Endometriose
Endometriose is een gynaecologische aandoening veroorzaakt door de aanwezigheid van endometriumcellen buiten de baarmoeder. Het is bekend als een van de belangrijkste oorzaken van onvruchtbaarheid bij vrouwen. Er bestaat geen genezing, maar er zijn wel veel behandelmogelijkheden om de symptomen te bestrijden.
Endometriose is een vaak pijnlijke aandoening die miljoenen vrouwen wereldwijd treft. Toch is er weinig informatie onder het grote publiek en kan het jaren en veel onderzoeken duren voordat de juiste diagnose wordt gesteld. Dit komt deels ook door de normalisering en het bagatelliseren van de pijn van vrouwen.
Elke maand verdikt het baarmoederslijmvlies—het endometrium—in voorbereiding op een mogelijke zwangerschap. Als er geen bevruchting plaatsvindt, wordt dit slijmvlies afgestoten als menstruatiebloed. Bij een vrouw met endometriose groeit endometriumachtig weefsel buiten de baarmoeder. Het weefsel gedraagt zich net als het endometrium in de baarmoeder: het verdikt, breekt af en wordt afgestoten tijdens iedere menstruatiecyclus, maar omdat het weefsel geen uitweg uit het lichaam heeft, raakt het opgesloten. Dit kan leiden tot laesies, knobbels of cysten en ontstekingen, wat op haar beurt fibrose en verklevingen tussen omliggende organen veroorzaakt.
Endometriose treft vooral vrouwen, maar in zeldzame gevallen wordt het ook bij mannen vastgesteld. Er zijn minstens twintig gemelde gevallen bekend waarin soortgelijk afwijkend weefsel bij mannen werd gevonden—voornamelijk gehecht aan de blaas, de onderbuik en de lies.
Symptomen
Er zijn verschillende symptomen die door endometriose veroorzaakt kunnen worden, maar de ernst van de symptomen geeft niet altijd de ernst van de aandoening weer.
Het meest voorkomende symptoom is pijn, waaronder:
- Zeer pijnlijke menstruatiekrampen, buikpijn en lage rugpijn, vaak vooral hevig rond de menstruatieperiode—deze pijn kan in de loop van de tijd verergeren.
- Chronische pijn in de onderrug en het bekken
- Pijn tijdens of na seks — dit wordt meestal omschreven als een ‘diepe’ pijn en is anders dan pijn bij vaginale penetratie aan de ingang van de vagina
- Darmklachten of buikkrampen
- Pijnlijke stoelgang of pijn bij het plassen tijdens de menstruatie—zelden zit er bloed bij de ontlasting of urine
Andere symptomen zijn onder meer:
- Spijsverteringsproblemen—diarree, constipatie, een opgeblazen gevoel of misselijkheid, vooral tijdens de menstruatie
- Hevig bloedverlies—soms hevige menstruaties of bloedverlies tussen menstruaties door
- Onvruchtbaarheid—soms wordt endometriose pas ontdekt wanneer iemand hulp zoekt bij vruchtbaarheidsproblemen
Oorzaken
Ondanks dat het een vaak voorkomende en hardnekkige aandoening is, is de oorzaak van endometriose nog steeds niet duidelijk. Sommige vrouwen ervaren dat hun klachten niet serieus worden genomen. Dit leidt tot uitgestelde diagnoses en langdurig lijden. Vooroordelen bij medische hulpverleners bestaan nog, maar de situatie verbetert geleidelijk.
Mogelijke oorzaken zijn:
- Transformatie van peritoneale cellen. Hormonen of immuunfactoren kunnen de transformatie van peritoneale cellen—de binnenbekleding van de buik—naar endometrium-achtig weefsel bevorderen.
- Transformatie van embryonale cellen. Hormonen zoals oestrogeen kunnen tijdens de puberteit embryonale cellen—cellen in de vroege ontwikkelingsfase—omzetten in endometriumachtig weefsel.
- Chirurgie. Tijdens een operatie, zoals een hysterectomie of keizersnede, kunnen endometriumcellen per ongeluk getransporteerd worden en zich aan de operatiewond hechten.
- Verspreiding van endometriumcellen. Bloedvaten of het lymfestelsel kunnen endometriumcellen naar andere delen van het lichaam vervoeren, bijvoorbeeld tijdens retrograde menstruatie (terugvloeiend menstruatiebloed in het kleine bekken), iets dat bij de meeste vrouwen in enige mate voorkomt.
- Genetische factoren. Omdat endometriose vaak in families voorkomt, kan het een erfelijke aandoening zijn.
- Hormonen. Het hormoon oestrogeen lijkt endometriose te bevorderen. Studies onderzoeken of endometriose wordt veroorzaakt door een probleem met het hormonale systeem van het lichaam.
Endometriose ontwikkelt zich meestal enkele jaren na het begin van de menstruatie. Vroege start van de menstruatie kan het risico op endometriose verhogen. De duur en intensiteit van de menstruatiecyclus kunnen ook invloed hebben, maar verder onderzoek is nodig.
Bepaalde aandoeningen verergeren endometriose, terwijl andere de symptomen tijdelijk kunnen verlichten. Een verzwakt immuunsysteem kan bijvoorbeeld niet in staat zijn om endometriumachtig weefsel buiten de baarmoeder te herkennen en te vernietigen, waardoor het kan doorgroeien. Een hoog oestrogeengehalte of langdurige blootstelling aan lichaamseigen oestrogeen wordt ook gezien als risicofactor.
Anderzijds nemen de symptomen tijdelijk af tijdens een zwangerschap en hebben vrouwen die bevallen zijn een lager risico om endometriose te ontwikkelen. Vrouwen die later in de overgang komen (60–65 jaar) lopen meer risico, omdat het lichaam dan langer oestrogeen aanmaakt, maar de symptomen kunnen na de overgang helemaal verdwijnen.
Mogelijke complicaties
De meest voorkomende complicatie van endometriose is onvruchtbaarheid. Dit kan zich uiten in schade aan de eileiders, hormonale veranderingen, ontstekingen in het bekken, verklevingen, een verzwakt immuunsysteem of schade aan de eicellen.
Toch kunnen veel vrouwen met endometriose nog zwanger worden en een zwangerschap voldragen. Omdat de aandoening na verloop van tijd kan verergeren, is de kans op een succesvolle zwangerschap groter als je jonger bent.
Endometriose zelf is goedaardig, maar er is een verband gevonden met eierstokkanker. Hoewel zeldzaam, kunnen endometriose-geassocieerde adenocarcinomen zich later in het leven ontwikkelen.
Diagnose
Endometriose kan jarenlang onbehandeld blijven als de diagnose niet juist wordt gesteld. Er zijn verschillende onderzoeken die kunnen helpen bij het opsporen van endometriose.
Gynaecologisch onderzoek
Tijdens een gynaecologisch onderzoek controleert de arts het bekken op afwijkingen, zoals cysten of littekens. Kleine gebieden met endometriose blijven soms onopgemerkt, tenzij ze een cyste hebben gevormd.
Echo-onderzoek gebruikt hoogfrequente geluidsgolven om beelden van het inwendige lichaam te maken. Hiervoor wordt een apparaat, de transducer, op de buik gedrukt of in de vagina ingebracht. Beide typen echo's kunnen worden gecombineerd voor een beter beeld van de voortplantingsorganen. Met een standaard echo kan niet definitief vastgesteld worden of er endometriose is, maar cystes (endometriomen) kunnen wel zichtbaar worden gemaakt.
Magnetische resonantiebeeldvorming (MRI)
Een MRI gebruikt een magnetisch veld en radiogolven om gedetailleerde beelden van organen en weefsels te maken. Een MRI kan het chirurgisch plan ondersteunen door meer inzicht te geven in locatie en grootte van endometriumhaarden.
Laparoscopie is een chirurgische ingreep en de enige manier om endometriose met zekerheid vast te stellen. Bij een laparoscopie maakt een chirurg een kleine snee naast de navel en brengt een dunne kijkbuis (laparoscoop) in waarmee endometriumweefsel buiten de baarmoeder kan worden opgespoord.
Een laparoscopie geeft informatie over de locatie, omvang en grootte van endometriosegebieden. Vaak wordt een stukje weefsel (biopt) genomen voor verder onderzoek. Met een goed operatieplan kan endometriose tijdens de laparoscopie volledig verwijderd worden.
Behandeling
Belangrijk bij het verlichten van symptomen van endometriose is een gezonde levensstijl aanhouden. Veel vrouwen met chronische bekkenpijn vinden verlichting door regelmatige lichaamsbeweging.
Enkele voedingsmiddelen kunnen de klachten verergeren, zoals:
- Voedingsmiddelen rijk aan transvetzuren, vooral gefrituurd of sterk bewerkt eten;
- Rood vlees. Sommige onderzoeken wijzen uit dat een hoge inname van rood vlees het risico op endometriose verhoogt;
- Gluten.
Vrij verkrijgbare pijnstillers, zoals ibuprofen of naproxen, worden soms aangeraden om de symptomen te verlichten.
Een andere mogelijkheid is hormoontherapie.
Door de schommelingen van hormonen tijdens de menstruatiecyclus wordt het endometriumweefsel dikker, breekt het af en wordt het afgestoten. Hormoonpreparaten kunnen de groei van endometriumweefsel afremmen en nieuwe woekeringen voorkomen. Dit is geen permanente oplossing—na het stoppen van de behandeling kunnen de klachten terugkomen.
Een combinatie van pijnstilling en hormoontherapie kan effectief zijn bij het verminderen of wegnemen van de pijn veroorzaakt door endometriose. Dit wordt echter niet geadviseerd als je zwanger wilt worden.
Hormonale anticonceptie (zoals de pil, vaginale ring of pleister) helpt de hormonen die verantwoordelijk zijn voor de opbouw van het baarmoederslijmvlies te controleren. Veel vrouwen merken dat hun menstruatie hierdoor korter en lichter wordt. Behandelregimes zonder stopweek kunnen de pijn verder verminderen of laten verdwijnen.
Gonadotrofine-releasing hormone (Gn-RH)-agonisten en -antagonisten zijn geneesmiddelen die de productie van stimulerende hormonen voor de eierstokken blokkeren, waardoor het oestrogeenniveau daalt en de menstruatie uitblijft. Hierdoor wordt endometriumweefsel kleiner. Omdat deze medicijnen een kunstmatige menopauze veroorzaken, kan het innemen van een lage dosis oestrogeen of progestageen tegelijk met deze middelen overgangsklachten (zoals opvliegers, vaginale droogheid en botontkalking) verminderen. Na stoppen met de therapie keert de menstruatie en vruchtbaarheid terug.
Verschillende progestageentherapieën zoals anticonceptieprikken, implantaten, hormoonspiralen met levonorgestrel of progestageenpillen, kunnen menstruatie stoppen waardoor ook de groei van endometriumhaarden stopt en klachten afnemen.
Aromataseremmers zijn medicijnen die de hoeveelheid oestrogeen in het lichaam verlagen. Je arts kan een aromataseremmer adviseren in combinatie met progestageen of gecombineerde hormonale anticonceptie in de behandeling van endometriose.
Chirurgie wordt meestal geadviseerd als pijnmedicatie onvoldoende effect heeft, of als je de aanbevolen medicatie niet kunt gebruiken. Bij ernstige klachten, vooral als de darmen, blaas, urineleiders of bekkenzenuwen zijn aangedaan, is chirurgie meestal noodzakelijk.
Chirurgie is de voorkeursoptie als:
- De diagnose endometriose nog te onzeker is om met een andere behandeling te beginnen;
- Er sprake is van verminderde vruchtbaarheid;
- Er sprake is van, of vermoeden op, een ovarium-endometrioma.
De arts kan een laparoscopie uitvoeren of in ernstigere gevallen een traditionele buikoperatie. De meeste mensen kunnen behandeld worden met een kijkoperatie.
Samenvatting
Zoals bij elke aandoening is vroege diagnose belangrijk om klachten te verzachten. Regelmatige controles en een goede gynaecologe helpen hierbij. Endometriose is soms moeilijk onder controle te krijgen. Het vinden van de behandeling die het best bij jou past, kan tijd kosten, maar weten wat de mogelijkheden zijn is altijd de eerste stap.
Je kunt je menstruatie bijhouden met WomanLog. Download WomanLog nu:
