Gezondheidsdesinformatie Gericht op Vrouwen
Er is veel online content die zich richt op vrouwen en veel daarvan focust op onze gezondheid en welzijn. Misschien zijn we voorbij de toxische dieet- en datingtrends van het begin van de jaren 2000, maar helaas is desinformatie rond 'vrouwelijke' onderwerpen nog steeds wijdverspreid en kent vele vormen. Dit artikel helpt je onbetrouwbare informatie te herkennen zodat je die kunt vermijden.
In het digitale tijdperk hebben we 24/7 toegang tot informatie, maar lang niet alles is betrouwbaar. Opzettelijk of niet, soms presenteren content creators misleidende informatie, en veel vrouwgerichte thema’s zijn bijzonder makkelijk te verdraaien en als feit te presenteren.
“Ik las het op internet—dan moet het wel waar zijn.” Deze bekende ironische uitdrukking herinnert ons aan de gevaren van informatieverspreiding anno nu. Van catfishing tot nepadvertenties, misleiding is online net zo aanwezig als altijd, maar het internet biedt te veel voordelen om het zomaar op te geven. Eén van de belangrijkste onderwerpen waarvoor we online informatie zoeken is gezondheidsadvies.
Onderzoeken tonen aan dat in Europa en de VS meer dan de helft van de bevolking online op zoek gaat naar gezondheidsinformatie, en vrouwen doen dit vaker dan mannen.
Dankzij de veelzijdigheid van sociale media en het steeds groeiende belang van gerichte advertenties en content, komen we voortdurend gezondheidsinformatie tegen online, zelfs als we daar niet specifiek naar zoeken.
Scroll maar door je feed en advies over beweging, dieet en andere leefstijlonderwerpen komt vanzelf voorbij. Platforms als TikTok en Instagram zijn er bijzonder goed in om je te overspoelen met visueel aantrekkelijke content die algoritmisch op jouw interesses is afgestemd.
Maar onthoud—de keuzes die we maken omtrent onze gezondheid hebben directe impact op ons leven, en content creators zijn ook maar mensen die fouten maken of soms zelfs gewoon liegen voor eigen gewin.
“Vrouwenthema’s”
Vrouwen interesseren zich om uiteenlopende redenen voor gezondheid, maar omdat de mentale last thuis vaak bij vrouwen ligt, wordt er van ons verwacht niet alleen voor onszelf te zorgen, maar ook de verantwoordelijkheid te nemen voor de gezondheid van onze kinderen, partners en oudere familieleden. Daarom vind je algemene en reproductieve gezondheid, sport- en voedingstips, advies over opvoeding en huishouden veel in door vrouwen gedomineerde online ruimtes.
We herkennen vrouwgerichte content: het is vriendelijk, informeel en vaak vormgegeven in gendergecodeerde kleuren. De losse toon—alsof het advies van een grote zus of goede vriendin is—maakt lastige of saaie onderwerpen toegankelijker, maar kan ook tekortschietend feitenonderzoek maskeren.
Welzijn is een overkoepelend veld, en miljoenen online persoonlijkheden wereldwijd behoren tot de “lifestyle”-influencers die regelmatig gezondheidsinformatie delen. Dit domein is typisch vrouwelijk gedomineerd.
Mannen krijgen ook te maken met misleidende of zelfs schadelijke weetjes op maat van hun interesses, zeker rond sport en spieropbouw. Toch zijn er specifieke, herkenbare manieren waarop desinformatie aan vrouwen wordt gepresenteerd—daar gaat dit artikel over.
Hoewel reclame in principe bedoeld is om mensen te helpen vinden wat bij hen past, vormt voor bedrijven de scheiding tussen 'mannelijke' en 'vrouwelijke' marketing een goudmijn. Je kunt hetzelfde product aan twee doelgroepen verkopen: “verpink” en verklein het voor vrouwen en verkoop het voor een hogere prijs.
We weten ook dat samenlevingen historisch bepaalde thema’s exclusief bij vrouwen plaatsten. Online informatie- en entertainmentruimtes zijn een logische voortzetting van deze eeuwenoude praktijk. Dat kan zowel versterkend als beperkend werken.
Veilige ruimtes voor vrouwen
Nooit eerder konden vrouwen zich zo vrij uiten als nu. Voor velen van ons zijn platforms als TikTok, Instagram, YouTube en talloze blogs en online communities veilige plekken om ervaringen en zorgen rondom ons dagelijks leven te delen—onderwerpen die vroeger onder het tapijt werden gestopt.
Ook al verschijnen er nog steeds negatieve reacties op berichten over menstruatie, opvoeding en schoonheidsrituelen, krijgen deze traditioneel vrouwelijke onderwerpen eindelijk de aandacht die ze verdienen.
Toch zijn veel vrouwengezondheidsonderwerpen nog niet helemaal begrepen. Tot kort geleden werden in medische studies alleen mannen onderzocht. De menstruatiecyclus gold als ingewikkeld en onnodig voor onderzoek naar organen of aandoeningen. Hierdoor weten vrouwen nog steeds weinig over aspecten van hun eigen gezondheid en lichamen. Zo zijn we in de 21e eeuw nog altijd meer over de ware omvang en functie van de clitoris aan het leren. Vrouwelijke emoties worden vaak afgedaan als overdreven, en onderwerpen als PMS en menopauze blijven onbegrepen, belachelijk gemaakt of gevreesd.
Als hoofd-doelgroep van allerlei lifestylebloggers—waarvan het ongecontroleerde advies als het ideaal wordt gepresenteerd—moeten vrouwen de puzzel zelf leggen.
Misinformatie vs. desinformatie
Beide termen duiden op onvolledige of onjuiste informatie, maar er is wel degelijk een belangrijk verschil.
Desinformatie betreft valse informatie die bewust met als doel om te misleiden wordt gepresenteerd. De verspreider is zich er van bewust dat de boodschap onjuist is, maar kiest er toch voor deze als waarheid te brengen. Meestal heeft desinformatie een specifiek doel, zoals iets verkopen, een agenda pushen, iemands expertise overdrijven of de concurrentie schaden.
Zo werd het belang van halitose (slechte adem) in het begin van de twintigste eeuw overdreven om een markt te creëren voor antiseptische mondspoeling. Door een wetenschappelijk klinkende naam te koppelen aan een veelvoorkomend probleem én dat groots te adverteren, stegen de winsten van het bedrijf enorm. Hoewel mondspoeling een prima product kan zijn, is deze verkooptruc nog steeds een inspiratie voor winstbejaggers vandaag de dag.
Tegenwoordig horen we vaak over desinformatie in de context van nepnieuws of politieke agenda’s, maar bedrijven en influencers hebben nog steeds een sterke financiële prikkel om te liegen, zeker als ze weten dat het product ondermaats is.
Misinformatie is foutieve of onvolledige informatie die zonder kwade bedoelingen of misleiding wordt verspreid. Iemand die online misinformatie deelt, kan best hopen aandacht te trekken met een ‘nieuw’ of schokkend idee, maar doet dat onbewust—bijvoorbeeld uit onwetendheid, slordigheid of gemakzucht.
Denk hierbij aan onverantwoorde dieet- en sportroutines van enthousiaste, maar onervaren influencers: vaak valt dit onder misinformatie. Helaas is het dan opletten geblazen. In zulke gevallen ligt de verantwoordelijkheid voor controle bij volgers die een bepaalde levensstijl willen nastreven zonder het hele plaatje van het influencerleven te kennen.
Deelbaarheid wint van kwaliteit
Moderne folklore en urban legends verspreiden zich razendsnel op sociale media. Als iemand het ultieme huis-tuin-en-keukenmiddeltje voor PMS, acne of verkoudheid zegt te hebben gevonden, wordt het gedeeld. Jongeren ontdekken soms een oude methode die al lang is weerlegd, maar maken die onbewust opnieuw populair online.
Veel online publicaties draaien vooral om populariteit en deelbaarheid, niet om de betrouwbaarheid. Controversiële weetjes en lang weerlegde mythes worden onder de aandacht gebracht met pakkende liedjes of clickbait-titels. Sensationaliseren kan leuk zijn voor spookverhalen of roddels, maar gezondheidsdesinformatie heeft echte gevolgen.
Informatie rond vrouwenwelzijn werd traditioneel als volkswijsheid, spreuken en gezegden doorgegeven. Die cultuurgebonden kennis bevat vaak waardevolle inzichten, maar het onderscheid tussen zinvol advies en bijgeloof of vage 'oudewijvenpraat' is lastig. Dergelijke informatie verdient een kritische blik, zeker als het aankomt op zelfdiagnose of zelfmedicatie.
Tekort aan onderzoek en verificatie
Veel influencers bouwen hun merk door lifestyle advies te delen over alles van beautybehandelingen en woonideeën tot favoriete recepten. Maar onderbouwing met evidence-based onderzoek wordt vaak achterwege gelaten.
Wij geven onder elk WomanLog-artikel altijd een bronnenlijst zodat onze lezers kunnen nagaan waar de informatie vandaan komt en indien gewenst zelf verder kunnen zoeken. Check bij elke online persoonlijkheid die gezondheidsinformatie deelt, of ze bronnen vermelden. Is dat niet zo, zoek het hoofdidee dan zelf op en controleer voordat je iets aanschaft of opvolgt.
De kwaliteit van informatiebronnen is essentieel. Je keuzes baseren op onbewezen internetclaims is net zo veilig als buurman rare zekerheden laten opdringen. Hoe weten zij dat zo zeker? En wat hebben zij te winnen?
Als het om onze gezondheid gaat, willen we de beste informatie. Dat betekent meestal zoeken naar geloofwaardige bronnen zoals dokters, ziekenhuizen en onderzoeksinstituten en meer dan één mening opzoeken om te zien of er tegenstrijdigheden bestaan. Wij zijn immers degenen die leven met de gevolgen van onze keuzes.
Alternatieve bronnen kunnen soms ook waardevol zijn, maar als het belangrijkste advies komt van 'vibraties', 'kristallen', je sterrenbeeld of ander magisch denken, denk dan nog eens goed na.
Logische denkfouten en cognitieve vooringenomenheid
Ieder mens maakt fouten. Soms zijn die het gevolg van denkfouten of drogredenen. Enkele veelvoorkomende zijn:
Cherry picking—argumenteren met alleen de feiten die je uitkomen, en ander bewijs negeren. Hoe voorkom je dat in een informatiewoud? Nogmaals: kritische bronselectie is essentieel. Als twee populaire influencers een bepaalde thee aanraden tegen menstruatiepijn, maar vijf medische websites waarschuwen juist daarvoor, zou het kiezen voor de influencers cherry picking ten nadele van jezelf kunnen zijn.
Causale drogreden—beweren dat omdat het ene het andere opvolgt, het eerste de oorzaak is. “Correlatie is geen causaliteit.” Gebruikt iemand een bepaald product en verdwijnt het probleem, zegt dat nog niet alles. Misschien is er iets anders veranderd, of reageerde haar lichaam net toevallig zo.
Om een product of behandeling medisch veilig te verklaren, is gedegen wetenschappelijk onderzoek nodig—iets waarvoor alleen erkende centra de middelen hebben.
Onze sociale media-verslaving aan visuele memes, clickbait en sensationele oneliners kan eenvoudig onze kritisch denkvermogen afzwakken, waardoor drogredenen en vooroordelen makkelijk doorsluipen.
Bevestigingsvooroordeel is de neiging die we allemaal hebben om vooral feiten te zoeken en te onthouden die onze bestaande overtuiging versterken, terwijl de beschikbaarheidsheuristiek ervoor zorgt dat we denken dat wat direct te binnen schiet ook waar en belangrijk is.
Zien we dezelfde 'feiten' telkens in virale posts en video’s voorbijkomen, dan is het verleidelijk te denken dat ze wel waar moeten zijn, ook al weten we hoe makkelijk je online informatie, screenshots en foto’s kunt manipuleren.
Onderzoek naar online desinformatie is pas net echt van start, maar laat nu al zorgen zien. Zo bleek uit een studie over TikTok-video’s rond urologie—nierziekten, bedplassen bij kinderen, urineweginfecties, enzovoort—dat slechts 22% van de video’s feiten presenteerde die ondersteund werden door de European Association of Urology. Geen enkele video vermeldde gebruikte bronnen.
Content creators en de druk van verwachtingen
Het persoonlijke trekt aan. In de concurrerende onlinewereld verwachten volgers dat influencers eigen verhalen en echte ervaringen delen. De druk om ‘echt’ en kwetsbaar te zijn om zo een band op te bouwen leidt tot een wildgroei aan gekke avondroutines, DIY-maskers of alternatieven voor talkpoeder.
Influencers zijn ook bang toe te geven dat ze ongelijk hadden—zeker als het om advies draait dat hun merkidentiteit bepaalt.
Algoritmes. De algoritmes van sociale media worden met de dag geavanceerder. Ze verzamelen info over je voorkeuren, waarna je vooral content te zien krijgt die daar goed bij aansluit. Dat is handig als je op zoek bent naar een leuk liedje of een mooie trui, maar creëert tegelijk filterbubbels en echokamers die ons beeld van de wereld kunnen vertekenen.
Overheden en waakhonden dringen aan op meer transparantie over algoritmes en willen content creators meer verantwoordelijk maken, maar het grootste deel van de online influencers en hun posts worden juist gepromoot omdat ze controversieel en aandachtstrekkerig zijn.
Onwetenschappelijk gezondheidsadvies zit vaak in het volle zicht, maar vindt soms ook zijn weg via geheime communities, alleen toegankelijk via specifieke hashtags en influencers. Op Tumblr en TikTok is pro-anorexia content helaas nog steeds aanwezig en wordt binnen een beperkte groep aanmoediging gedeeld om jezelf uit te hongeren. Net zulke ongezonde communities bestaan rond allerlei randinteresses en complotdenken.
Hoe voorkom je dat je slachtoffer wordt van desinformatie?
Het internet is een wilde plek—volledig alle onwaarheden vermijden is zo goed als onmogelijk. Wat we wel kunnen doen is alert blijven en advies niet blind volgen, zeker niet als het gaat om jouw gezondheid. Paranoia is niet nodig, maar gezonde scepsis wel.
Denk aan deze vragen als je door sociale media bladert:
- Is de informatie geloofwaardig? Wat zijn de bronnen?
- Kan het opvolgen van dit advies gevaarlijk zijn?
- Wie deelt deze informatie nog meer?
- Komen de feiten overeen met algemeen geaccepteerde kennis? Zo niet, waarom niet?
- Heeft de influencer of website er baat bij als ik dit advies opvolg?
- Zijn er controverses rond de bron of de informatie zelf?
- Is de informatie gericht op kwetsbare groepen zoals tieners, zwangere vrouwen of mensen in herstel van verslaving of ziekte?
Kies je ervoor om online gezondheidsadvies, workouts of dieettrends te volgen, doe dan onderzoek en overleg waar mogelijk bij een volgend bezoekje aan je arts—en stop direct als je negatieve effecten ervaart.
Download WomanLog nu:
