Ijzertekort: Symptomen, Behandeling en Invloed op Gezondheid
Ijzer is een essentieel mineraal dat nodig is voor de aanmaak van hemoglobine, zuurstoftransport, ondersteuning van het immuunsysteem en vele andere functies in het lichaam. Helaas is ijzertekort wereldwijd één van de meest voorkomende vormen van ondervoeding. Lees alles over de symptomen van ijzertekort en het effect ervan op de gezondheid.
Ijzertekort is één van de meest voorkomende voedingstekorten ter wereld. De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat ongeveer 40% van jonge kinderen en 30% van de vrouwen bloedarmoede heeft die is veroorzaakt door een gebrek aan ijzer. Een tekort aan dit essentiële mineraal kan ernstige gevolgen hebben voor je fysieke en cognitieve gezondheid.
Wat is ijzertekort?
Ijzer is een essentieel mineraal dat nodig is voor een optimale werking van je lichaam.
De rol van ijzer in het lichaam:
- Zuurstoftransport: Ijzer helpt bij de vorming van hemoglobine, het eiwit in rode bloedcellen dat zuurstof van de longen naar weefsels door het lichaam vervoert.
- Cellulaire energieproductie: Ijzer is essentieel voor de elektronentransportketen in de mitochondriën, de energiecentrales van de cel.
- DNA-synthese: Voor het aanmaken en herstellen van DNA is ijzer nodig.
- Spierfunctie: Ijzer is een bestanddeel van myoglobine, een eiwit dat zuurstof opslaat in spierweefsel.
- Ondersteuning van het immuunsysteem: Immuuncellen hebben ijzer nodig om te kunnen functioneren en cytokinen aan te maken.
- Goede hersenfunctie: De hersenen hebben ijzer nodig om neurotransmitters te produceren.
Heemijzer en non-heemijzer
Normaal krijgen we ijzer binnen via voeding, voornamelijk dierlijke producten. Het ijzer dat we kunnen opnemen, bestaat uit twee typen: heemijzer en non-heemijzer.
Heemijzer maakt deel uit van hemoglobine- en myoglobinemoleculen. Het lichaam neemt dit type ijzer makkelijker op en gebruikt het efficiënter. Je vindt heemijzer vooral in rood vlees, orgaanvlees, gevogelte, vis en zeevruchten.
Non-heemijzer wordt minder makkelijk opgenomen en de opname kan worden beperkt door andere voedingsstoffen, zoals calcium. Non-heemijzer is afkomstig uit plantaardige producten, granen, peulvruchten, zaden en noten. Sommige bewerkte voedingsmiddelen zoals brood, ontbijtgranen en plantaardige melk zijn verrijkt met ijzer.
Je kunt zelfs ijzer binnenkrijgen via ijzeren kookgerei. Als je bijvoorbeeld een gietijzeren pan gebruikt, kunnen ijzermoleculen in het voedsel trekken dat je kookt. Er bestaan ook speciale kookaccessoires, zoals de Lucky Iron Fish, speciaal ontworpen om extra ijzer toe te voegen bij het koken. Het visje is gemaakt van ijzer en je moet het tijdens het koken bij je eten voegen zodat je gerecht wat ijzer opneemt.
Hoe ontstaat ijzertekort?
Kort samengevat: ijzertekort ontstaat wanneer je onvoldoende ijzerrijke voeding eet, bloed verliest of het mineraal niet goed uit voeding opneemt. Veel mensen verwarren ijzertekort met bloedarmoede. Hoewel ijzertekort één van de meest voorkomende oorzaken van bloedarmoede is (ijzergebreksanemie), kan ijzertekort ook zonder bloedarmoede bestaan. Ook andere aandoeningen zoals een tekort aan vitamine B12 of B9, kanker, hiv en trauma kunnen bloedarmoede veroorzaken.
Oorzaken van ijzertekort
- Je neemt te weinig voeding of supplementen met ijzer
- De opname van ijzer werkt niet goed
- Je hebt darmziektes zoals coeliakie of een inflammatoire darmaandoening
- Bepaalde medicijnen zoals maagzuurremmers of calciumsupplementen kunnen de opname van ijzer verstoren
- Je bent zwanger
- Je maakt een snelle groei door (baby, puberteit)
- Je bent sportief of beweegt veel
- Je verliest ijzer via bloedverlies, bijvoorbeeld door hevige menstruaties, bloedingen in het maagdarmkanaal (zoals zweren, dikkedarmkanker) of door frequent bloeddoneren
- Bepaalde chronische aandoeningen zoals chronisch nierfalen, kanker en chronisch hartfalen kunnen ook ijzertekort veroorzaken
- Parasitaire infecties zoals mijnworm kunnen de opname van ijzer verstoren
Stadia van ijzertekort
Meestal ontstaat ijzertekort langzaam over maanden of jaren, tenzij je acuut veel bloed verliest of andere gezondheidsproblemen hebt waardoor de voorraden sneller uitgeput raken.
Het doorloopt meestal vier stadia:
Ijzeruitputting
- De ijzervoorraad in het lichaam (voornamelijk in de lever) begint af te nemen
- Er is op dit punt nog geen direct effect op de aanmaak van erytrocyten (rode bloedcellen)
- Het ferritinegehalte in het bloed daalt
Ijzertekort in erytropoëse
- De ijzervoorraden zijn uitgeput
- De ijzertoevoer naar het beenmerg voor aanmaak van rode bloedcellen wordt onvoldoende
- Transferrinesaturatie neemt af
- Lichte verhoging van de rode bloedcelverdelingsbreedte (RDW)
Ijzergebreksanemie
- De aanmaak van hemoglobine raakt nu verstoord
- Rode bloedcellen worden kleiner (microcytair) en bleker (hypochroom)
- Hemoglobine- en hematocrietwaarden dalen onder de normale waarde
- Er ontstaan klachten van bloedarmoede
Ernstige ijzergebreksanemie
- Aanzienlijke daling van het hemoglobinegehalte
- Opvallender symptomen
- Kan langdurige gezondheidscomplicaties veroorzaken, zoals orgaanschade, hartproblemen en chronische vermoeidheid
Symptomen van ijzertekort en signalen om op te letten
In het eerste stadium van ijzertekort merk je meestal weinig tot niets. Naarmate je behoefte aan voedingsstoffen niet wordt vervuld, kun je last krijgen van de typische klachten.
Eerste tekenen van ijzertekort:
- Vermoeidheid en zwakte
- Blekere huid, vooral aan de onderkant van de oogleden, het tandvlees of de nagelbedden
- Kortademigheid en snel moe bij lichte inspanning
- Hoofdpijn
- Duizeligheid, vooral bij snel opstaan
- Koude handen en voeten
Als je de waarschuwingssignalen negeert, kan het verergeren en leiden tot ernstigere klachten zoals:
- Broze nagels en ribbels in de nagels
- Haaruitval
- Trek in niet-eetbare dingen zoals ijs, aarde of klei (ook wel pica genoemd)
- Rusteloze benen syndroom
- Moeite met concentreren en een 'wattig' gevoel in het hoofd
- Vaker ziek worden en langer moeten herstellen
- Ontstoken of pijnlijke tong
- Snelle hartslag, vooral bij lichte inspanning
In ernstige gevallen kun je last krijgen van bijvoorbeeld:
- Extreme vermoeidheid en zwakte waardoor dagelijkse activiteiten soms niet lukken
- Heel bleke huid, vooral in het gezicht, nagelbedden en slijmvliezen
- Pijn op de borst
- Tachycardie of hartkloppingen
- Duizeligheid tot flauwvallen
- Vaker en hevigere hoofdpijn
- Concentratieproblemen, geheugenklachten, geïrriteerdheid
- Kloofjes in de mondhoeken
- Koilonychia (lepelvormige nagels)
- Koude-intolerantie
- Regelmatige infecties en trage wondgenezing
- Kinderen met ernstig ijzertekort kunnen achter lopen in groei of gedragsproblemen krijgen
- Zwangere vrouwen met ijzertekort hebben een hoger risico op vroeggeboorte en een laag geboortegewicht
Wie loopt risico op ijzertekort?
Over het algemeen lopen vrouwen in de vruchtbare leeftijd en kinderen het hoogste risico op een ijzertekort.
- Vrouwen in de vruchtbare leeftijd zijn vatbaarder voor ijzertekort door maandelijkse menstruatie.
- Zwangere vrouwen hebben extra ijzer nodig omdat hun bloedvolume met ongeveer 50% toeneemt. Ze hebben ook meer ijzer nodig om de groei van de foetus en placenta te ondersteunen. Na de bevalling kan extra ijzer nodig zijn bij veel bloedverlies tijdens de bevalling.
- Baby’s en jonge kinderen moeten voldoende ijzerrijke voeding krijgen voor hun snelle groei en hersenontwikkeling.
- Vegetariërs en veganisten lopen risico op ijzertekort omdat zij minder heemijzer binnenkrijgen. Omdat ijzer uit planten lastiger op te nemen is, wordt de aanbevolen inname vaak niet gehaald.
- Sporters hebben een verhoogd risico op ijzertekort omdat intensieve training de aanmaak van rode bloedcellen verhoogt, waar extra ijzer voor nodig is. Sporters verliezen daarnaast meer ijzer via zweet en sportblessures.
- Bij bepaalde medische aandoeningen zoals gastro-intestinale bloedingen, ernstige voedselallergieën en sommige auto-immuunziekten kan de opname van ijzer verstoord zijn, zelfs bij voldoende inname.
-
Advertisement
Hoe wordt ijzertekort vastgesteld?
Een eenvoudig bloedonderzoek kan meestal de eerste signalen van ijzertekort aantonen. Toch komen veel mensen pas achter hun ijzertekort bij routinecontroles, wanneer het zich al ontwikkeld heeft tot bloedarmoede.
Als je symptomen van ijzertekort merkt, kun je een bloedtest aanvragen om je mineraalniveaus te checken.
Een bloedtest kijkt naar:
- Volledig bloedbeeld (CBC)
- Serumferritine (de meest gevoelige test voor ijzervoorraad)
- Serumijzer, het aanwezige ijzer in het bloed
- Totale ijzerbindende capaciteit (TIBC), die de capaciteit van het bloed om transferrine met ijzer te binden aangeeft
Hoe behandel je ijzertekort?
De meeste stadia van ijzertekort zijn goed te behandelen door je voeding aan te passen of supplementen te nemen. Bij gezondheidsproblemen die ijzer verbruiken, is de behandeling afhankelijk van de onderliggende oorzaak.
Behandelmethoden voor ijzertekort:
- Verhoog je inname van ijzerrijke voeding zoals rundvlees, lamsvlees, varkensvlees, kip, oesters, sardines, tonijn, lever, nieren en andere dierlijke producten. Plantaardige ijzerbronnen zijn peulvruchten (bonen, linzen, kikkererwten), tofu en tempeh, spinazie en andere bladgroenten, quinoa, pompoenpitten en verrijkte producten.
- Combineer ijzerrijke voeding met vitamine C om de opname te verbeteren.
- Vermijd eten en drinken die de opname van ijzer remmen, zoals voedingsmiddelen met veel calcium, thee, koffie en alcohol.
- Neem ijzersupplementen. Er zijn veel supplementvormen, zoals ijzersulfaat of ijzergluconaat. Deze kun je het beste tussen de maaltijden innemen samen met vitamine C voor een betere opname.
- In ernstige gevallen of als je orale supplementen niet verdraagt, kan een ijzerinfuus noodzakelijk zijn.
- Behandel onderliggende oorzaken zoals hevig menstrueel bloedverlies, bloedingen in het maag-darmkanaal en problemen met de opname van voedingsstoffen.
Leven met ijzertekort
Hoewel ijzertekort vaak voorkomt, kan het serieuze gevolgen hebben voor je gezondheid en welzijn. De beste manier om ijzertekort vast te stellen en te behandelen is een arts raadplegen en een bloedonderzoek doen. Als je weet of je een tekort hebt, kun je gericht iets veranderen.
Onthoud:
- De eerste symptomen van ijzertekort zijn vermoeidheid, bleke huid, kortademigheid, hoofdpijn, duizeligheid en koude handen en voeten.
- Om ijzertekort te voorkomen, eet gevarieerd en evenwichtig.
- Vraag voor het vaststellen van ijzertekort een bloedonderzoek aan met een volledig bloedbeeld, serumferritine, serumijzer en totale ijzerbindende capaciteit.
We hopen dat dit artikel je helpt ijzertekort beter te begrijpen en gezonder en evenwichtiger te leven.
Download WomanLog nu:
