Alles wat je moet weten over de baarmoederhals, uitstrijkjes en het voorkomen van aandoeningen aan de baarmoederhals
Wat zijn de functies van de baarmoederhals? Hoe vaak zou je een uitstrijkje moeten laten uitvoeren? Hoe hebben nieuwe richtlijnen de frequentie van aanbevolen Pap-tests veranderd? Lees alles over de baarmoederhals, gezondheid en aandoeningen ervan, en aanbevolen screenings.
De baarmoederhals is onderdeel van het vrouwelijke voortplantingsstelsel. Gelegen aan het uiteinde van het vaginale kanaal, beschermt de baarmoederhals de baarmoeder en speelt zij een belangrijke rol tijdens de zwangerschap en bij een vaginale bevalling. In dit artikel lees je meer over:
- Anatomie en locatie van de baarmoederhals
- Veelvoorkomende aandoeningen aan de baarmoederhals
- Risico's op baarmoederhalskanker
- Baarmoederhalsscreenings
- Manieren om aandoeningen aan de baarmoederhals te voorkomen
Anatomie van de baarmoederhals
De baarmoederhals is onderdeel van het vrouwelijke voortplantingsstelsel. Hoewel klein, speelt dit orgaan een belangrijke rol tijdens de zwangerschap, vaginale bevalling, vruchtbaarheid en de menstruatie.
De baarmoederhals is een cilindervormig orgaan dat zich aan het uiteinde van de baarmoeder bevindt. Zij verbindt de baarmoeder met de vagina. Meestal is zij 4 centimeter lang en 2-3 centimeter in doorsnee. De baarmoederhals bestaat uit vezelachtig spierweefsel en is verdeeld in twee hoofdonderdelen.
De ectocervix is het buitenste deel aan het einde van de vagina. Zij heeft een kleine opening, het externe os genoemd. De endocervix is het binnenste kanaal aan de kant van de baarmoeder, eindigend bij het interne os.
Het cervicale kanaal is bekleed met cilindrisch epitheel, dat slijm produceert dat qua consistentie verandert gedurende de menstruele cyclus. De baarmoederhals bevat veel klieren en zenuwuiteinden. Haar positie verandert afhankelijk van de fasen van de menstruatiecyclus, zwangerschap en menopauze.
Functies van de baarmoederhals
De baarmoederhals produceert slijm en laat vloeistoffen van en naar de baarmoeder stromen. Maar dit kleine orgaan is ook verantwoordelijk voor het tijdstip van een vaginale bevalling.
De belangrijkste functies van de baarmoederhals:
- Bescherming van de baarmoeder: De baarmoederhals functioneert als fysieke barrière tussen de vagina en de baarmoeder. De kleine opening varieert in grootte afhankelijk van de menstruatiecyclus en zwangerschap, maar is niet groot genoeg voor vreemde voorwerpen om door te laten. Dankzij de baarmoederhals kun je tampons, menstruatiecups en soortgelijke producten veilig gebruiken zonder dat ze in de vagina verdwijnen.
- Bescherming tegen infecties: De baarmoederhals is meestal het eerste orgaan dat aangeeft dat er een infectie is. De klieren produceren constant slijm; bij infecties verandert dit van kleur en geur. Dit slijm vormt ook een fysieke barrière die het bovenste voortplantingskanaal beschermt tegen infecties en vreemde stoffen. Het slijm is licht zuur, wat bacteriegroei tegengaat.
- Spermatozoïde transport: Tijdens de eisprong wordt het slijm van de baarmoederhals dun en rekbaar. Deze verandering, in combinatie met een hoger pH-niveau, creëert gunstige omstandigheden voor zaadcellen om de baarmoeder binnen te dringen en het rijpe eitje te bevruchten.
- Menstruatiebloed: De baarmoederhals laat bloed uit de baarmoeder via de vagina afvloeien tijdens de menstruatie.
- Zwangerschap: Tijdens de zwangerschap vormt de baarmoederhals een slijmprop die het ongeboren kind beschermt tegen infecties. Vlak voor de bevalling komt deze prop los; dat is een van de eerste tekenen dat de bevalling op gang komt.
- Bevalling: De baarmoederhals ontsluit wanneer de baby geboren wordt. Zodra de slijmprop oplost, wordt de baarmoederhals zachter en dunner. De mate van ontsluiting kan aangeven hoelang de bevalling zal duren.
- Vruchtbaarheidsindicator: Veranderingen in positie en textuur van de baarmoederhals geven verschillende fasen van de cyclus aan. Tijdens de eisprong beweegt zij bijvoorbeeld omhoog, wordt wijder en maakt meer slijm aan om de doorgang van sperma te vergemakkelijken.
Gezondheid en aandoeningen van de baarmoederhals
De gezondheid van de baarmoederhals is een complex onderwerp. De baarmoederhals is gevoelig voor verschillende infecties en aandoeningen veroorzaakt door virussen, bacteriën, schimmels en parasieten.
Enkele redenen waarom de baarmoederhals zo vatbaar is voor infecties zijn haar ligging, hormonale veranderingen en cellulaire structuur.
Door haar ligging is de baarmoederhals blootgesteld aan mogelijke seksueel overdraagbare infecties (SOA's) en andere micro-organismen uit de vagina.
Bovendien reageert de baarmoederhals sterk op hormonale veranderingen in het lichaam. Elke hormoonschommeling tijdens de menstruatiecyclus, zwangerschap of menopauze verandert de consistentie en hoeveelheid slijm, waardoor de baarmoederhals kwetsbaarder wordt voor ziekteverwekkers.
Ten slotte zijn de cellen van de baarmoederhals gevoeliger voor infecties en kankerveranderingen dan andere delen van het vrouwelijke voortplantingsstelsel.
De meest voorkomende symptomen van een infectie of aandoening aan de baarmoederhals zijn:
- Onregelmatig vaginaal bloedverlies (tussen menstruaties, na of tijdens seks, na de menopauze)
- Hevig of langdurig bloedverlies tijdens een menstruatie
- Afwijkende vaginale afscheiding (bloederig, grijs, groen, waterig, op kwark lijkend)
- Veranderingen in geur
- Pijn in de onderbuik
- Ongemak tijdens gemeenschap of gebruik van menstruatieproducten
- Pijn bij het plassen en/of vaker moeten plassen
Veelvoorkomende aandoeningen en ziekten van de baarmoederhals
Cervicitis
Cervicitis is een ontsteking van de baarmoederhals, veroorzaakt door infecties of irriterende stoffen. Dit leidt tot abnormale afscheiding, pijn bij het vrijen en tussentijds bloedverlies.
Ectropion van de baarmoederhals
Deze aandoening ontstaat wanneer cellen van binnenuit de baarmoederhals aan de buitenkant groeien. Meestal onschuldig maar kan leiden tot meer afscheiding en spotting.
Poliepen van de baarmoederhals
Baarmoederhalspoliepen zijn vrij algemeen. Het zijn kleine, goedaardige gezwellen op de baarmoederhals, soms leidend tot onregelmatige bloedingen of afscheiding.
Dysplasie van de baarmoederhals
Bij dysplasie groeien abnormale cellen in de baarmoederhals. Dit wordt meestal ontdekt via een uitstrijkje. Onbehandeld kan dysplasie op termijn overgaan in baarmoederhalskanker.
Incompetentie van de baarmoederhals
Dit is het geval als de baarmoederhals te vroeg opengaat tijdens de zwangerschap. Hierdoor neemt het risico op een vroeggeboorte toe.
Stenose van de baarmoederhals
Stenose betekent een vernauwing van de opening van de baarmoederhals. Dit kan het moeilijker maken om menstruatiebloed af te voeren, meer krampen veroorzaken en de vruchtbaarheid beïnvloeden.
Baarmoederhalskanker
Baarmoederhalskanker is een kwaadaardige tumor in de baarmoederhals die gelinkt is aan infectie met HPV (humaan papillomavirus).
Nabothische cysten
Baarmoederhalscystes zijn kleine, onschuldige met vocht gevulde bultjes op de baarmoederhals. Deze worden vaak ontdekt tijdens een routineonderzoek en hoeven zelden behandeld te worden. Bij pijn of abnormaal bloedverlies kan een arts ze verwijderen.
Erosie van de baarmoederhals
Dit treedt op als de beschermende buitenste cellaag van de baarmoederhals verdwijnt. Hierdoor wordt de baarmoederhals vatbaarder voor infecties en kun je spotting of afscheiding krijgen.
Vleesbomen op de baarmoederhals
Goedaardige tumoren die op of in de buurt van de baarmoederhals kunnen groeien. Grote vleesbomen kunnen een drukkend gevoel in het bekken geven, pijn veroorzaken of abnormale bloedingen geven.
Infecties van de baarmoederhals
Chlamydia, gonorroe, herpes en andere infecties kunnen de baarmoederhals aantasten en verschillende klachten geven.
Risicofactoren voor aandoeningen aan de baarmoederhals
- Onveilig vrijen en wisselende partners: De baarmoederhals is het meest blootgesteld aan SOA’s zoals HPV, onveilig vrijen verhoogt je risico op infecties. Die kunnen niet alleen tot kanker, maar ook tot ontstekingen leiden.
- Roken: Tabaksgebruik verzwakt je immuunsysteem, beschadigt de cellen van de baarmoederhals en maakt het moeilijker om HPV op te ruimen.
- Zwak immuunsysteem: Slechte gewoontes, HIV/AIDS, chronische ziekten of immunosuppressiva vergroten het risico op aandoeningen.
- Langdurig gebruik van de pil: Vooral langer dan 5 jaar, het risico neemt weer af als je stopt.
- Meerdere zwangerschappen: Als je drie keer of vaker bent bevallen, is het risico op kanker iets hoger.
- Erfelijkheid: Als je moeder, grootmoeder of andere familieleden baarmoederhalskanker hadden, is je kans licht verhoogd.
- Leeftijd: Baarmoederhalskanker komt vaker voor bij vrouwen tussen 35 en 44 jaar.
Baarmoederhalsscreening
Baarmoederhalsscreening, ook wel het uitstrijkje genoemd, is een onderzoek waarbij je gynaecoloog met een wattenstaafje cellen van de baarmoederhals verzamelt. Deze worden vervolgens onderzocht op afwijkingen die kunnen wijzen op baarmoederhalskanker of een HPV-infectie, de belangrijkste oorzaak van deze kanker.
Het is een routineonderzoek dat meestal samen met een gynaecologisch onderzoek wordt gedaan. Het is aanbevolen om elke 3 jaar tussen 21 en 65 jaar een uitstrijkje te laten maken, eventueel gecombineerd met een HPV-test. De HPV-test kan tussen 30 en 65 jaar ook elke 5 jaar alleen gedaan worden. Je moet vaker getest worden als je eerder HPV hebt gehad, meerdere wisselende sekspartners hebt of als er celafwijkingen zijn gevonden.
Eerder werd jaarlijks testen aanbevolen, maar volgens de huidige richtlijnen is elke drie tot vijf jaar voldoende, omdat het meestal lang duurt voor afwijkende cellen zich tot kanker ontwikkelen.
Vervolgonderzoeken bij afwijkende resultaten
Als uit het onderzoek blijkt dat je een kankerverwekkende HPV-soort hebt of afwijkende cellen op de baarmoederhals, zijn vervolgonderzoeken nodig.
Colposcopie
Een colposcopie is een diagnostisch onderzoek waarbij een zorgverlener met een speciale loep, de colposcoop, de baarmoederhals, de vagina en de vulva nauwkeurig bekijkt. Hierbij wordt een vloeistof aangebracht om afwijkende cellen zichtbaar te maken en indien nodig wordt een biopt genomen.
Biopsie
Een biopsie van de baarmoederhals betekent dat een klein stukje weefsel uit de baarmoederhals wordt weggenomen om onder de microscoop te onderzoeken. Hiermee kan vastgesteld worden of de cellen afwijkend of kwaadaardig zijn.
Kun je baarmoederhalskanker en andere aandoeningen voorkomen?
Baarmoederhalskanker is een van de meest te voorkomen vormen van kanker. Je kunt het risico beperken door te vaccineren tegen bepaalde risicovolle HPV-types, en het is goed te behandelen als het in een vroeg stadium wordt ontdekt.
Zo kun je het voorkomen:
- Laat je vaccineren tegen HPV, het liefst voordat je seksueel actief wordt
- Laat regelmatig uitstrijkjes en/of HPV-tests doen zoals je zorgverlener aanbeveelt
- Gebruik consequent condooms om het risico op HPV-overdracht te verkleinen
- Beperk het aantal sekspartners om het risico te verlagen
- Niet roken
- Eet gezond ter ondersteuning van je immuunsysteem
- Beweeg voldoende en houd een gezond gewicht
- Zorg voor voldoende slaap en stressbeheersing
- Beperk waar mogelijk het langdurig gebruik van de pil
Baarmoederhalskanker is echter maar één van de mogelijke aandoeningen. Infecties kunnen ook leiden tot chronische ontstekingen en vruchtbaarheidsproblemen.
Zo kun je je risico op baarmoederhalsinfecties verder beperken:
- Veilig vrijen – gebruik condooms en verschoon deze na elk gebruik
- Laat regelmatig gynaecologische controles uitvoeren
- Maak de schaamstreek goed schoon door van voor naar achter te vegen
- Vermijd vaginale douches
- Draag katoenen of andere natuurlijke onderkleding
- Plas na seks en masturbatie
- Heb je diabetes of een andere ziekte, houd deze onder controle
- Gebruik antibiotica verstandig – alleen als voorgeschreven en maak de kuur af
- Gebruik ongeparfumeerde milde zeep en vermijd irriterende producten
- Vervang tampons of maandverband regelmatig
Gezonde baarmoederhals
Ondanks dat de baarmoederhals een klein orgaan is, vervult zij een essentiële rol in veel reproductieve processen. Schrik niet direct als je positief test op HPV of een infectie, of als er celafwijkingen zijn. Met de huidige medische zorg worden de meeste baarmoederhalskankers snel en effectief behandeld. Het belangrijkste is vaccineren, veilig vrijen en je regelmatige controles bijhouden.
Download WomanLog nu:
