya dolarlar. Staphylococcus aureus bakterisi yaygın bir etkendir ancak bazı parazitler, virüsler ve mantar enfeksiyonları da apseye neden olabilir. Bağışıklık sistemi zayıfladığında, küçük bir yara bile enfeksiyona yol açabilir.
Bağışıklık savunma sisteminiz zayıf veya bozulmuşsa apse gelişme riskiniz daha yüksektir. Kanser, diyabet, HIV, orak hücre hastalığı, Crohn hastalığı, ülseratif kolit ve periferik damar hastalığı olan kadınlarda apse gelişme riski yüksektir; ayrıca uzun süreli steroid tedavisi, kemoterapi, ciddi yanık veya şiddetli travma geçirenlerde ve alkol ya da damar içi uyuşturucu kullananlarda da risk artar. Obezite, kötü dolaşım, yetersiz hijyen ve kirli ortamlar ile bazı cilt enfeksiyonlarına maruziyet de risk faktörlerindendir.
Apse türleri
Apse vücudunuzun hemen her yerinde oluşabilir; en sık ciltte, diş ve diş etlerinde, dış genital bölgede ve bazen vücut içinde de görülebilir.
Cilt apsesi
En yaygın apse türü ciltte oluşur çünkü cilt, ilk savunma hattımızdır ve diğer hiçbir organa göre daha fazla zarar görür. Apse her bölgede oluşabilse de en çok koltuk altı, kasık, sırt, kalça ve terlemeye veya yağlanmaya meyilli bölgelerde rastlanır.
Tedavi edilmezse, cilt apsesi kangrene dönüşebilir. Diyabet gibi kan akışını bozan bir hastalığınız varsa son derece dikkatli olmalısınız. Bu gibi rahatsızlıklar, tedavi edilmeyen enfeksiyona bağlı olarak kangren riskini artırır.
Cilt apsesi nasıl tedavi edilir?
Boyutu 1 cm'den (0,5 inçten) küçük olan çıban ya da küçük apseler, sıcak kompres veya ısıtıcı ped uygulayarak kendi kendine uç verip patlayabilir. Isı kaynağıyla enfekte bölge arasında steril gazlı bez koyarak koruyun, ardından etkilenen bölgeye günde 2-4 kez 10-20 dakika boyunca ve en fazla iki hafta süreyle ısı uygulayın. Bu, apsenin kendi kendine boşalmasına yardımcı olabilir. Eğer boşalırsa, bölgeyi su ve sabunla temizleyin ve temiz bir bandajla kapatın.
Onu bir sivilce gibi patlatmaya çalışmayın; çünkü istemeden enfeksiyonu yayabilirsiniz. İğne veya başka keskin bir cisimle patlatırsanız, bir kan damarına zarar verebilir ve enfeksiyonu kan dolaşımınıza sokarak sepsise (kan zehirlenmesine) neden olabilirsiniz.
Apse iki hafta içinde geçmezse veya giderek kötüleşiyorsa tıbbi yardım alın. 1 cm'den büyük veya büyümeye devam eden, ateşle seyreden, enfeksiyonun yayıldığını gösteren kırmızı çizgiler görülen apselerde dikkatli olun. Bağışıklık sisteminizde bir sorun varsa mutlaka doktora başvurun.
Sağlık uzmanınız, apsenin boşaltılması için küçük bir kesiyle I & D prosedürünü uygulayacak ve muhtemelen vücudunuzdaki enfeksiyonu temizlemesi için antibiyotik tedavisi ve yaranın üzerine sürülmek üzere antibiyotikli merhem reçete edecektir.
Cilt apsesini önlemek için ne yapılmalı?
Cilt apselerini önlemek için iyi bir kişisel hijyen sağlamak önemlidir. Terledikten veya cildiniz kolayca yağlandığında mutlaka yıkanın. Pamuk ya da keten gibi doğal kumaşlardan yapılmış, bol kesimli kıyafetler giyin; terin daha hızlı buharlaşmasını sağlarlar. Tıraş sonrası kıl dönmesinden dolayı sık sık apse oluşuyorsa tüylerinizi yumuşakça kısaltmayı ya da lazer epilasyonu düşünerek vücut tüylerinizi yönetebilirsiniz.
Diş apsesi
Diş apseleri, diş etlerinde, dişin içinde veya dişi çevreleyen kemikte gelişebilir. Bakteriler dişleriniz ile diş etiniz arasındaki boşluklardan vücuda girerek ya da dişin merkezindeki yumuşak pulpa dokusunda çoğalabilir. Bu durumda şu belirtiler ortaya çıkabilir:
- zonklayıcı ağrı
- enfekte bölgede şişlik
- dokununca hassasiyet
- ateş
- ağızda kötü tat ve koku
Diş apsesi acil olarak diş hekimine gitmeyi gerektirir. Kendisiliğinden geçmez ve mutlaka bir uzman tarafından boşaltılmalıdır. Beklerseniz diş siniri hasar görebilir veya ölebilir, bu da dişe kan akışının kesilmesine ve zamanla dişin düşmesine yol açar. Sinir hasarlandığında ağrı azalsa bile, apse tedavi edilmezse çevre dokuya hızla yayılabilir ve daha ciddi enfeksiyona neden olabilir.
Apsenin yerine göre diş hekiminiz küçük bir kesiyle apsenin boşalmasını sağlayabilir, kanal tedavisi uygulayabilir veya daha ağır durumlarda hasarlı dokuyu cerrahi olarak çıkarabilir. Apse temizlendikten sonra antibiyotik tedavisi almanız ve enfeksiyonu önlemek için antiseptik gargarayla ağız bakımınızı desteklemeniz gerekecektir.
Diş apsesi nasıl önlenir?
Diş apse oluşumunu önlemek için:
- düzenli ağız hijyeni sağlayın
- günde en az iki kez dişlerinizi fırçalayın ve mutlaka diş ipi kullanın
- diş taşı temizliği ve genel kontrol için diş hekiminizi düzenli ziyaret edin
- sigara içmeyin; sigara içen kadınlarda diş apsesi ve ilgili komplikasyonlar daha sık görülür
- sağlıklı beslenin ve diş plağı oluşumunu önlemek için şekeri sınırlayın
Genital apse
Vajinal çıbanlar genellikle pubik bölge cilt kıvrımlarında veya labiumlarda gelişir ve genellikle cildin mikrobiyotasında doğal olarak bulunan Staphylococcus aureus bakterisinden kaynaklanır. Ancak kendinizi çok iyi hissetmiyorsanız ve bağışıklık sisteminiz tam çalışmıyorsa, S. aureus sorun çıkarabilir. Jiletle tıraş olurken ya da aşırı terleme ve yağlanma yaşadığınızda kıl köküne veya yağ bezine girebilir. Vajinal çıbanlar, yumuşak dokuda ağrılı küçük sertlikler gibi hissedilir. Çoğunlukla kendiliğinden geçer, ancak büyürse veya iki haftadan uzun sürerse doktor tarafından kesilip boşaltılması gerekir.
Genital herpes ve bazı cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar da benzer şekilde başlar; başlangıçta küçük sivilceler gibi gözüküp sarı irin sızabilir, fakat herpes yaraları küçük kalır ve kümeler halinde gelişir. Genital bölgede oluşan yaralar hakkında emin değilseniz mutlaka doktorunuza danışın.
Vajinal çıbanlar nasıl tedavi edilir ve önlenir?
Çıbanın kendi kendine boşalmasını teşvik etmek için sıcak kompres yöntemini deneyebilirsiniz fakat kendiliğinden geçmezse veya kötüleşirse mutlaka bir sağlık uzmanına başvurun.
Vajinal apseyi önlemek için doğru genital hijyene dikkat edin, hava alabilen doğal kumaşlardan yapılmış bol iç çamaşırı kullanın ve başkalarıyla kıyafet veya havlu paylaşmaktan kaçının; çünkü vajinal çıbanlar bulaşıcı olabilir.
Dahili apse
Dahili apseler dış apselere göre daha az görülür ancak daha ciddi olup yaşamı tehdit edici olabilir.
Dahili bir apse şu bölgelerde gelişebilir:
- akciğer, böbrek, karaciğer gibi karın içi organlarda
- omurilikte
- beyinde
Bu genellikle cerrahi operasyon, travma ya da yakın dokudaki viral, bakteriyel veya mantar enfeksiyonundan sonra gelişir. Ne yazık ki, dahili apseler ciltteki şişlikler gibi kolayca fark edilemez.
Dahili apselere eşlik eden belirtiler, apsenin bulunduğu yere göre değişir. Karın içi apse ateş, karın ağrısı, bulantı, kusma, nefes almada güçlük ve sürekli öksürüklere yol açabilir; omurilik apsesi ateş, sırt ağrısı ve nörolojik sorunlara; beyin apsesi ise baş ağrısı, görme bozukluğu, kafa karışıklığı ve diğer bilişsel güçlükler oluşturabilir.
Beyin apsesi veya kafa içi enfeksiyonu, özellikle tehlikeli bir apse çeşididir. Son yıllarda küçük çocuklarda beyin apsesi sıklığı artmıştır. Uzmanlar bunun nedeninin, üst solunum yollarından beyne ilerleyen kulak enfeksiyonları ve solunum yolu virüslerinin artışı olabileceğini düşünüyor.
Dahili apseler nasıl tedavi edilir?
Herhangi bir dahili apse derhal tedavi edilmelidir; tedavi edilmezse, organlarda, sinirlerde veya beyinde daha fazla enfeksiyon ve hasara yol açabilir.
Tedavi, apsenin yerine göre değişmekle birlikte genellikle enfeksiyonu kontrol altına almak için antibiyotik gerektirir. Küçük bir cerrahi işlemle apsenin boşaltılması ve hasarlı dokunun çıkarılması da gerekebilir.
Organlarda, omurilikte veya beyinde apseyi önlemek için yapabileceğiniz çok şey yoktur; ancak kendinize iyi bakmak, cerrahi işlem, travma veya hastalık sonrası doktorunuzun önerilerini takip etmek çok önemlidir. Erken belirtileri takip ederek hızla müdahale edebilir, olası sorunları büyümeden önleyebilirsiniz.
Apse kendiliğinden geçebilir mi?
Ciltte veya vajinada oluşan küçük apseler, ya da sıcak kompresle desteklenenler kendiliğinden iyileşebilir. Daha büyük apseler veya ateş ve kırmızı çizgilerle seyreden herhangi bir apse doktorda tedavi edilmelidir.
Diş ve dahili apseler genellikle kendiliğinden geçmez ve acil olarak tedavi edilmelidir. Apse patlarsa, çevre dokuyu enfekte eder ve kan dolaşımınıza yayılarak çok daha ciddi sorunlara yol açabilir.
Sürekli apse çıkmasının nedeni nedir?
Apseler çeşitli nedenlerle gelişebilir. Ana neden bağışıklık sisteminin zayıflığıdır; ancak cilt apseleri, kötü hijyen, körelmiş jiletle tıraş olmak veya başka bir dış etken nedeniyle de gelişebilir. Düzenli olarak apse oluşuyorsa, mutlaka altta yatan nedeni bulmak için doktorunuza başvurun.
Son sözler
Bir apse ciddi görünmese de, ağır komplikasyonlara yol açabilir. Vücudunuzda herhangi bir yerde apse gelişirse, enfeksiyonun ilerlemesini önlemek için mutlaka doktorunuza danışın.
WomanLog'u hemen indir:
