Puberteit
De puberteit is een proces dat de overgang van kindertijd naar volwassenheid markeert. Het is een tijd van zowel lichamelijke als psychologische veranderingen.
Meisjes maken gemiddeld de puberteit door tussen de leeftijden van 9 en 11, en dit duurt tot ze ongeveer 15 tot 17 jaar zijn. Jongens beginnen dit proces gewoonlijk iets later—tussen de 11 en 12 jaar, tot ze ongeveer 16–17 jaar zijn. De snelheid waarmee iemand volwassen wordt verschilt per persoon. Iets achterlopen op of voorlopen op je leeftijdsgenoten is helemaal normaal.
De veranderingen die onder de term 'puberteit' vallen, gebeuren over meerdere jaren. De ontwikkeling van elk individu is een persoonlijk proces, dat in een specifiek tempo en op een unieke manier plaatsvindt. Je kunt het ritme van je lichaam niet beïnvloeden, maar je kunt wel proberen het te begrijpen.
Op hormonaal niveau zijn al deze veranderingen het gevolg van signalen uit de hersenen. Het gonadotrofine-releasing hormoon (GnRH) bereikt de hypofyse (aan de basis van de hersenen), die vervolgens twee hormonen in de bloedbaan vrijgeeft: luteïniserend hormoon (LH) en follikelstimulerend hormoon (FSH). LH en FSH regelen de productie van oestrogeen en testosteron. Testosteron en oestrogeen komen bij zowel meisjes als jongens voor, maar op verschillende niveaus, en ze hebben een ander effect op het lichaam.
LICHAMELIJKE VERANDERINGEN
De meest zichtbare veranderingen zijn lichamelijk. Adolescenten maken veranderingen mee in lengte, vorm, gewicht en beharing terwijl ze van kind naar jonge volwassene transformeren.
Lichaamsbeharing
Haargroei (waar voorheen geen haar was) is een van de eerste tekenen van de puberteit. Zowel jongens als meisjes krijgen haar onder de oksels en in de schaamstreek. Het haar op de benen en armen wordt meestal wat dikker en donkerder. Het type haar verschilt per persoon—je kunt bij je ouders kijken voor een indicatie van wat je kunt verwachten.
Jongens ontwikkelen meestal pas later in de puberteit gezichtshaar, rond hun vijftiende. Haar op de bovenlip verschijnt vaak als eerste, gevolgd door haar op de kin en onder de kaaklijn. Groeipatronen van gezichtshaar verschillen sterk per persoon—sommige jongens hebben rond hun twaalfde al wat dons, terwijl anderen als volwassene moeite hebben met een volle baard.
Wat je doet met het haar op je lichaam heeft een sociale en culturele betekenis, maar uiteindelijk bepaal jij zelf wat je wilt. Sommige mensen zijn gevoeliger voor scheerirritatie of krijgen sneller ingegroeide haren door scheren. Er zijn veel producten die kunnen helpen bij dergelijke gevoeligheden, maar soms is het beter om het haar gewoon te laten groeien.
Enkele dingen om rekening mee te houden als je gaat scheren:
- Ontdek welk scheermes het beste bij jou past. Van klassieke scheermesjes tot elektrische scheerapparaten: er zijn er veel, dus doe onderzoek (en begin altijd met een nieuw, schoon mesje).
- Maak de huid nat die je wilt scheren en gebruik gel, lotion of scheerschuim. Dit houdt de haren vochtig, maakt ze zachter én makkelijker te scheren, en beschermt je huid enigszins tegen het mes. Als je je benen of schaamstreek scheert, is het soms makkelijker om dit tijdens het douchen of baden te doen: je hebt privacy en de huid is al nat.
- Gebruik weinig druk, want te hard duwen kan wondjes veroorzaken. Wees extra voorzichtig bij hobbelige plekken zoals je enkels, knieën en onder de kaaklijn, en natuurlijk—rond de geslachtsdelen.
- Vervang je scheermes regelmatig. Een bot mes trekt sneller aan haar in plaats van het te snijden, en haar en huidschilfers hopen zich op onder de mesjes na veelvuldig gebruik.
- Deel geen scheermesjes—het is hygiënischer om deze producten voor jezelf te houden.
Geslachtsdelen
Naast haargroei is een van de eerste tekenen van het begin van de puberteit bij jongens dat de penis en de teelballen groter worden, de testikels indalen, en het scrotum geleidelijk donkerder wordt. De geslachtsdelen veranderen over meerdere jaren en zijn doorgaans volledig ontwikkeld rond de leeftijd van 18.
Rond deze tijd krijgen jongens ook vaker erecties. Een erectie kan op elk moment gebeuren en de frequentie verschilt sterk—variërend van één tot meerdere per dag. Dit is afhankelijk van leeftijd, seksuele volwassenheid en allerlei andere (soms willekeurige) factoren (het is volkomen normaal een erectie zonder reden te krijgen). Ereecties kunnen ook tijdens het slapen optreden, wat vaak leidt tot ejaculatie, ook wel ‘natte droom’ genoemd. Deze dromen komen vaak voor in de puberteit en beginnen wanneer het lichaam meer testosteron aanmaakt. Dat je weinig tot niets over het proces te zeggen hebt kan vervelend of beschamend zijn, maar wees gerust—je bent zeker niet de eerste, en ook niet de laatste die dit meemaakt.
Bij meisjes verandert de vulva geleidelijk: ze wordt groter en duidelijker zichtbaar—de labia majora (de buitenste schaamlippen) vallen meer op, de labia minora (de kleine binnenste schaamlippen) ontwikkelen zich, de vulvaspleet en de clitoris worden iets groter. Dit gebeurt doorgaans twee tot drie jaar voor de eerste menstruatie van een meisje.
Borsten
De ontwikkeling start met een kleine zwelling onder de tepel. Soms gaat dit gepaard met pijnlijke gevoelens. Je merkt een opstaand knobbeltje achter je tepel (de zogenoemde borstknop), die steeds groter wordt. De tepels en het kleurgebied rond de tepel (areola) worden ook groter en donkerder. Vaak groeit één borst sneller dan de andere, maar schrik niet als je uiteindelijk met twee verschillende maten eindigt—volledig symmetrische lichamen bestaan niet.
Als je borsten beginnen te groeien, kun je behoefte krijgen aan een beha. Dit kan vooral tijdens sportactiviteiten prettig zijn, omdat groeiende borsten gevoelig zijn—je wilt niet dat je lichaam je belemmert bij wat je leuk vindt. Een beha is, zoals alles wat nieuw is, even wennen en het juiste model en de juiste maat vinden is minder eenvoudig dan het lijkt, maar je bent blij als je investeert in een goede pasvorm. Behamaten bestaan uit een cijfer (omtrek van je borstkas onder de borsten) en een letter (cupmaat). Ga je voor het eerst een beha kopen, vraag dan advies aan iemand die bekend is met het systeem—een vertrouwde vriendin of familielid, of een adviseuse in de winkel.
‘Shark week’
De eerste menstruatie komt ongeveer 2 tot 2,5 jaar na de eerste tekenen van borstontwikkeling. In het begin kan je menstruatie onregelmatig zijn omdat het lichaam even de tijd nodig heeft om de hormonen in balans te brengen. Na ongeveer een jaar wordt de cyclus meestal regelmaatiger, maar voor sommigen kan het langer duren. Een duidelijk teken dat je lichaam zich voorbereid op deze verandering is vaginaal afscheiding: een doorzichtige tot witte, wat plakkerige substantie die je soms in je ondergoed opmerkt. Dit gebeurt meestal zo’n zes maanden tot een jaar voor je eerste menstruatie.
De meeste meisjes krijgen hun eerste menstruatie tussen hun 12e en 13e, maar alles tussen de 10 en 15 jaar is normaal. Mogelijke lichamelijke klachten die signaleren dat je menstruatie eraan komt zijn: gevoelige borsten, een opgeblazen gevoel, vocht vasthouden, spier- en gewrichtspijn, hoofdpijn, puistjes, buikpijn, diarree of verstopping, lage rugpijn, slecht slapen, weinig energie of vermoeidheid. Niet iedereen ervaart het volledige rijtje—in feite hebben sommige meisjes geen klachten—dit is slechts een opsomming van wat mogelijk is. Voor de meesten werken pijnstillers uit de winkel goed genoeg tegen buikkrampen en de andere klachten kun je vaak beperken met een gezonde levensstijl.
Lees hier meer over De Maandelijkse Cyclus.
Spieren & gewicht
Een toename van testosteron bij jongens zorgt voor een flinke groei in spiermassa. Eerst nemen de spieren toe in omvang, daarna in kracht en uithoudingsvermogen dankzij de rijping van longen en hart- en vaatstelsel. Er zijn merkbare verschillen tussen jongens van dezelfde leeftijd, want niet iedereen ontwikkelt zich even snel. Meisjes krijgen ook meer spiermassa tijdens de puberteit, maar meestal minder extreem.
Bovendien zullen jongens merken dat hun stem lager wordt. De adamsappel groeit snel, waardoor de stembanden tijdelijk uitrekken en de stem kan ‘breken’. Deze periode van stemveranderingen duurt meestal hoogstens enkele maanden.
Aankomen kan een ongewenst onderdeel zijn van de puberteit, maar het is van essentieel belang voor de beste ontwikkeling—tijdens de adolescentie heeft je lichaam extra voedingsstoffen nodig. Het kan best even wennen zijn als je van een slank meisje verandert in een wat rondere tiener, maar focussen op veranderingen waar je niet blij mee bent heeft geen zin, vooral niet als je daardoor te weinig eet. Goed voor jezelf zorgen is altijd belangrijker dan ‘het juiste plaatje’. Van jezelf houden hoort daarbij. Maak je je zorgen over je gewicht, praat er gerust over met je ouders of je huisarts.
Huid & zweten
Bij zowel meisjes als jongens neemt de talgproductie flink toe op plekken met veel talgkliertjes (vooral op de rug, borst, nek, schouders en het gezicht). Talg is een belangrijk onderdeel van de natuurlijke huidoliën, die je huid gezond houden. Toch krijgen veel jongeren te maken met overactieve klieren, wat de poriën kan verstoppen.
Dit noemen we acne. Sommige mensen hebben nauwelijks last van puistjes, anderen blijven worstelen met hun huid tot volwassen leeftijd. Ongeacht je huidtype helpt het om goed voor je huid te zorgen—reinigen, hydrateren en beschermen tegen de zon zorgen ervoor dat je er goed uit blijft zien en je goed voelt.
Zweten wordt ook opvallender. Zweetklieren worden actiever en produceren meer zweet. Hoewel zweet zelf geurloos is, breken bacteriën op je huid het af tot aminozuren waardoor het gaat stinken. Om vieze geurtjes te voorkomen, blijf goed schoon—neem vaker een douche of bad, vooral onder de oksels, aan de voeten, en rond de geslachtsdelen. Het gebruik van deodorant kan ook helpen tegen zweetlucht, zeker bij sport en fysieke inspanning.
PSYCHOLOGISCHE VERANDERINGEN
Naast alle lichamelijke veranderingen zorgt de puberteit voor diepgaande psychologische ontwikkeling. Je word steeds beter in abstract denken, je leert het standpunt van anderen begrijpen en analyseren, wat helpt bij communicatie. Adolescenten ontwikkelen hun eigen manieren om met stress om te gaan en snappen steeds beter wat te doen bij een crisissituatie. Dit is vaak de tijd dat je begint te twijfelen aan de ideeën en overtuigingen van anderen, zodat je zelf leert begrijpen hoe de wereld werkt.
Individualiteit
De puberteit is het moment waarop je een eigen identiteit én autonomie ontwikkelt, en begint met seksuele zelfontdekking. In deze jaren vormen jongeren hun eigen normen en waarden, die niet altijd overeenkomen met die van hun familie. Ze zoeken meer toenadering tot leeftijdsgenoten en halen minder bevestiging uit hun gezin. Er is een wens om erbij te horen én uniek te zijn, wat gevoelig maakt voor groepsdruk.
Door hormonale schommelingen kunnen jongeren snel wisselen tussen vrolijk, boos, angstig en verdrietig. Dit leidt nogal eens tot conflicten en misverstanden waar die eerder niet waren. Stemmingswisselingen zijn normaal, maar als je met problemen blijft rondlopen kan het leiden tot mentale klachten. Voel je je overweldigd, praat erover met iemand die je vertrouwt, of zoek professionele hulp als dat nodig is.
Seksualiteit
De puberteit is ook de periode waarin jongeren een eigen seksuele identiteit gaan ontwikkelen en een beter begrip krijgen van hun eigen verlangens. De sociale en thuissituatie bepaalt voor een groot deel de verwachtingen, en is van grote invloed op de toegang tot informatie, educatie en mogelijkheden rondom seksualiteit. Ook je persoonlijkheid en temperament zijn belangrijk voor je eigen houding tegenover seksualiteit.
De meeste seksuele ontdekking begint bij jezelf. Masturbatie—vooral vrouwelijke masturbatie—is nog steeds vaak taboe. Het is echter volkomen normaal én een persoonlijke keuze. De daad zelf is niet slecht (tenzij het extreem overdreven wordt), maar schaamte die je leert voelen voor je eigen impulsen, is dat wél. Als die schaamte zich vastzet, blijft die je tegenhouden, soms zelfs je hele leven, en kan het je ervan weerhouden volledig van seks en masturbatie te genieten.
Voor de meesten volgt het ontdekken van seksualiteit met anderen vanzelf. Dit brengt extra risico’s met zich mee. Het is heel belangrijk jezelf te informeren over veilige seks ter preventie van ongewenste zwangerschap, soa’s en persoonlijke trauma’s. Toch kunnen we niet alle verantwoordelijkheid bij jongeren zelf leggen. Zonder eerlijke, goede seksuele voorlichting ontbreekt vaak betrouwbare informatie en zijn jongeren aangewezen op wat beschikbaar is: advies van vrienden, mythes en geruchten, porno en internet.
Belangrijk is te beseffen dat dat rare, ongemakkelijke gevoel bij seksuele onderwerpen niet ontstaat door ‘slechte’ seksualiteit. Schaamte omtrent seks is aangeleerd gedrag, een ongeschreven regel die al generaties meegaat. Een sfeer van gêne, angst en schaamte weerhoudt ons ervan openlijk te praten met wie we liefhebben, en hindert ons in het beschermen van onszelf en elkaar. Het doet uiteindelijk meer kwaad dan goed. Dit kunnen wij beter doen.
Het is voor niemand makkelijk
De voortdurende veranderingen tijdens de puberteit zijn als een bizarre achtbaan met veel nieuwe informatie en gevoelens om aan te wennen, maar als je goed voor jezelf zorgt, stap je richting volwassenheid met meer onafhankelijkheid, meer emotionele volwassenheid en een sterker gevoel van eigenwaarde.
Je kunt je menstruatie bijhouden met WomanLog. Download WomanLog nu:
