Inzicht in het uitstrijkje en de HPV-test
Preventieve testen zijn een krachtig hulpmiddel in de strijd tegen aandoeningen die in de loop der tijd erger worden. In dit artikel bekijken we welke preventieve maatregelen je kunt nemen om HPV-gerelateerde kankers aan te pakken.
Het Papanicolaou-uitstrijkje (Pap-uitstrijkje) is een screeningsmethode die zoekt naar kanker en voorstadia van kanker in de baarmoederhals of de darm. Een veel voorkomende oorzaak van celafwijkingen is het humaan papillomavirus (HPV). Een test kan bewijs van het virus opsporen en vaststellen om welk type HPV het gaat.
HPV & hoe het ons beïnvloedt
Het humaan papillomavirus (HPV) is de meest voorkomende SOA, met miljoenen besmette mensen wereldwijd. De meeste mensen weten niet wanneer ze zijn besmet, omdat de meeste gevallen asymptomatisch zijn en vanzelf verdwijnen. HPV is niet uitsluitend een SOA, want het verspreidt zich via huid-op-huidcontact, maar wordt meestal overgedragen tijdens seks.
Van de meer dan 150 verwante virussen vormen er slechts enkele een serieus risico.
Cutane (huid) HPV-types: Cutane HPV-types veroorzaken gewone wratten (goedaardige gezwellen) op de huid, meestal op de handen, voeten, armen en borst.
Mucosale (genitale) HPV-types: Mucosale HPV-types infecteren doorgaans alleen slijmvliezen, zoals de geslachtsdelen, anus en het slijmvlies van mond en keel. Deze kunnen worden onderverdeeld in laag- en hoogrisicovirussen.
- Laagrisico-HPV's kunnen wratten veroorzaken op de geslachtsdelen en anus bij zowel vrouwen als mannen. HPV 6 en HPV 11 zijn goed voor ongeveer 90% van de genitale wratten, maar ontwikkelen zich zelden tot kanker (chronische of langdurige infecties kunnen op termijn meer kans geven op kanker). Deze wratten kunnen zich voordoen op plekken zoals de baarmoederhals en vagina, waar ze niet altijd worden opgemerkt zonder een juiste test.
- Hoogrisico-HPV's kunnen baarmoederhalskanker veroorzaken, evenals kankers van de darm, anus, vagina, vulva, penis en amandelen. Dit betekent niet dat alle hoogrisico-HPV's kanker veroorzaken, maar bepaalde types—waaronder types 16 en 18—verhogen het mogelijke risico.
HPV-infecties komen relatief vaak voor bij mensen onder de 21 jaar en verdwijnen meestal zonder behandeling of complicaties. Omdat het virus zo algemeen is, test de meeste mensen in deze leeftijdsgroep positief. Toch wordt screening voor personen jonger dan 25 jaar meestal niet aanbevolen.
Uitstrijkjes & HPV-tests
Het Pap-uitstrijkje (of Pap-test) is een screeningsmethode om kwaadaardige en voorstadia van kwaadaardige cellen op te sporen. De test is genoemd naar de uitvinder—Georgios Nikolaou Papanicolaou (1883–1962). Uitstrijkjes en HPV-tests kunnen apart of tegelijk worden uitgevoerd (co-testen). Hoewel ze verschillende dingen opsporen, dienen ze hetzelfde doel.
Het uitstrijkje detecteert abnormale cellen in de baarmoederhals of de darm. Regelmatige screening vergroot de kans om kanker vroegtijdig op te sporen, wanneer genezing het meest waarschijnlijk is. Uitstrijkjes kunnen ook voorstadia van kanker opsporen, nog voordat het kanker wordt. Het verwijderen van deze voorstadia voorkomt in 95% van de gevallen baarmoederhalskanker.
HPV-tests worden ingezet om het DNA van HPV-deeltjes op te sporen. Als met het uitstrijkje abnormale cellen in de baarmoederhals worden ontdekt, kan een HPV-test vaststellen welk type HPV aanwezig is en of het kankerverwekkend is.
Een speculum is een medisch instrument dat de gynaecologe gebruikt om de vagina te openen zodat de baarmoederhals zichtbaar wordt. Om cellen te verzamelen voor het uitstrijkje of de HPV-test, wordt het speculum in de vagina ingebracht en met een spatel of borstel wordt een klein monster van cellen van de baarmoederhals genomen. De cellen worden vervolgens naar een laboratorium gestuurd voor analyse.
Heb ik een uitstrijkje nodig?
Zodra een vrouw 21 jaar wordt, wordt aangeraden om iedere drie jaar een uitstrijkje te laten doen.
Vanaf 30 jaar kan het uitstrijkje elke 3 jaar vervangen worden door een HPV-test (of beide testen) om de vijf jaar. Heeft een vrouw de leeftijd van 65 bereikt en zijn drie opeenvolgende uitstrijkjes zonder afwijkingen, dan mag ze stoppen met de testen.
Regelmatige onderzoeken worden sterk aangeraden, zelfs als je maagd bent, een HPV-vaccinatie hebt gehad of in de menopauze zit.
Jouw arts kan aanraden vaker een uitstrijkje of HPV-test te doen als:
Je in het verleden een afwijkend uitstrijkje of baarmoederhalskanker hebt gehad
Vrouwen met een medische voorgeschiedenis van voorstadia of baarmoederhalskanker moeten vaker getest worden om eventuele veranderingen op tijd te ontdekken.
Als je hiv-positief bent
Vrouwen die leven met hiv lopen meer risico op baarmoederhalskanker en andere aandoeningen van de baarmoederhals. Als je de diagnose hiv krijgt, is het verstandig om zo snel mogelijk een uitstrijkje te doen en zes tot twaalf maanden later opnieuw. Na 3 opeenvolgende uitstrijkjes met normale uitslagen, mogen vrouwen met hiv weer elke 3 jaar testen.
Je een verzwakt immuunsysteem hebt
Als jouw immuunsysteem verzwakt is—door bijvoorbeeld een orgaantransplantatie, chemotherapie of corticosteroïdengebruik—kan zelfs een lichte HPV-infectie niet vanzelf verdwijnen.
Je moeder diethylstilbestrol kreeg toen ze zwanger was van jou
Diethylstilbestrol (DES) is een synthetische vorm van het vrouwelijke hormoon oestrogeen. Tussen 1940 en 1971 (in sommige Europese landen tot 1978) werd het voorgeschreven aan zwangere vrouwen ter voorkoming van een miskraam, vroeggeboorte en gerelateerde complicaties.
DES staat inmiddels bekend als een hormoonverstorende stof, die het hormonale systeem kan verstoren en zo kanker, geboorteafwijkingen en andere ontwikkelingsstoornissen kan veroorzaken.
De test ondergaan
Uitstrijkjes en HPV-tests duren meestal ongeveer vijf minuten. Er zijn een aantal dingen die je kunt doen om je goed voor te bereiden zodat jouw test soepel verloopt.
Informeer je arts
Het is belangrijk dat jouw arts weet welke (eventuele) medicijnen je gebruikt, inclusief anticonceptiepillen. Sommige bevatten oestrogeen of progestageen en kunnen de uitslag van de test beïnvloeden. Ook is het belangrijk om je arts te informeren als je in het verleden een afwijkend uitstrijkje of HPV-test hebt gehad.
Vermijd seksueel contact gedurende ten minste 24 uur voor je test, omdat dit de resultaten kan beïnvloeden. Gebruik geen zaaddodende producten en doe niet aan vaginale spoelingen (douching wordt sowieso afgeraden). Als je maagd bent of een smalle vagina hebt, kan een kleiner speculum comfortabeler zijn. Bespreek dit vooraf met jouw arts.
Plan rond je menstruatie
Probeer de test niet te plannen op dagen waarop je menstrueert. De test kan tijdens de menstruatie worden uitgevoerd, maar de resultaten zijn mogelijk minder betrouwbaar.
Vertel het altijd als je zwanger bent
In de meeste gevallen is een uitstrijkje of HPV-test veilig tot de 24ste week van de zwangerschap. Daarna kunnen de tests pijnlijker zijn. Na de bevalling kun je het beste 12 weken wachten met testen, omdat de resultaten kort na de bevalling minder betrouwbaar zijn.
Zorg dat je je veilig voelt
De tests verlopen meestal beter als je je ontspannen voelt. Let op je ademhaling en probeer rustig te blijven. De testen mogen geen pijn doen, maar kunnen wel ongemakkelijk zijn. Sommige vrouwen voelen een klein prikje. Als je bang bent voor pijn, kun je een uur van tevoren een pijnstiller zonder recept nemen.
Als je slachtoffer bent geweest van seksueel geweld of veel (spanning) ervaart tijdens het onderzoek, meld dit dan aan je arts. Zij kunnen dan extra rekening houden met jouw situatie.
Zie je na afloop wat bloedverlies? Geen paniek—dit is meestal onschuldig. Blijft het bloedverlies echter aanhouden, neem dan contact op met je arts.
Testuitslagen
Het duurt meestal 1 tot 3 weken voordat de uitslag van de test er is. Er zijn drie mogelijkheden:
Negatief/normaal: Alleen normale cellen van de baarmoederhals zijn gevonden bij jouw test. Je hebt geen verdere behandeling of onderzoek nodig tot je volgende uitstrijkje of bekkenonderzoek.
Onduidelijk: De test kan niet vaststellen of de cellen normaal of afwijkend zijn. Als de uitslag onduidelijk is, kan je arts aanvullende onderzoeken voorstellen of je vragen om over 6 tot 12 maanden opnieuw te testen.
Positief/afwijkend: Als er afwijkende of ongebruikelijke cellen zijn gevonden, kan aanvullend onderzoek nodig zijn. De aanwezigheid van afwijkende cellen betekent niet automatisch dat je baarmoederhalskanker hebt, maar het risico is hoger als één van de gevaarlijke HPV-types is gevonden.
Heb je na 3 weken geen bericht van de praktijk? Bel dan zelf om naar de uitslag te informeren.
Als je positief bent getest
Bij een milde infectie kan de arts aanraden om over een jaar opnieuw een uitstrijkje te laten doen. Worden ernstige afwijkingen of aanwijzingen voor kankercellen gevonden, dan kan een colposcopie worden voorgesteld.
Deze procedure duurt ongeveer 15 minuten en lijkt op een inwendig onderzoek—de arts brengt een speculum in om de vagina te openen en de baarmoederhals te bekijken. Soms wordt een zwakke azijn- of jodiumoplossing op de baarmoederhals aangebracht om afwijkende cellen zichtbaarder te maken. Dit kan een prikkelend of branderig gevoel geven.
Er kan een klein stukje weefsel worden weggenomen voor onderzoek in het laboratorium. Dit heet een biopsie. Zien er meerdere gebieden afwijkend uit? Dan kunnen er meerdere weefselmonsters worden genomen.
De resultaten van de colposcopie bepalen of je extra onderzoek of behandeling nodig hebt.
Plaveiselcelafwijkingen
Plaveiselcellen zijn dunne, platte cellen die de buitenste laag van de huid vormen. Afwijkingen worden onderverdeeld in de volgende groepen:
Atpische plaveiselcellen (ASC) zijn de meest voorkomende afwijkingen bij uitstrijkjes:
- ASC-US: atpische plaveiselcellen van onduidelijke betekenis. De cellen lijken niet helemaal normaal, maar het is niet duidelijk waardoor. De verandering kan door een HPV-infectie komen, maar ook door andere factoren veroorzaakt worden.
- ASC-H: atpische plaveiselcellen waarbij hooggradige afwijkingen niet kunnen worden uitgesloten. ASC-H-laesies geven een hoger risico op voorstadia van kanker dan ASC-US.
Een plaveiselcel intra-epitheliale laesie (SIL) is een abnormale groei van plaveiselcellen. SIL’s worden verdeeld in laaggradige en hooggradige afwijkingen:
- Laaggradige plaveiselcel intra-epitheliale laesies (LSIL) zijn milde afwijkingen, vaak veroorzaakt door een HPV-infectie. LSIL's verdwijnen vaak vanzelf doordat het immuunsysteem het virus onder controle krijgt, vooral bij jonge vrouwen.
- Hooggradige plaveiselcel intra-epitheliale laesies (HSIL) zijn ernstigere afwijkingen die, indien niet behandeld, meer kans geven op het ontwikkelen van kanker.
Carcinoma in situ (CIS) verwijst naar ernstig afwijkende cellen die lijken op kankercellen, maar die zich nog niet hebben verspreid in of voorbij de baarmoederhals.
Plaveiselcelcarcinoom (PCC), ook wel epidermoïd carcinoom genoemd, is een vorm van kanker die ontstaat in plaveiselcellen.
Afwijkingen aan kliercellen
Kliercellen bevinden zich in de baarmoederhals en het baarmoederslijmvlies. Afwijkingen aan kliercellen zijn abnormale veranderingen in deze weefsels.
Atpische kliercellen (AGC) zijn kliercellen die er afwijkend uitzien, maar waarvan de betekenis onduidelijk is. Endocervicaal adenocarcinoom in situ (AIS) verwijst naar ernstig afwijkende kliercellen die zich nog niet buiten het klierweefsel van de baarmoederhals hebben verspreid.
Adenocarcinoom is een vorm van kanker die ontstaat in kliercellen. De term omvat niet alleen kanker in het endocervicale kanaal, maar ook baarmoederslijmvlieskanker, extra-uteriene en andere vormen van kanker.
We leiden allemaal drukke levens. Het is te makkelijk om pijntjes en kwalen te negeren of uit te stellen, helemaal als het om klachten gaat die niet opvallen. Toch kan een regelmatige controle het verschil maken tussen een schrikmoment en kanker in stadium 4.
Je kunt je menstruatie bijhouden met WomanLog. Download WomanLog nu:
