Baarmoederfibromen
Baarmoederfibromen (ook wel fibromyomen, leiomyomen of myomen genoemd) zijn de meest voorkomende goedaardige tumoren bij vrouwen. Meer dan 50% van de vrouwen krijgt een diagnose van fibromen, maar minder dan de helft ontwikkelt symptomen.
De meeste fibromen zijn onschadelijk. Een fibroom heeft behandeling nodig als het hevige menstruatiebloedingen veroorzaakt, druk uitoefent op je inwendige organen of vruchtbaarheidsproblemen veroorzaakt. Praat met je arts of gynaecologe over de vele beschikbare behandelingen.
Baarmoederfibromen worden geclassificeerd als niet-kwaadaardige gezwellen: ze gaan niet gepaard met een verhoogd risico op baarmoederkanker en ontwikkelen zich bijna nooit tot kwaadaardige tumoren.
Fibromen komen vaak in meervoud voor, hoewel ook één enkel fibroom kan voorkomen. Ze zijn meestal klein, maar kunnen soms zo groot groeien dat ze een groot deel van de baarmoederwand in beslag nemen.
Symptomen
Fibromen kunnen symptomatisch ("actief") of asymptomatisch ("inactief") zijn. Een asymptomatisch fibroom wordt soms ontdekt bij een routine gynaecologisch onderzoek, maar kleine fibromen blijven vaak onopgemerkt. Een symptomatisch fibroom uit zich meestal in een combinatie van de volgende klachten:
- Pijnlijke menstruatie
- Hevige bloedingen of langdurige menstruatie
- Druk of pijn in het bekken
- Veelvuldig urineren
- Moeite met plassen
Andere mogelijke klachten zijn constipatie, rugpijn, pijn in de benen, bloedarmoede, gewichtstoename, pijn bij het vrijen en onvruchtbaarheid.
De symptomen die worden veroorzaakt door baarmoederfibromen hangen af van hun locatie, grootte en aantal. Soms groeit een fibroom sneller dan zijn bloedvoorziening aankan en begint het af te sterven, wat acute pijn veroorzaakt. Veel aandoeningen kunnen vergelijkbare klachten geven, waardoor zelfdiagnose moeilijk is. Maak bij twijfel of zorgen over je gezondheid altijd een afspraak bij een professional.
Classificatie
Fibromen worden ingedeeld op basis van hun grootte:
- Klein (>1cm – 5cm) – zo groot als een erwt tot een lychee;
- Middelgroot (5cm – 10cm) – ter grootte van een perzik tot een grote citroen;
- Groot (10cm+) – ter grootte van een mango of groter.
Soms kunnen fibromen zo groot worden dat ze de baarmoeder doen uitzetten en invloed hebben op de bekken- en buikholte. In extreme gevallen kunnen meerdere fibromen de baarmoeder zodanig uitrekken dat ze tot aan het middenrif reikt, wat een ongemakkelijk gevoel van druk veroorzaakt.
De groeipatronen van fibromen variëren. Sommige fibromen maken groeispurten door, andere krimpen vanzelf of blijven ongeveer even groot. Fibromen die ontstaan tijdens de zwangerschap krimpen vaak of verdwijnen als de baarmoeder weer normaal wordt en het oestrogeengehalte daalt.
Fibromen worden ook geclassificeerd naar locatie.
Intramurale fibromen zijn knobbels die zich tussen de spieren van de baarmoeder ontwikkelen.
Er zijn verschillende typen intramurale fibromen:
- het anterieure intramurale fibroom, aan de voorkant van de baarmoeder
- het posterieure intramurale fibroom, aan de achterkant van de baarmoeder
- het fundale intramurale fibroom, in het bovenste deel van de baarmoeder
Submuceuze (of intracavitaire) fibromen puilen uit in de baarmoederholte. Omdat submuceuze fibromen zich direct onder het slijmvlies van de baarmoeder ontwikkelen, veroorzaken ze vaak meer bloedverlies dan andere typen. Omdat druk op de blaas vaak gevoelig is, kunnen zelfs zeer kleine fibromen klachten geven.
Submuceuze fibromen zijn ook het meest waarschijnlijk de oorzaak van vruchtbaarheids- en zwangerschapsproblemen. Vrouwen met submuceuze fibromen ervaren meestal een zware en langdurige menstruatie.
Subserose fibromen groeien aan de buitenkant van de baarmoeder. Vaak zorgen ze ervoor dat de baarmoeder groter wordt. Omdat het subserose fibroom zich buiten de baarmoeder bevindt, is er voldoende ruimte om te groeien. Dergelijke fibromen kunnen groter worden dan een grapefruit voordat zich symptomen voordoen.
Gesteelde fibromen ontwikkelen een steeltje (een zogenaamde steel) waarmee ze aan de baarmoederwand zijn bevestigd. Afhankelijk van hun grootte en ligging kunnen deze tumoren de baarmoeder aan één kant vergroot doen lijken.
Correlaties & mogelijke oorzaken
Net als bij veel vrouwelijke gezondheidsproblemen zijn de directe oorzaken van baarmoederfibromen onbekend. Onderzoekers vonden wel de volgende correlaties:
Genetische factoren
Veel fibromen bevatten veranderingen in genen die verschillen van die in normale spiercellen van de baarmoeder. Als fibromen vaker voorkomen in je familie, heb je een verhoogde kans om er ook last van te krijgen.
Hormonen
Oestrogeen en progesteron (de twee hormonen die de groei van het baarmoederslijmvlies tijdens een menstruatiecyclus stimuleren ter voorbereiding op zwangerschap) lijken de groei van fibromen te bevorderen. Fibromen bevatten meer oestrogeen- en progesteronreceptoren dan normale baarmoederspiercellen. Ze kunnen snel groeien tijdens de zwangerschap en krimpen vaak weer zodra na de bevalling het hormoonniveau zakt. De menopauze heeft een soortgelijk effect.
Extracellulaire matrix (ECM)
De ECM zorgt ervoor dat cellen aan elkaar kleven, zoals cement tussen bakstenen. In fibromen zijn de ECM-niveaus verhoogd, waardoor ze compact en vezelig worden. ECM slaat ook groeifactoren op en veroorzaakt biologische veranderingen in de cellen.
Ras
Hoewel elke vrouw in de vruchtbare leeftijd fibromen kan ontwikkelen, komen ze bij zwarte vrouwen vaker voor, krijgen zij ze eerder en zijn ze meestal talrijker en groter, waardoor ze ook ernstigere symptomen hebben dan veel andere vrouwen.
Overige factoren
Zoals een vroege eerste menstruatie, overgewicht, een vitamine D-tekort, een dieet met veel rood vlees en alcohol en weinig groene groenten, fruit en zuivel. Dit lijkt de kans op het ontstaan van fibromen te vergroten.
Er is weinig wetenschappelijk bewijs over hoe je fibromen kunt voorkomen, maar onderzoek loopt. Het is mogelijk dat fibromen niet voorkomen kunnen worden, maar gelukkig heeft slechts een klein percentage een behandeling nodig.
Fibromen & vruchtbaarheid
Hoewel baarmoederfibromen heel vaak voorkomen bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd, heeft slechts een kleine groep hierdoor daadwerkelijke vruchtbaarheidsproblemen.
Hoe fibromen de vruchtbaarheid precies beïnvloeden, is niet duidelijk. Mogelijk belemmeren ze de route die het sperma moet afleggen of verminderen ze de bloedtoevoer naar het baarmoederslijmvlies, waardoor innesteling minder goed lukt. Na het verwijderen van baarmoederfibromen kunnen vrouwen die eerder niet zwanger werden, doorgaans alsnog succesvol zwanger raken.
In zeldzame gevallen kunnen fibromen complicaties geven zoals loslaten van de placenta, groeiachterstand van de foetus of een vroeggeboorte.
Diagnose
Je gynaecologe of arts kan een bekkenonderzoek doen voor een voorlopige diagnose. Tijdens het onderzoek kunnen abnormale veranderingen of knobbels gevoeld worden die op fibromen kunnen wijzen. Vaak zijn verdere onderzoeken nodig om de diagnose te bevestigen en een behandelplan op te stellen, indien nodig.
De volgende stap is meestal een echografie (abdominaal of inwendig). Zo kan uitgesloten worden dat andere oorzaken aan de groei in de baarmoeder ten grondslag liggen. Met echografie kan vastgesteld worden of verdachte knobbels inderdaad fibromen zijn en waar ze precies zitten en hoe groot ze zijn.
In sommige gevallen zijn bloedonderzoeken nodig om andere mogelijke oorzaken uit te sluiten, zoals stollingsstoornissen of schildklierproblemen.
Magnetische resonantie afbeelding (MRI) wordt vaak geadviseerd bij vrouwen met een grote baarmoeder of vrouwen die richting de menopauze gaan. MRI geeft gedetailleerde informatie over de ligging, grootte, vorm en het type tumor, waarmee je arts een passend behandelplan kan maken.
Hysterosonografie, ook wel zoutwater-echo, gebruikt steriele zoutoplossing om de baarmoederholte uit te zetten en zo de echo-opnames te verbeteren.
Hysterosalpingografie maakt gebruik van röntgencontrastmiddel om de baarmoederholte en eileiders zichtbaar te maken op röntgenfoto’s.
Hysteroscopie gebruikt een hysteroscoop (een dun buisje met een lampje) dat via de baarmoedermond in de baarmoeder wordt gebracht. Vervolgens wordt er zoutoplossing in de baarmoeder gespoten, waardoor de holte wordt opgerekt en de baarmoederwand en eileiders goed bekeken kunnen worden.
Behandeling
Niet alle vrouwen met baarmoederfibromen hoeven behandeld te worden. Als de tumoren geen klachten geven en niet groeien, krimpen ze vaak vanzelf of verdwijnen helemaal zonder behandeling.
Heb je asymptomatische fibromen? Laat ze dan regelmatig, bijvoorbeeld jaarlijks, controleren om te zien of ze niet groter worden.
Er zijn verschillende manieren om baarmoederfibromen te behandelen, afhankelijk van hun locatie, grootte, je gezondheid en je leeftijd.
Medicatie is gericht op de hormonen die je menstruatiecyclus regelen en behandelt vooral klachten als hevige bloedingen en bekkenpijn. Medicatie doet de fibromen niet verdwijnen, maar kan ze soms doen krimpen. Voorbeelden zijn:
- Gonadotrofine-releasing hormone (GnRH)-agonisten remmen de aanmaak van oestrogeen en progesteron, waardoor je in een tijdelijke kunstmatige menopauze komt (vaak met opvliegers). Dit stopt de menstruatie, zorgt ervoor dat fibromen slinken en kan bloedarmoede herstellen. GnRH wordt meestal drie tot zes maanden voorgeschreven, omdat langdurig gebruik botontkalking veroorzaakt. Na het stoppen komen de klachten meestal terug. Soms worden GnRH-agonisten voorgeschreven ter voorbereiding op een operatie of om de overgang te vergemakkelijken.
- Het progestageen-afgevend spiraaltje (IUD) is een hormonaal anticonceptiemiddel dat hevig bloedverlies vermindert, maar laat de fibromen zelf ongemoeid.
- Tranexaminezuur is een niet-hormonale medicatie die hevige menstruatieklachten kan verminderen.
- De anticonceptiepil helpt om menstruatiebloedingen onder controle te brengen, maar laat fibromen onveranderd van grootte.
- Niet-steroïde ontstekingsremmers (NSAID's) zijn een groep niet-hormonale medicijnen die pijnlijk fibroomgerelateerde klachten kunnen verminderen, maar niet het bloedverlies verminderen.
- Vrij verkrijgbare ontstekingsremmers en pijnstillers kunnen sommige klachten tijdelijk verlichten.
- Bij bloedarmoede door overvloedig bloedverlies kan je arts ijzer- en vitaminesupplementen adviseren.
Naast geneesmiddelen zijn er ingrepen en operaties die bewezen effectief zijn in het behandelen van baarmoederfibromen: niet-invasieve, minimaal invasieve en traditionele chirurgische technieken.
Niet-invasieve procedures gebeuren zonder incisies, doorgaans poliklinisch (zonder opname).
Met een MRI-scanner, uitgerust met een hoogenergetische ultrageluid-transducer, worden de fibromen precies in beeld gebracht. Zodra een fibroom gelokaliseerd is, wordt met de transducer een gerichte geluidsgolf gebruikt om het te verwarmen en kleine stukjes fibroomweefsel te vernietigen.
Minimaal invasieve procedures:
Bij embolisatie van de baarmoederslagader worden emboliserende deeltjes ingebracht in nauwkeurig gekozen bloedvaatjes van de baarmoeder, waardoor de bloedstroom naar het fibroom wordt gestopt, waarna het fibroom krimpt en afsterft.
Deze techniek kan erg effectief zijn in het doen slinken van fibromen en verlichten van klachten, maar kan complicaties veroorzaken als ook de doorbloeding van andere organen vermindert. Hoewel dit risico laag is, wordt deze methode doorgaans alleen aanbevolen als er geen kinderwens (meer) is.
Radiofrequentieablatie maakt gebruik van RF-energie om baarmoederfibromen en hun bloedvaatjes te vernietigen. Na de ablatie blijft het fibroom 3 tot 12 maanden krimpen, waardoor klachten geleidelijk afnemen. Dit kan laparoscopisch of transcervicaal worden uitgevoerd.
Een vergelijkbare methode, cryomoyse genoemd, vriest het fibroom in om het te verwijderen.
Traditionele chirurgische technieken:
Myomectomie. Wil je (nog) zwanger worden, dan kan de arts een myomectomie adviseren. Bij deze ingreep worden de fibromen verwijderd en blijft het gezonde baarmoederweefsel behouden.
De wijze waarop de myomectomie wordt uitgevoerd hangt af van het aantal fibromen, hun grootte en ligging:
- Abdominale myomectomie. Deze operatie wordt verricht bij meerdere of grote, lastig bereikbare fibromen. Via een kleine incisie in de onderbuik worden de fibromen verwijderd. Nadien wordt de baarmoederspier gehecht. Meestal blijf je enkele nachten in het ziekenhuis en het herstel duurt ongeveer 4 tot 6 weken. Als je daarna zwanger raakt, kan een keizersnede veiliger zijn dan een vaginale bevalling;
- Hysteroscopische myomectomie. Deze ingreep is geschikt voor fibromen binnen de baarmoederholte. Met een hysteroscoop kunnen de fibromen met een resectoscoop (een lusvormig draadje met elektrische stroom) worden verwijderd. De ingreep duurt kort en na een paar uur mag je alweer naar huis.
- Laparoscopische myomectomie. Hierbij maakt de chirurg enkele kleine sneetjes in de onderbuik voor het verwijderen van de fibromen.
Na een myomectomie verdwijnen de klachten vaak, maar afhankelijk van het aantal en of ze allemaal goed verwijderd zijn, kunnen fibromen op termijn toch terugkeren.
Een hysterectomie is een ingrijpende, definitieve operatie waarbij de baarmoeder met alle fibromen wordt verwijderd. Na deze ingreep kan je geen kinderen meer krijgen. Dit is een optie voor wie zeker geen kinderwens (meer) heeft, maar geldt als laatste redmiddel.
Er is nog veel onderzoek nodig om de oorzaken van baarmoederfibromen beter te begrijpen en om preventie mogelijk te maken. Tot die tijd zullen we moeten vertrouwen op artsen en wetenschappers, die werken met de kennis die op dit moment voorhanden is.
Je kunt je menstruatie bijhouden met WomanLog. Download WomanLog nu:
