Polycysteus ovariumsyndroom en vruchtbaarheid
Het polycysteus ovariumsyndroom (PCOS) is een groep van symptomen, ofwel een ‘syndroom’, dat de eierstokken en de ovulatie beïnvloedt. Het komt veel voor bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Vrouwen met PCOS produceren meer androgene (mannelijke) hormonen dan normaal. Deze hormonale disbalans verstoort de menstruatiecyclus—onregelmatige of langdurige menstruaties; en de eierstokken kunnen talloze follikels ontwikkelen (kleine met vloeistof gevulde zakjes die hormonen produceren en de vruchtbaarheid beïnvloeden) en slagen er niet in om regelmatig eicellen vrij te geven, wat het moeilijk maakt om zwanger te worden. Een juiste en vroege diagnose maakt het eenvoudiger om de passende behandeling te krijgen om de symptomen te beheersen.
Bij het begin van de puberteit heeft een vrouw ongeveer 400.000 primordiale of slapende follikels, elk met het potentieel om een eicel vrij te geven voor bevruchting. Bij vrouwen met PCOS kunnen de eicellen niet rijpen en ovulatie opwekken. In plaats daarvan hopen onrijpe follikels zich op in de eierstokken. De Amerikaanse gynaecologen Irving F. Stein sr. en Michael L. Leventhal, die dit syndroom in 1935 beschreven (PCOS wordt ook wel het Stein-Leventhal-syndroom genoemd), verwisselden de vele follikels in de eierstokken voor cysten. Het woord ‘polycysteus’ in polycysteus ovariumsyndroom betekent ‘veel cysten’. Hoewel dit gezondheidsprobleem al vele jaren geleden werd geïdentificeerd, is de oorzaak van PCOS nog steeds onbekend.
Hoe herken je PCOS?
Veel vrouwen hebben PCOS zonder zich hiervan bewust te zijn. Uit onderzoek blijkt dat tot 70% van de vrouwen met PCOS niet is gediagnosticeerd. Symptomen ontwikkelen zich vaak tijdens de puberteit, maar milde gevallen worden meestal vastgesteld rond de leeftijd van 25–30 jaar.
De symptomen zijn onder andere:
- onregelmatige menstruatiecycli
- overmatig bloedverlies tijdens de menstruatie
- overbeharing (pilositeit of hirsutisme) op het gezicht en lichaam
- acne op het gezicht, de borst en bovenrug
- dunner wordend haar of haaruitval op de hoofdhuid; mannelijke kaalheidspatronen
- gewichtstoename of moeite met afvallen
- verdonkering van de huid, vooral in de neklijnen, in de lies en onder de borsten
- huidflapjes—kleine overtollige stukjes huid in de oksels of nek
Zonder aanwezigheid van een andere ziekte (zoals een genetische bijnieraandoening of eierstok- of bijnier tumoren), wijst de aanwezigheid van minstens twee van deze symptomen op PCOS.
Er zijn meer dan twintig genen geïdentificeerd die gelinkt zijn aan het syndroom, maar deze verklaren minder dan 10% van de PCOS-gevallen. Toch is er een kans van 30% om PCOS te ontwikkelen als het al binnen de familie is vastgesteld. Momenteel wordt erfelijkheid beschouwd als de meest voorspelbare risicofactor. Omgevingsfactoren, zoals hormoonverstorende stoffen (chemicaliën die kunnen interfereren met het hormonale systeem), zouden ook een rol spelen bij het ontstaan van de ziekte.
Een multifactoriële ziekte
Wetenschappers en artsen weten nog niet precies wat de oorzaak van PCOS is. Het vermoeden is dat vrouwen met PCOS meerdere onderling samenhangende factoren hebben die bijdragen aan het syndroom.
Hoge niveaus van mannelijke hormonen: Er zijn aanwijzingen dat hoge niveaus van mannelijke hormonen (hyperandrogenisme) verhinderen dat de eierstokken hormonen en eicellen normaal aanmaken. Wanneer een vrouw vruchtbaar is, beginnen er bij elke menstruatiecyclus verschillende kleine ovariumfollikels te groeien. Uiteindelijk wordt één follikel dominant en laat deze een eicel vrij voor bevruchting. De overige follikels verschrompelen en worden geabsorbeerd in het lichaam. Bij ernstige PCOS maken overtollige androgenen de follikels resistent tegen dit proces, zodat ze zich ophopen in de eierstok in plaats van door te gaan met het rijpingsproces.
Insulineresistentie: Tot 70 procent van de vrouwen met PCOS lijdt ook aan insulineresistentie, wat betekent dat hun cellen insuline niet goed kunnen gebruiken. Insuline is een hormoon dat door de alvleesklier wordt aangemaakt om het lichaam te helpen suiker te metaboliseren, de primaire energiebron. Wanneer cellen insuline niet goed gebruiken, stijgt de insulinebehoefte. De alvleesklier produceert extra insuline om dit te compenseren. Overtollige insuline zorgt ervoor dat de eierstokken meer androgenen produceren. Overgewicht is een belangrijke factor in insulineresistentie.
Ontsteking: Vrouwen met PCOS hebben vaak verhoogde niveaus van ontstekingen in het lichaam. Overgewicht kan bijdragen aan ontstekingen. Studies hebben ook overtollige ontsteking in verband gebracht met hogere androgeenniveaus.
Overgewicht: Overgewicht wordt nu erkend als een veelvoorkomend kenmerk van PCOS. Naast de significante impact op de vruchtbaarheid heeft PCOS ook metabole kenmerken. Tussen de 40–80% van de vrouwen met PCOS heeft overgewicht of obesitas, wat het risico op glucosetolerantie en type 2 diabetes aanzienlijk verhoogt. Omgevingsfactoren zoals een calorierijk dieet en weinig beweging spelen ook een rol in het hoge percentage overgewicht bij vrouwen met PCOS. Tot nu toe zijn de genen die verantwoordelijk zijn voor PCOS niet duidelijk geïdentificeerd.
Complicaties
PCOS kan verschillende complicaties veroorzaken. De meest voorkomende (en behandelbare) complicatie is onvruchtbaarheid. Zoals hierboven genoemd, veroorzaakt PCOS een disbalans in vrouwelijke geslachtshormonen waardoor de ontwikkeling en vrijgifte van rijpe eicellen wordt verhinderd. Zonder een rijpe eicel kunnen noch ovulatie noch zwangerschap plaatsvinden.
Naast vruchtbaarheidsproblemen kan PCOS ook andere langdurige complicaties veroorzaken.
Tot 80 procent van de vrouwen met PCOS heeft overgewicht of obesitas. Zowel overgewicht als PCOS vergroten het risico op hoge bloedsuiker, hoge bloeddruk en afwijkend cholesterol. Samen worden deze factoren beschouwd als een metabool syndroom dat het risico op hart- en vaatziekten, diabetes, diverse hart- en vaatziekten (beroerte, hartinfarct) en endometriumkanker verhoogt.
Een andere complicatie van PCOS is slaapapneu, een mogelijk ernstige slaapstoornis waarbij de ademhaling herhaaldelijk stopt en hervat. Als je hard snurkt en je ondanks een volledige nacht slaap nog steeds moe voelt, kun je slaapapneu hebben.
Andere complicaties bij PCOS zijn onder andere:
- abnormaal baarmoederlijk bloedverlies
- depressie
- angst
- eetstoornissen
Hoe wordt PCOS vastgesteld?
Om PCOS vast te stellen en andere oorzaken voor jouw symptomen uit te sluiten zal je arts waarschijnlijk vragen naar je medische voorgeschiedenis, een lichamelijk onderzoek uitvoeren en enkele tests laten doen.
Een lichamelijk onderzoek omvat waarschijnlijk het meten van de bloeddruk, het bepalen van de BMI en tailleomtrek, het controleren op overmatige haargroei op het gezicht, de borst of rug, en op acne of verkleuringen van de huid. Je arts kan kijken naar tekenen van haaruitval en andere gezondheidsproblemen (zoals een vergrote schildklier).
Je arts kan een gynaecologisch onderzoek uitvoeren om te kijken naar tekenen van overtollige mannelijke hormonen (zoals een vergrote clitoris) en controleren of je eierstokken vergroot of gezwollen zijn.
Een vaginale echo (of echografie) gebruikt geluidsgolven om de eierstokken te onderzoeken op cysten en de conditie van het baarmoederslijmvlies (het endometrium) te beoordelen.
Een bloedonderzoek kan worden uitgevoerd om de niveaus van androgeenhormonen en andere hormonen te bepalen die te maken hebben met veelvoorkomende gezondheidsproblemen die voor PCOS gehouden kunnen worden, zoals schildklierproblemen. Je arts controleert mogelijk ook je cholesterol- en bloedsuikerspiegel.
Er is geen enkele nauwkeurige test om PCOS vast te stellen. Zodra andere aandoeningen zijn uitgesloten, stellen artsen de diagnose meestal door vast te stellen of je minstens twee van de volgende drie symptomen hebt: hoge androgeenniveaus, onregelmatige menstruatie, en cysten in de eierstokken.
Het bijhouden van je menstruatiecyclus en eventuele onregelmatigheden is daarom belangrijk. Andere symptomen, zoals gewichtstoename, acne of overtollige haargroei, kunnen ook meegenomen worden in de diagnose.
Hoe wordt PCOS behandeld?
Hoewel PCOS niet te genezen is, kunnen de symptomen wel worden behandeld. Je arts kan samen met jou een gepersonaliseerd behandelplan opstellen op basis van jouw symptomen, je wens om kinderen te krijgen en je risico op gezondheidsproblemen op de lange termijn, zoals diabetes of hart- en vaatziekten. Veel vrouwen hebben een combinatie van behandelingen nodig om de symptomen effectief te beheersen.
Hormonale anticonceptie kan helpen de symptomen van PCOS te verlichten, waaronder de pil, pleister, injectie, vaginale ring en hormoonspiraal (IUD).
Voor vrouwen die niet zwanger willen worden, kan hormonale anticonceptie:
- de menstruatiecyclus reguleren
- het risico op baarmoederkanker verlagen
- acne verminderen en overtollige haargroei op het gezicht en lichaam tegengaan (vraag je arts naar anticonceptie die zowel oestrogeen als progesteron bevat).
Wat kan ik zelf doen?
Hoewel PCOS een complexe aandoening is, kun je zelf veel doen om je gezondheid te verbeteren. Gezond eten en het vermijden van bepaalde schadelijke ingrediënten kunnen de symptomen al sterk verminderen.
Een voedzaam dieet helpt de hormoonhuishouding en de menstruatiecyclus te reguleren, terwijl het eten van bewerkte voedingsmiddelen kan bijdragen aan ontsteking en insulineresistentie.
Stappen die je thuis kunt nemen om de symptomen van PCOS te verminderen zijn onder andere:
- Afvallen. Gezonde eetgewoonten en regelmatig bewegen helpen je gewicht te verliezen, waardoor je bloedsuikerspiegel daalt, de insulinewerking verbetert en je hormoonspiegels normaliseren.
- Ongewenste haargroei verwijderen. Crèmes voor het verwijderen van gezichtshaar (verkrijgbaar bij de apotheek), laserontharing of elektrolyse kunnen gebruikt worden om overtollig haar te verwijderen.
- Haargroei vertragen. Een voorgeschreven huidcrème (eflornithine HCl) kan helpen om de snelheid van nieuwe haargroei op ongewenste plekken te verminderen.
Terwijl onderzoekers zoeken naar nieuwe behandelingsmogelijkheden, kunnen wij focussen op een gezonde levensstijl en het bijhouden van veranderingen in onze menstruatiecyclus.
Je kunt je menstruatie bijhouden met WomanLog. Download nu WomanLog:
