Menstruatietaboe over de hele wereld
De eerste menstruatie van een jong meisje is een belangrijk moment dat het begin van de puberteit en de overgang naar vrouw-zijn markeert. Voor sommigen is dit een normaal onderdeel van opgroeien, terwijl anderen moeten omgaan met schadelijke overtuigingen die diep in de cultuur verankerd zijn. In dit artikel lees je over enkele van de meest voorkomende mythes en gebruiken rondom menstruatie, en waarom culturele taboes rond dit natuurlijke en onvermijdelijke biologische proces gevaarlijk kunnen zijn voor jonge vrouwen.
De helft van de wereldbevolking menstrueert. Omgaan met krampen, slapeloosheid, hormonale migraine en andere premenstruele klachten is al uitdagend genoeg, maar schadelijke overtuigingen en sociale normen die bepalen wat iemand tijdens de menstruatie wel of niet mag doen, eisen ook hun tol van onze mentale gezondheid. Terwijl het op sommige plekken slechts ongemakkelijk is om over menstruatie te praten, worden vrouwen met hun menstruatie elders uitgesloten van dagelijkse activiteiten – zij mogen niet naar school of werk, en mogen niet meedoen aan sociale bijeenkomsten. Zelfs in landen waar de meeste mensen zichzelf modern en rationeel vinden, voelen veel vrouwen en meisjes nog steeds schaamte over dit natuurlijke lichamelijke proces.
Wat is menstruatietaboe?
Menstruatietaboe betekent dat iemand die menstrueert beschaamd gemaakt wordt of zich schaamt voor haar menstruatie, omwille van culturele of maatschappelijke overtuigingen rondom menstruatie. Het effect van menstruatietaboes gaat echter veel verder dan gevoelens van schaamte en ongemak; in veel delen van de wereld missen vrouwen kansen op onderwijs en werk omdat ze menstrueren.
Waarom is het belangrijk om menstruatie publiek bespreekbaar te maken?
Het lijkt misschien vreemd dat zelfs in de 21e eeuw dit onderwerp vaak als taboe wordt gezien – iets waar alleen privé over gesproken zou mogen worden. We moeten het delen van onze ervaring met menstruatie normaliseren, want vrouwen en meisjes beschaamd maken voor een normaal lichamelijk proces waarop de mensheid afhankelijk is, beperkt niet alleen hun mogelijkheden om zich volledig te ontwikkelen, maar schaadt ook hun relatie met zichzelf. Vrouwen in ontwikkelingslanden en arme gemeenschappen worden hier het zwaarst door geraakt.
Onzinnige schaamte houdt vrouwen tegen
Als een meisje haar eerste menstruatie krijgt, zit zij vaak nog halverwege haar basisopleiding. In veel arme gemeenschappen ontbreekt het gezinnen van jonge meisjes aan middelen om menstruatieproducten te kopen of om op school fatsoenlijke hygiëne te garanderen, waardoor schoolverzuim als enige oplossing overblijft. Maar armoede is slechts een deel van het probleem. Veel meisjes geven aan dat jongens in hun klas, en zelfs sommige leerkrachten, beledigende opmerkingen maken over menstruatie, wat leidt tot een sfeer van discriminatie waarin meisjes besluiten te stoppen met school.
Volgens UNESCO gaan wereldwijd ongeveer 131 miljoen meisjes in de schoolgaande leeftijd niet naar school. Dit betekent dat ze minder kans hebben op een diploma en een stabiel inkomen, waardoor ze afhankelijk blijven van familie of echtgenoot en geen belangrijke beslissingen voor zichzelf kunnen nemen. Strikte afhankelijkheid van anderen verhoogt het risico op huiselijk geweld – zowel fysiek als psychisch. Bovendien leven vrouwen in deze situatie vaker dan mannen onder de armoedegrens op latere leeftijd, omdat ze financieel geen onafhankelijkheid hebben kunnen opbouwen.
Menstruatietaboe en discriminatie vergroten het risico op slechte hygiëne
Onvoldoende financiële middelen voor menstruatieproducten en sociale schaamte rondom menstruatie brengen vrouwen en meisjes in gevaar om hun hygiëne niet goed te verzorgen. Wanneer menstruatiebloed het lichaam verlaat, vormt dit snel een broedplaats voor verschillende bacteriën. Tampons, maandverband en andere menstruatieproducten moeten daarom om de paar uur vervangen worden om infecties te voorkomen. Meisjes die geen toegang hebben tot deze producten of zich schamen om ze te gebruiken op openbare toiletten, lopen een groter risico op infecties en ziektes. Slechte menstruatiehygiëne is ook verantwoordelijk voor het merendeel van de gevallen van het toxischeshocksyndroom, dat levensgevaarlijk kan zijn.
Menstruatietaboe zet vrouwen en meisjes buitenspel
Tot op de dag van vandaag mogen vrouwen in sommige culturen tijdens hun menstruatie geen religieuze of sociale bijeenkomsten bijwonen. In sommige culturen mogen vrouwen niet voor de familie koken of bij hun partner slapen tijdens hun menstruatie. Eeuwenlang kenden de Nepalezen het Chhaupadi-gebruik: menstruerende vrouwen en meisjes werden verbannen naar een schuur of naar de binnenplaats, ver weg van het huis. Hoewel dit gebruik nu officieel verboden is, komt het nog steeds voor in meer rurale en conservatieve delen van Nepal. Dergelijke praktijken versterken niet alleen het menstruatietaboe, maar ondermijnen ook de waarde van vrouwen en vergroten hun sociale kwetsbaarheid.
Menstruatietaboe verhoogt het risico op ongewenste zwangerschap
In veel landen wordt de eerste menstruatie van een meisje gezien als teken van huwbaarheid en klaar zijn voor een gezin. Soms worden meisjes van slechts 12 jaar uitgehuwelijkt zodra ze ongesteld worden. Ook als het lichaam technisch gezien kinderen kan krijgen, dragen tienerzwangerschappen veel meer risico op sterfte en complicaties, zoals langdurige en zware bevallingen, ernstige bloedarmoede, bloedingen, zwangerschapsvergiftiging en handicaps. In culturen waar menstruatietaboes heersen, zijn ongeplande en ongewenste tienerzwangerschappen ook vaker het gevolg, omdat niet alleen meisjes maar ook jongens onvoldoende voorlichting krijgen. Kinderen krijgen op zeer jonge leeftijd – vooral als daar geen zeggenschap over is – kan levenslange sociale en economische nadelen veroorzaken.
Menstruatie en religieuze gebruiken
De meeste moderne religies leggen geen rituele beperkingen meer op aan menstruerende vrouwen, maar in conservatievere regio’s bestaan deze gebruiken nog.
Bepaalde christelijke stromingen verbieden vrouwen deel te nemen aan de Heilige Communie tijdens hun menstruatie. In de islam hoeven vrouwen tijdens hun menstruatie niet te vasten, maar volgens oude geschriften mogen zij in deze periode geen seksueel contact hebben met hun partner. In het jodendom leren vrouwen ook om tijdens hun menstruatie geen gemeenschap te hebben en nemen ze een ritueel bad om zich te reinigen.
In de meeste hindoeïstische gemeenschappen wordt het begin van de menstruatie gevierd; toch mogen vrouwen dan geen tempels betreden of meedoen aan religieuze ceremonies. In orthodox-hindoeïstische kringen mogen menstruerende vrouwen zelfs het huis niet binnenkomen en geen huishoudelijk werk verrichten. Ook binnen het boeddhisme wordt menstruatie meestal beschouwd als een normaal biologisch proces, maar in conservatieve boeddhistische gemeenschappen worden vrouwen uitgesloten van religieuze rituelen en mogen zij geen tempel betreden.
Ook al lijken sommige van deze gebruiken onschuldig, rituele beperkingen houden het idee in stand dat menstruatie geheimzinnig en onrein is, en dat vrouwen minderwaardig zijn aan mannen.
Mythes over menstruatie zijn overal
Mythes en taboes rond menstruatie zijn wereldwijd hardnekkig aanwezig. Slechts 2% van de vrouwen in China gebruikt tampons, vanwege de vroegere overtuiging dat tampons het maagdenvlies zouden breken – iets wat traditioneel (maar onjuist) gezien werd als bewijs van maagdelijkheid. Ook nu seks voor het huwelijk minder belangrijk is in het moderne China, geloven veel mensen nog steeds dat het inbrengen van iets als een tampon schadelijk kan zijn voor het jonge lichaam.
Menstruatietaboe is ook te vinden in ontwikkelde landen met een hoge onderwijsgraad. In Engeland hebben bijna twee miljoen meisjes van 14–21 jaar ooit school (een hele of halve dag) gemist vanwege hun menstruatie. In de VS worden menstruatieproducten belast als luxeproducten, wat een bijkomende financiële last oplevert voor menstruerende mensen.
Zelfs nu het internet meer informatie dan ooit toegankelijk maakt, blijven negatieve overtuigingen over menstruatie zich verspreiden. Uit onderzoek van Plan International in Nederland, Oeganda, Brazilië en Indonesië blijkt dat veel jongens en jonge mannen menstruatie als een privézaak zien. Meer dan de helft van de respondenten vindt menstruatie vies, en ruim een derde (38%) noemt ongesteldheid zelfs walgelijk. Meer dan de helft vindt dat vrouwen niet naar school of werk zouden moeten gaan tijdens hun menstruatie.
Het gebrek aan correcte informatie over menstruatie en de aanhoudende culturele discriminatie maken het moeilijker het taboe te doorbreken. Zolang zo veel jongens en mannen geloven dat menstruatie een geldige reden is om vrouwen uit te sluiten en hen fundamentele rechten te ontzeggen, blijven schadelijke schaamte en discriminatie bestaan.
Culturen die menstruatie vieren
Hoewel veel schadelijke mythes rond menstruatie voortkomen uit tradities, zijn er ook gemeenschappen die het begin van de menstruatie juist als een belangrijke mijlpaal in het leven van een vrouw vieren.
In Zuid-India komt de familie van een Tamil-meisje bij haar eerste menstruatie samen voor een bijzondere ceremonie: zij krijgt cadeaus, er wordt een speciaal feestmaal bereid en de oudere vrouwen geven haar een ritueel bad. In Brazilië viert de uitgebreide familie van de jonge vrouw deze betekenisvolle gebeurtenis, net als in sommige Zuid-Afrikaanse gemeenschappen.
Een prachtige ceremonie vindt plaats bij de Apache in Noord-Amerika, waar een meisje bij haar eerste menstruatie vier dagen feest viert met eten, drinken en dansen ter ere van de 'Changing Woman', het begin van een nieuw hoofdstuk in haar leven. Het Native American Hupa-volk heeft de Flower Dance weer in ere hersteld, als ritueel onderdeel van de overgang naar volwassenheid, bedoeld om een jonge vrouw een positieve weg in het leven te laten inslaan. Andere inheemse stammen in Noord-Amerika en de Stille Oceaan eren menstruatie juist met een periode van bezinning en reinigingsrituelen. Hoewel de menstruerende vrouwen dan afgescheiden zijn van de gemeenschap, kiezen zij daar zélf voor, om met andere vrouwen te verbinden en hun vrouwelijkheid te vieren.
Tot slot
De eerste menstruatie van een meisje betekent een ingrijpende verandering in haar leven – het is de poort naar de volwassenheid en het begin van haar vruchtbaarheid. Helaas betekent dit voor te veel van ons ook het einde van gelijkheid en kansen. Negatieve mythes en taboes rondom menstruatie zorgen voor schadelijke overtuigingen en praktijken en houden een vicieuze cirkel van discriminatie in stand waardoor jonge vrouwen worden tegengehouden, en uiteindelijk wij allemaal. Hoeveel werk er ook nog te doen is, we kunnen beginnen door openlijk met elkaar te praten over onze ervaringen met menstruatie. We kunnen onze overheden blijven aansporen om menstruatieproducten toegankelijk te maken en scholen stimuleren om eerlijke informatie te geven over menstruatie en seksuele gezondheid – voor meisjes én voor jongens.
Download WomanLog nu:
