Leven met een bipolaire stoornis
Geestelijke gezondheid is een onderwerp waar velen van ons nog steeds terughoudend over praten. Toch blijkt uit sommige onderzoeken dat wel 1 op de 4 mensen wereldwijd op enig moment met een vorm van psychische aandoening leeft. In dit artikel werpen we licht op de bipolaire stoornis en hoe het is om daarmee te leven.
De bipolaire stoornis, vroeger bekend als manisch-depressieve stoornis, is een ernstige aandoening die ervoor zorgt dat een persoon heftige veranderingen in haar emotionele toestand ervaart. Mensen gebruiken de term soms om iemand te beschrijven die last heeft van stemmingswisselingen. We hebben allemaal wel eens goede en slechte dagen, maar onze gevoelens zijn meestal te herleiden tot levensgebeurtenissen of hormonale cycli. Een bipolaire stoornis is veel meer dan dat.
Wat is een bipolaire stoornis?
Een persoon met een bipolaire stoornis (BS) ervaart sterke schommelingen tussen uitersten op emotioneel vlak—van manische episodes waarin zij zich euforisch, impulsief en energiek voelt tot periodes van diepe depressie, zelfhaat en totaal geen energie, maar kan tussen de episodes ook symptoomvrij zijn. De stoornis openbaart zich meestal voor het eerst tussen de 15 en 20 jaar, hoewel dit niet altijd het geval hoeft te zijn. Naar schatting leven wereldwijd 46 miljoen mensen met een bipolaire stoornis, die niet alleen hun levens destabiliseert, maar ook invloed kan hebben op hun naasten.
Veel mensen met BS hebben moeite goed te functioneren en hun verantwoordelijkheden op werk en in relaties na te komen. Ernstige depressies kunnen leiden tot suïcidale gedachten en gedrag; tijdens manische episodes nemen zij vaker risico’s als overmatig uitgeven, losbandig gedrag en middelengebruik. 17% van de mensen met BS heeft een suïcidepoging gedaan, en tot 60% ontwikkelt middelenmisbruik. Dit is een complexe aandoening die behandeling en aanzienlijke aanpassingen in levensstijl vereist, maar het is mogelijk om BS te managen en een gezond leven te leiden met bevredigende werk- en familierelaties.
De bipolaire stoornis vaststellen
Bij het stellen van een diagnose staan artsen en therapeuten voor de uitdaging om het probleem van hun patiënt te onderscheiden van andere aandoeningen die soortgelijke symptomen vertonen. Door het episodisch karakter kan het soms lang duren voor bipolaire stoornis goed wordt herkend, omdat het volledige beeld van de symptomen zich pas na verloop van tijd openbaart.
Hoewel we tegenwoordig veel makkelijker informatie delen, bestaan er nog steeds culturele en contextuele verschillen tussen landen. Diagnostische criteria en termen kunnen daarom verschillen. In de VS gebruiken therapeuten de 5e en meest actuele editie van het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, of DSM-5, van de American Psychiatric Association.
Volgens de DSM-5 moet een persoon minstens één periode van manie hebben doorgemaakt met symptomen die het grootste deel van de dag, bijna elke dag een week lang aanwezig zijn én één grote depressieve episode van minstens twee weken, voordat de diagnose bipolair type 1 (de zwaarste vorm) gesteld wordt.
Manie wordt gedefinieerd als een periode van abnormaal uitgelaten, verhoogde of prikkelbare stemming met ten minste drie van de onderstaande symptomen, zichtbaar als een duidelijke gedragsverandering die grote hinder veroorzaakt in dagelijks functioneren en niet aan een andere ziekte of middelengebruik is toe te schrijven.
- Vergroot zelfvertrouwen of grootheidswaanzin
- Minder slaap nodig hebben (bijv. zich uitgerust voelen na slechts 3 uur slaap)
- Praat meer dan gebruikelijk of voelt zich onder druk constant te praten
- Gedachten vliegen alle kanten uit of het gevoel dat gedachten razendsnel gaan
- Snel afgeleid zijn (aandacht wordt makkelijk getrokken door onbelangrijke of externe prikkels)
- Toename van doelgerichte activiteit (sociaal, op het werk of seksueel) of psychomotorische onrust
- Overmatige betrokkenheid bij activiteiten met een groot risico op negatieve gevolgen (bijv. ongeremd geld uitgeven, seksuele indiscreties, of onverstandige zakelijke investeringen)
Hypomanie kent dezelfde symptomen, maar deze hoeven slechts vier dagen te duren en beïnvloeden het dagelijks functioneren niet in ernstige mate.
Een depressieve episode wordt omschreven als een periode van twee weken of langer, met een sombere stemming, verlies van interesse of plezier, en daarnaast minstens vijf van de onderstaande symptomen, het grootste deel van de dag bijna elke dag en niet toe te schrijven aan een andere aandoening of middelengebruik:
- Sombere stemming het grootste deel van de dag
- Verlies van interesse of plezier in (bijna) alle activiteiten
- Duidelijke gewichtsafname of -toename, of duidelijk verminderde of verhoogde eetlust
- Slapeloosheid of juist veel slapen
- Psychomotorische onrust of traagheid (zichtbare rusteloosheid of inactiviteit)
- Moeheid of energieverlies
- Gevoelens van waardeloosheid of schuld (soms zelfs wanen)
- Minder goed kunnen nadenken of concentreren, besluiteloosheid
- Terugkerende gedachten aan de dood, terugkerende suïcidale gedachten zonder concreet plan, of een suïcidepoging
Wat is het verschil tussen bipolair type 1 en type 2?
Veel therapeuten zien bipolaire stoornis steeds meer als een spectrum met subtypen. Hoe intens, hoe lang en hoe complex de symptomen zijn, wordt mede bepaald door persoonlijkheid, familiegeschiedenis, situatie, leeftijd en andere factoren. De verschillende diagnostische categorieën beïnvloeden het behandelplan.
- Bipolair type 1 omvat episodes van verstorende manie en depressie. Als er wanen of andere psychotische symptomen zijn, is de diagnose altijd bipolair type 1.
- Bipolair type 2 bestaat uit periodes van hypomanie en depressie die meestal het functioneren niet ernstig belemmeren. Toch is type 2 vaak chronisch en duren depressieve episodes meestal langer.
- Cyclothymie is een mildere vorm met korte, afwisselende periodes van depressie en hypomanie, afgewisseld met stabiele periodes.
- Niet-gespecificeerde bipolaire stoornis is de term voor verwante aandoeningen die niet helemaal voldoen aan de criteria van de andere subtypes.
Psychose: een symptoom bij bipolaire stoornis
Naast bovenstaande symptomen kan iemand tijdens een ernstige manische of depressieve episode ook psychotische symptomen krijgen. Dit kunnen hallucinaties of wanen zijn zonder realiteitsbasis. Een hallucinatie is niet een vergissing of misinterpretatie, maar een zintuig dat valse informatie genereert. Visuele en auditieve hallucinaties komen het meest voor bij psychische aandoeningen. Een waan is een aanhoudend “vast vals geloof” met een bepaald thema, zoals achtervolgd worden of almacht.
Hoe ziet psychose eruit bij de bipolaire stoornis?
Psychotische wanen kunnen voorkomen in zowel manische als depressieve episodes. In depressieve periodes is de waan meestal nihilistisch—niets doet ertoe, alles is zinloos en daarom hoeven we er ook niet te zijn. Zulke overtuigingen kunnen tot gevaarlijk gedrag leiden, waaronder suïcide. Tijdens manie heeft een psychotische waan vaak een groots karakter: wie manisch is, voelt zich het krachtige middelpunt van het universum. Voor de persoon zelf is een waan geen idee of mening, maar een onbetwistbaar feit. Deze wanen nemen bij de meeste mensen met een bipolaire stoornis af als de episode uitdooft, maar soms is medische tussenkomst nodig.
Wat zijn triggers voor bipolaire stoornis?
Psychische aandoeningen en stemmingsstoornissen kunnen vele oorzaken hebben. Hoewel er een algemeen klachtenpatroon is, heeft elk persoon haar eigen verhaal. Ongeveer 80% van de mensen met een bipolaire stoornis heeft (deels) een erfelijke aanleg. Traumatische ervaringen zoals kindermishandeling, ernstige ziekte of seksueel geweld kunnen een bipolaire stoornis uitlokken of verergeren. Andere oorzaken zijn onder meer een tekort aan neuropeptiden of neurotransmitters, hormonale schommelingen, voedselovergevoeligheden, limbische stoornissen en nog meer. Hoewel de stoornis zich meestal in de tienerjaren openbaart, wordt ze vaak pas op volwassen leeftijd herkend door de veranderlijke aard, zelfverwijt, zelfisolatie en het sociale stigma rondom psychische aandoeningen. Al deze factoren ontmoedigen het bespreken van de klachten.
Ervaren vrouwen en mannen een bipolaire stoornis op dezelfde manier?
Zowel mannen als vrouwen zijn min of meer even vatbaar voor BS, maar vrouwen vallen veel vaker binnen het bipolair type 2. Ook ervaren vrouwen vaker depressieve en gemengde episodes en rapid cycling (snelle stemmingswisselingen). Mannen krijgen vaak eerst een manische episode, terwijl vrouwen vaker beginnen met een depressieve episode. Tevens krijgen vrouwen vaker ten onrechte de diagnose unipolaire depressie, waardoor effectieve behandeling soms op zich laat wachten.
Veel vrouwen met BS merken dat hormonale veranderingen tijdens menstruatie, zwangerschap en perimenopauze hun klachten verergeren. Zij hebben ook vaker dan mannen bijkomende aandoeningen zoals migraine, obesitas of schildklierproblemen. Ook is bipolaire stoornis bij vrouwen vaker latente aanvang, vaak samenhangend met de perimenopauze. Vrouwen met BS rapporteren vaker seksueel geweld—ze blijven hier vatbaarder voor totdat ze hun aandoening onder controle hebben. Verschillen in klachten en ervaringen moeten worden meegenomen bij het opstellen van een behandelplan.
Kun je een normaal leven leiden met een bipolaire stoornis?
Een bipolaire stoornis kan invaliderend zijn. Wie vaak episodes heeft, kan moeite hebben een baan te houden, stabiele relaties te onderhouden of goed voor haar gezondheid te zorgen. Er kan sprake zijn van zelfbeschadiging, middelenmisbruik of impulsief gedrag. Ook suïcidepogingen komen voor. Leven met intense emoties zonder deze te kunnen sturen is zwaar—dit kan leiden tot schaamte en sociale isolatie, waardoor hulp zoeken moeilijker wordt.
Mensen zonder kennis van psychische ziekte oordelen snel en zijn soms weinig begripvol. Zelfs goedbedoelende mensen met weinig ervaring kunnen averechts werken door niet goed te snappen wat er speelt.
Toch lukt het veel mensen met een bipolaire stoornis om hun aandoening te leren hanteren en een gezond, gelukkig en productief leven te leiden. Kennis, support en het volhouden van effectieve strategieën vormen de sleutel tot verlichting en meer leefgemak.
Sommige artiesten en beroemdheden schrijven hun creativiteit toe aan manische episodes, maar de prijs hiervoor is vaak hoog. Dat bekende mensen als Stephen Fry en Mariah Carey hun ervaringen delen, helpt het stigma rondom deze aandoening te verminderen.
Wat is de beste behandeling voor een bipolaire stoornis?
De eerste stap is een juiste diagnose. Merk je bij jezelf of iemand in je omgeving symptomen zoals in dit artikel beschreven, zoek dan een therapeut bij wie je je prettig voelt. Niet iedere therapeut past bij elke patiënt, maar hulp is er altijd als je doorzet. Zelfdiagnose, zeker bij psychische klachten, kan misleidend zijn en veel kostbare tijd kosten. We zijn als mensen erg goed in het bedenken van verklaringen voor ons eigen gedrag, zeker als het slecht met ons gaat. Een ervaren therapeut kan helpen om snel duidelijkheid en richting te geven.
Na de diagnose kan je therapeut samen met een psychiater op zoek gaan naar een medicijn dat je klachten verlicht. Dit kan een antidepressivum zijn, een stemmingsstabilisator, een antipsychoticum, of een combinatie hiervan. De ouderwetse theorie dat psychische aandoeningen louter door een verstoorde hersenchemie ontstaan, verliest echter terrein. Nieuw wetenschappelijk bewijs toont aan dat slechts circa 30% van de patiënten baat heeft bij antidepressiva, en dat deze middelen soms serieuze bijwerkingen veroorzaken. Als de medicatie werkt, werkt ze goed, maar als dat niet zo is kunnen andere strategieën zoals elektroconvulsietherapie, transcraniële magnetische stimulatie of psychedelische therapie uitkomst bieden.
Therapie vormt samen met medicatie de andere pijler van de behandeling. Vooral een combinatie van beiden werkt bij veel mensen goed. Bepaalde therapieën zijn effectief gebleken, zoals Cognitieve Gedragstherapie, Dialectische Gedragstherapie, Gezinstherapie, Interpersoonlijke en Sociaal-ritmetherapie, en Groepstherapie of groepsgerichte psycho-educatie. Weten dat je niet alleen bent en dat anderen soortgelijke ervaringen hebben, kan helpen om je geaard te voelen. Leden van een groep kunnen advies geven, je scherp houden en je motiveren om door te gaan met de behandeling.
Proactieve stappen bij het managen van een bipolaire stoornis
- Identificeer triggers die kunnen leiden tot manische of depressieve episodes. Triggers verschillen per persoon, maar veelvoorkomende factoren zijn stress, ruzie en slaapgebrek.
- Houd een stemmingsdagboek bij om op te merken wanneer er iets verandert. Je kunt je telefoon zo instellen dat je elke twee uur een seintje krijgt en dan kort je stemming en aanleiding noteert. Dat klinkt eenvoudig, maar het vraagt discipline. Op termijn helpt het je inzicht te krijgen in je stemmingen en ze beter te beheersen.
- Structuur je dag met vaste tijden voor opstaan, slapen en eten zodat andere activiteiten hieromheen gepland kunnen worden. Dit helpt je stevig te staan als triggers je dreigen omver te blazen.
- Houd een lijst bij van laagdrempelige activiteiten die je fijn vindt, zodat je deze kunt inzetten om depressieve periodes te verkorten. Denk aan de hond uitlaten, naar de bibliotheek, tuinieren, afspreken met een begripvolle vriendin, of gewoon een wandeling in de buurt. Alles wat je in beweging houdt, helpt.
- Draag blauwlichtfilter-brillen (of houd jezelf in een donkere omgeving) van 18:00 tot 8:00 uur om je biologische klok gezond te houden als je een manische periode ingaat.
- Herken de manische prodromen, de vroege signalen dat een manische episode eraan komt. De meest voorkomende zijn uitgelaten stemming, minder slaap nodig en meer activiteit. Symptomen kunnen zich al wekenlang opbouwen. Een goede vriendin of therapeut kan je helpen deze prodromen op tijd te signaleren en te handelen voor het uit de hand loopt.
- Stel samen met je therapeut een plan op om triggers te vermijden of hun impact te minimaliseren.
Leefstijltips
Natuurlijk profiteren we allemaal van gezond eten, voldoende bewegen, stressvermindering en een goed slaappatroon—maar voor wie met een aandoening leeft, is dit nog belangrijker.
Het mediterrane dieet blijkt gunstig voor mensen met een bipolaire stoornis. Voedingsmiddelen met fytochemicaliën en bioflavonoïden ondersteunen de hersenen. Omega-3, curcumine en magnesium verhogen het dopamineniveau, terwijl L-tryptofaan en 5-HTP het serotonineniveau verhogen.
Alcohol drinken of drugs gebruiken kan op korte termijn emoties dempen, maar op de lange termijn verergert dit je klachten. Beperk deze middelen of stop ermee voor sneller herstel.
Minimaal 150 minuten matige beweging per week (zoals stevig wandelen) is een haalbaar doel. Dat is net iets meer dan 20 minuten per dag. Als je je beter voelt, doe je wat meer.
Tot slot
Ben jij of iemand die je kent gediagnosticeerd met een bipolaire stoornis of vermoed je dat je deze aandoening hebt, houd moed. Je bent niet alleen en er zijn manieren om je situatie te verbeteren. De eerste stap is een veilig persoon zoeken aan wie je kunt vertellen wat je ervaart, en van daaruit verder hulp zoeken.
Download WomanLog nu:
