Menopauze. Tekenen, symptomen en oorzaken
De menopauze is de periode in het leven van een vrouw waarin haar menstruaties stoppen, wat het einde van de voortplantingsfunctie van haar lichaam aangeeft. Zowel de menopauze als de perimenopauze (de overgang naar de menopauze) brengen verschillende symptomen met zich mee die de levenskwaliteit van een vrouw aanzienlijk kunnen beïnvloeden.
Menopauzale symptomen kunnen uitdagend zijn, en het besef dat dit proces gekoppeld is aan het ouder worden kan lastig zijn. Maar net als bij andere onvermijdelijke lichamelijke veranderingen helpt het om goed geïnformeerd te zijn en in het reine te komen met wat er gebeurt: dit maakt het proces draaglijker en vergemakkelijkt het omgaan met symptomen.
“Menopauze” is vaak een overkoepelende term voor deze drie fasen:
Perimenopauze begint wanneer de eierstokken van een vrouw minder oestrogeen en progesteron aanmaken. Door deze natuurlijke afname van voortplantingshormonen kunnen haar menstruaties onregelmatiger worden en ondergaat haar lichaam een reeks veranderingen tot de eierstokken stoppen met het produceren van eicellen en menstruaties uitblijven. Perimenopauze duurt meestal zo'n 4 jaar, maar dit kan variëren van enkele maanden tot tien jaar.
Menopauze is vastgesteld wanneer een vrouw een jaar lang geen menstruatie heeft gehad. Voor de overgrote meerderheid van de vrouwen vindt de menopauze plaats tussen de 45 en 55 jaar. Na de menopauze volgt de postmenopauze—de klachten nemen dan meestal af. Het hele proces duurt doorgaans 2–12 jaar.
Primaire vroege menopauze ontstaat wanneer de eierstokken niet normaal functioneren. Dit kan veroorzaakt worden door genetische afwijkingen (zoals het syndroom van Turner, auto-immuunziekten of primaire ovariële insufficiëntie) die zorgen voor een versnelde veroudering van de eierstokken. Primaire vroege menopauze kan ook het gevolg zijn van medische ingrepen, zoals het operatief verwijderen van de eierstokken, bestraling van het bekkengebied of chemotherapie tegen kanker.
Hormoontherapie wordt vaak aangeraden tot het moment waarop de menopauze normaal gesproken zou optreden, ter bescherming van hersenen, hart en botten.
Bij secundaire vroege menopauze functioneren de eierstokken wel normaal, maar komen de hormoonsignalen uit de hersenen niet goed aan. Dit wordt meestal veroorzaakt door aandoeningen van de hypofyse of hypothalamus.
Overgangsklachten
Menopauze veroorzaakt klachten die verband houden met oestrogeentekort, ook wel overgangsklachten of climacterisch syndroom genoemd, en die de endocriene, lichamelijke en psychologische veranderingen in deze periode aanduiden. De ernst van deze klachten verschilt van vrouw tot vrouw.
Overgangsklachten omvatten onder meer:
Onregelmatige menstruatie
De menstruatie wordt meestal onregelmatig en/of minder frequent. Soms slaan ze een maand over of blijven maanden lang weg om later terug te keren. De cyclus kan tijdelijk ook korter worden voordat de menstruatie volledig stopt. Zwangerschap blijft mogelijk, ook bij onregelmatige menstruatie—bij een gemiste menstruatie wordt seksueel actieve vrouwen geadviseerd een zwangerschapstest te doen, en regelmatige doktersbezoeken zijn aangeraden tijdens peri-, post- en menopauze om eventuele gezondheidsproblemen als gevolg van hormonale veranderingen tijdig te kunnen opsporen.
Opvliegers
Dit is de meest voorkomende uiting van een laag oestrogeengehalte. Het gaat om een plots gevoel van warmte, meestal het sterkst in het gezicht, de nek en de borst. Opvliegers gaan vaak gepaard met nachtelijk zweten, waardoor de slaap kan worden verstoord. Meerdere nachten slecht slapen kan leiden tot sufheid, prikkelbaarheid en andere typische stemmingsklachten bij de overgang.
Om opvliegers op te vangen kun je kleding in laagjes dragen die je gemakkelijk uitdoet, een koud glas water in de buurt houden of zorgen voor een koele plek waar je even kunt schuilen. Triggers identificeren en vermijden helpt ook. Mogelijke triggers zijn warme dranken, cafeïne, pittig eten, alcohol, stress, warm weer of een verwarmde ruimte.
Vaginale droogheid en verminderde zin in seks
Vaginale droogheid is onaangenaam, vergroot het risico op infecties, en maakt seks onplezierig of zelfs pijnlijk. Het is begrijpelijk dat hierdoor het verlangen naar seks afneemt. Vaginale moisturizers op waterbasis, glijmiddelen en lokale vaginale oestrogeenbehandelingen kunnen de klachten verlichten.
Veranderingen aan de huid
De lagere geslachtshormoonspiegels en veroudering maken de huid dunner, droger en kwetsbaarder. Er kunnen ouderdomsvlekken en donkere plekken ontstaan op het gezicht, de handen, hals, armen of borst—vooral na veel blootstelling aan de zon zonder bescherming. Ook huidkanker en voorstadia hiervan komen vaker voor.
Draag dagelijks zonnebrandcrème met SPF 30 of hoger op onbedekte huid voor je naar buiten gaat. Regelmatig langs de dermatoloog gaan is ook raadzaam.
Veranderingen in vetverdeling en gewichtstoename
Vrouwen komen vaak aan als hun stofwisseling vertraagt, waarbij het vet zich meer rond de buik ophoopt in plaats van rond de heupen en billen.
Pijnlijke borsten, verandering van vorm
Met een onregelmatige menstruatie kunnen pijn en gevoeligheid grillig optreden. Door dalende oestrogeenspiegels slinkt het klierweefsel in de borsten, waardoor ze minder stevig worden en meer uit vetweefsel gaan bestaan. Dat kan leiden tot verslapping. Een goede BH, borstspieroefeningen en een rechte houding kunnen deze veranderingen deels vertragen.
Urine-incontinentie
Dit uit zich meestal in kleine, ongewilde lekkages bij niezen, lachen, hoesten of zwaar tillen. Omdat de vaginale en urinebuisweefsels hun elasticiteit verliezen, kan een plotselinge, sterke aandrang tot plassen optreden met verlies van urine. Oefeningen van de bekkenbodemspieren en vaginale hormonale zalven kunnen verlichting bieden.
Mentale veranderingen
De overgang is mentaal minstens zo ingrijpend als fysiek—stemmingswisselingen, verminderde emotionele controle en wisselende emoties horen allemaal bij de ‘geneugten’ van de menopauze. Veelvoorkomende klachten zijn:
Depressie
Een vaak voorkomend en ernstig symptoom van de overgang.
Prikkelbaarheid
Veel vrouwen merken dat ze minder kunnen verdragen en sneller geïrriteerd zijn door dingen die ze eerder niet stoorden.
Angst
Zenuwachtigheid en paniekaanvallen komen ook vaak voor tijdens de overgang.
Huilbuien
Vele vrouwen merken dat ze sneller huilen om zaken die vroeger niet zoveel deden, of zelfs om helemaal niets. Huilen lucht echter vaak op en helpt opgebouwde spanningen te ontladen.
Slaapproblemen en slapeloosheid
Slapeloosheid kan bijdragen aan stemmingswisselingen omdat het dagelijkse functioneren verstoord raakt. 40–50% van de vrouwen in de overgang heeft last van slapeloosheid.
Vergeetachtigheid
Kleine geheugenproblemen, zoals vergeten waarvoor je een kamer binnenliep, komen veel voor.
Concentratieproblemen en brain fog
Dit kan hinderlijk zijn, maar zolang het je dagelijkse leven niet hindert is er weinig reden tot zorg. Brain fog gaat vaak over naarmate je lichaam zich aanpast aan de nieuwe hormonale balans. Als de klachten ernstig zijn, raadpleeg dan een arts.
Gezondheidsrisico's
Oestrogeen stimuleert de activiteit van osteoblasten—botvormende cellen. Na de menopauze daalt het oestrogeengehalte, waardoor de botdichtheid afneemt en vrouwen kwetsbaar worden voor osteoporose. Polsen, wervelkolom en heupen zijn het meest gevoelig.
Hoe eerder de menopauze optreedt, hoe groter het risico op osteoporose. Andere risico’s zijn ondergewicht (BMI minder dan 19 kg/m2), tekorten aan calcium of vitamine D, hyperthyreoïdie, eerdere botbreuken op volwassen leeftijd en bepaald medicijngebruik (zoals corticosteroïden).
Oestrogeen werkt ook beschermend tegen hart- en vaatziekten, met name aderverkalking. Na de menopauze is deze bescherming weg. Vrouwen die roken, overgewicht hebben, weinig bewegen of een familiegeschiedenis van hart- en vaatziekten hebben, lopen extra risico.
Hart- en vaatziekten zijn de belangrijkste doodsoorzaak bij zowel mannen als vrouwen. Maak je je zorgen om je hart, overleg dan zeker met je arts.
Behandeling
Er zijn vele manieren om veranderingen in het lichaam tijdens de overgang het hoofd te bieden. Hormoonvervangende therapie (HRT) is een van de mogelijkheden. HRT verlicht overgangsklachten, vooral opvliegers en nachtelijk zweten.
Vrouwen bij wie de baarmoeder volledig is verwijderd krijgen vaak oestrogeen-monotherapie, als dagelijkse tablet, wekelijkse pleister, dagelijkse gel of implantaat. Om vaginale droogheid te behandelen kunnen ook lokale oestrogenen gebruikt worden in de vorm van crèmes, ringen of tabletten. De meeste vrouwen krijgen een combinatietherapie (oestrogeen + progestageen), als cyclische/sequentiële HRT (met menstruatiebloeding) of continue combinatietherapie (zonder bloeding). Combinaties zijn beschikbaar als tablet, pleister of implantaat.
Mogelijke bijwerkingen zijn gevoeligheid van de borsten, hoofdpijn, krampen in de benen, misselijkheid, prikkelbaarheid, depressie, en sommige vormen brengen een iets verhoogd risico op trombose of borstkanker met zich mee. Vaak verhelpt aanpassen van de dosis of samenstelling deze klachten.
Er zijn ook andere middelen die overgangsklachten verlichten, zoals tibolon, een synthetisch hormoon dat de werking van oestrogeen, progesteron en testosteron combineert. Laaggedoseerde antidepressiva kunnen voor sommige vrouwen effectief zijn.
Fyto-oestrogenen komen van nature voor in planten en kunnen zich binden aan oestrogeenreceptoren in het lichaam. Daarom eten sommige vrouwen fyto-oestrogeenrijke planten, maar meer onderzoek is nodig naar de werking hiervan.
Salie-extract wordt gebruikt door vrouwen die opvliegers en nachtelijk zweten willen verminderen en heeft ontstekingsremmende eigenschappen. Vitamine D en calciumsupplementen helpen osteoporose voorkomen.
Blijf in beweging. Dat helpt zowel bij het figuur als bij de hormoonbalans. Yoga of tai chi verbeteren kracht en coördinatie en kunnen valpartijen en botbreuken helpen voorkomen. Train de bekkenbodem- en perineumspieren. Kegel-oefeningen kunnen helpen bij urine-incontinentie.
Psychotherapie kan zeer behulpzaam zijn bij het verwerken van emotionele problemen. Hypnotherapie kan het aantal opvliegers en slaapproblemen verminderen. Ontspanningstechnieken zoals diep ademhalen of visualisatie kunnen overgangsklachten helpen verlichten.
Zorg voor voldoende slaap. Vermijd cafeïne voor het slapengaan en beperk alcohol. Beweeg gedurende de dag, maar niet vlak voor het slapen. Houd je dieet gezond. Eet veel fruit, groenten en volkorenproducten en beperk verzadigde vetten, oliën en suikers. Vergeet het sociale contact niet. Mensen zijn sociale wezens, en hebben anderen nodig. Waardeer je vriendschappen en familie—zij maken het leven waardevol.
Je kunt je menstruatie en symptomen bijhouden met WomanLog. Download WomanLog nu:
