Vrouwen en ADHD: Het komt vaker voor dan we dachten!
Uitstelgedrag, vergeetachtigheid, prikkelbaarheid en angst zijn normale onderdelen van het menselijk leven. Voor mensen met ADHD zijn dit echter enkele van de meest voorkomende uitdagingen waar ze dagelijks mee te maken hebben. Voor hen is het bijna onmogelijk om “alles op orde te krijgen” en “niet lui te zijn”. Zelfs de simpelste taken kunnen buitensporig veel inspanning kosten, wat moeilijk te begrijpen is als je geen ADHD hebt. Vooral vrouwen hebben moeite met het krijgen van een diagnose en behandeling van ADHD.
Aandachtsstoornis met hyperactiviteit (ADHD) is gestigmatiseerd en wordt zelden besproken, terwijl meer dan 9% van de kinderen tussen de 3 en 17 jaar in de VS gediagnosticeerd is. Het is nog steeds gebruikelijk dat mensen ADHD associeren met jongetjes die luidruchtig, rusteloos en ongeconcentreerd zijn. We weten inmiddels dat het veel breder is. De wetenschappelijke gemeenschap erkent steeds meer dat meisjes en vrouwen even vaak ADHD hebben als mannen, alleen wordt bij hen minder dan de helft zo vaak een diagnose gesteld.
ADHD, oftewel aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit, is een chronische psychische aandoening die verschillende processen in de hersenen beïnvloedt. Lange tijd werd gedacht dat het een neuro-ontwikkelingsstoornis bij kinderen was, waar men overheen zou groeien, typisch voorkomend bij hyperactieve kinderen, meestal jongens. Nieuw onderzoek toont aan dat de uitdagingen van ADHD in de kindertijd na verloop van tijd kunnen afnemen, maar dat de symptomen bij beide geslachten kunnen voortduren tot in de volwassenheid—ze zien er alleen net wat anders uit.
ADHD vs ADD
De naam van de aandoening heeft twee delen—aandachtstekort en hyperactiviteit; deze werden vroeger als twee afzonderlijke categorieën beschouwd. De term aandachtstekortstoornis (ADD) is een verouderde classificatie; deze werd ooit gebruikt om te verwijzen naar wat nu bekend staat als het onoplettende type van ADHD.
De moderne geneeskunde onderscheidt drie typen ADHD:
- Hyperactief/impulsief
- Onoplettend
- Gecombineerd
Iemand met ADHD heeft meestal symptomen die aan beide uiteinden van het spectrum liggen, maar vaak domineert een van de twee typen—hyperactief of onoplettend—hun cognitieve processen.
Het hyperactieve type wordt gekenmerkt door een constante behoefte aan beweging en actie. Mensen met het hyperactieve type ADHD zijn vaak impulsief, onderbreken gesprekken, “maken” andermans zinnen af, of praten zo veel dat anderen het moeilijk kunnen bijbenen; ze hebben vaak overdreven veel beweging nodig om zich goed te voelen, friemelen veel en kunnen niet stilzitten. Dit is het type ADHD dat duidelijker zichtbaar is en dat vaak geassocieerd wordt met jongetjes en mannen.
Bij het onoplettende type ADHD hebben mensen ook moeite met concentreren, maar de stoornis uit zich als het niet kunnen onthouden van informatie uit gesprekken of instructies. Ze lijken vaak “afwezig” en vergeetachtig en raken regelmatig dingen kwijt. Ze worstelen met timemanagement en routines, ongeacht of het om dagelijkse klusjes of belangrijke taken gaat. Dit type komt vaker voor bij vrouwen en meisjes.
De uitkomsten zijn echter vergelijkbaar voor beide typen ADHD. Ze hebben moeite met focussen, het voeren van gesprekken, het aanhouden van een dagelijkse routine en sommige taken kosten hen veel meer moeite dan voor anderen logisch lijkt.
Het onderscheid tussen hyperactief en onoplettend type ADHD is een manier om de uiting naar buiten toe te categoriseren, wat belangrijk kan zijn voor de behandeling. Toch zijn de onderliggende cognitieve processen bij beide typen vaak erg vergelijkbaar.
Hoe wij onze gedachten en emoties uiten is afhankelijk van individuele persoonlijkheid, opvoeding en cultuur. Dit geldt voor iedereen, ook mensen met ADHD.
De een kan haar gevoelens van irritatie en boosheid luid en zichtbaar uiten, terwijl een rustige en gereserveerde persoon van binnen net zo boos is. Op dezelfde manier kunnen spraakzaamheid en impulsiviteit vergeetachtigheid en onzekerheid maskeren.
Hoe uit ADHD zich bij vrouwen?
Enkele van de meest voorkomende symptomen van ADHD bij vrouwen zijn:
- Niet kunnen concentreren tijdens gesprekken
- Moeite met focussen en taken afmaken
- Moeite met timemanagement en het volgen van routines
- Snel verveeld raken
- Snel afgeleid zijn
- Snel overweldigd raken
- Vergeetachtigheid
- Impulsiviteit die leidt tot overbesteding en ondoordachte beslissingen
- Chaotische woon- en werkplekken
- Aanhoudende angst
- Hyperfocus op interessante onderwerpen
- Overmatig piekeren
- Moeite met het maken van keuzes
- Bezig blijven met onbenullig werk
- Neiging tot overwerken waardoor burn-out kan ontstaan
Wat veroorzaakt ADHD?
Hoewel de exacte oorzaak van ADHD nog onbekend is wordt er volop onderzoek gedaan. Er is een goed gedocumenteerde genetische component.
Als een ouder tekenen van ADHD vertoont, is het zeer waarschijnlijk dat de aandoening op de een of andere manier aan de kinderen wordt doorgegeven. Bovendien kunnen genetische aanwijzingen in beide richtingen tot inzichten leiden. Veel mensen die pas op volwassen leeftijd de diagnose krijgen, vooral vrouwen, herkennen hun eigen symptomen pas nadat ADHD bij hun kinderen is vastgesteld.
Als je genetisch aanleg hebt voor ADHD, kunnen verschillende triggers de symptomen versterken, bijvoorbeeld:
- Vroeggeboorte
- Andere gezondheidsproblemen zoals epilepsie
- Trauma en hersenletsel
- Chronische stress
- Overprikkeling
- Gebrek aan routine
- Slechte eetgewoonten
- Gebruik van ongeschikte medicatie en stimulerende middelen
- Hormonale veranderingen, bijvoorbeeld tijdens de menopauze
Voor mensen met ADHD kunnen slechte gewoonten een vicieuze cirkel veroorzaken. Wonen in een rommelig huis, ongezond eten en last hebben van de stress van gemiste deadlines kunnen de ADHD-symptomen verergeren; en ADHD maakt het juist moeilijk om positieve veranderingen in gang te zetten.
Dit is geen luiheid. Er zijn structurele verschillen in de hersenen van mensen met ADHD, waardoor zij nu eenmaal met een andere “startpositie” functioneren dan neurotypische mensen.
Het ADHD-brein
ADHD is een breed gedefinieerde aandoening. Hoewel er veel variaties zijn, zijn er enkele overkoepelende kenmerken vastgesteld.
Neurologisch onderzoek bij ADHD laat zien dat bepaalde gebieden in de hersenen sneller of juist langzamer ontwikkelen dan bij neurotypische mensen, en de onderlinge verbindingen kunnen ook afwijkend zijn.
De neurotransmitters die zorgen voor “normale” hersenfunctie zijn bij mensen met ADHD vaak “ontregeld”. Simpel gezegd, de signalen tussen verschillende hersengebieden worden niet altijd goed doorgegeven.
De twee belangrijkste neurotransmitters die vaak verstoord zijn bij ADHD zijn dopamine en noradrenaline. Deze zijn direct verbonden aan stemming en motivatie, onder andere. Afhankelijk van de hoeveelheid en de effectiviteit waarmee het lichaam deze neurotransmitters gebruikt, kan iemand hyperactief en gefocust of juist totaal ongemotiveerd zijn. Beide uitersten zijn kenmerkend voor ADHD. Een bijkomend aspect is dat tijdsbeleving vaak verstoord is bij mensen met ADHD.
Waarom is het zo moeilijk een ADHD-diagnose te krijgen?
Hoewel duidelijk is dat het ADHD-brein anders functioneert dan het neurotypische brein, weten we simpelweg nog niet precies waarom—nog niet.
Artsen volgen nog steeds richtlijnen die bijna 40 jaar geleden zijn opgesteld om een ADHD-diagnose te stellen. Er wordt een checklist gebruikt om ADHD te screenen, maar de lijst was oorspronkelijk gebaseerd op witte jongens uit vergelijkbare sociale milieus. De criteria worden bijgesteld naarmate onze kennis groeit, maar dat gebeurt niet snel genoeg.
Omdat de belangrijkste symptomen van ADHD vrij “gewoon” menselijk gedrag lijken—vergeetachtigheid, gebrek aan motivatie, uitstelgedrag, enzovoorts—wordt maar zelden iemand doorverwezen voor verder onderzoek. In plaats daarvan wordt bij mensen met ADHD vaak het label lui en onbetrouwbaar geplakt, met veel stigma op school en op het werk tot gevolg.
Lange tijd werd aangenomen dat ADHD vooral iets is voor jongetjes; dit idee leeft nog steeds. In de VS wordt bij ongeveer 13% van de jongens ADHD vastgesteld, tegenover slechts 6% van de meisjes. Nu weten we dat bijna net zoveel meisjes en vrouwen als jongens en mannen aan ADHD lijden, maar de signalen worden vaak genegeerd bij vrouwen. Dit komt door verschillende factoren.
Bij vrouwen komt ADHD veel vaker voor in de onoplettende vorm. Meisjes met ADHD zijn dromerig, hebben moeite met het onthouden van informatie of schema’s, maar springen niet als hun mannelijke leeftijdsgenoten tegen de muren op. Hun problemen vallen minder op omdat hun gedrag doorgaans minder storend is voor volwassenen, maar dat betekent niet dat de problemen niet echt zijn.
Vrouwen worden van jongs af aan sociaal gevormd om negatieve emoties minder uit te drukken. In plaats van hun gevoel te uiten, zijn vrouwen veel meer geneigd hun worsteling te internaliseren. Meisjes wordt geleerd niet te onderbreken en ongepast gedrag wordt eerder afgestraft, waardoor ze meester worden in het maskeren van hun ervaring.
Maskeren is een term voor een reeks gedragingen waarbij je je bewust aanpast aan de behoeften en verwachtingen van anderen. Vrouwen worden sterk aangemoedigd zich aan te passen aan hun omgeving. Vaak doen ze dat zo goed dat anderen helemaal niet doorhebben dat ze worstelen, zelfs als er sprake is van een aandoening als ADHD.
En vrouwen zitten in een dubbelbind. Zelfs als ze uitspreken wat ze ervaren, worden ze alsnog minder vaak doorverwezen voor aanvullend onderzoek.
Helaas wordt onoplettendheid, impulsiviteit of vergeetachtigheid vaak ten onrechte als normaal voor vrouwen beschouwd. Zulke lastige symptomen worden regelmatig toegeschreven aan PMS, terwijl het ook het gevolg kan zijn van een aandoening die, mits goed gediagnosticeerd, goed behandelbaar is.
Stemmingswisselingen en hersenmist zijn een normaal onderdeel van het menselijk leven en kunnen inderdaad door hormonen veroorzaakt worden, maar ze kunnen ook een signaal zijn van een echte aandoening die niet genegeerd mag worden.
Negatieve emoties van vrouwen zoals boosheid en frustratie worden vaak minder serieus genomen dan wanneer een man boos is.
Angst en depressie gaan bij vrouwen en meisjes met ADHD vaak samen, net als verwante aandoeningen zoals eetstoornissen en slaapproblemen.
Hoe leef je met ADHD?
Hoewel het ADHD-brein als afwijkend van het neurotypische brein wordt beschouwd, weten we inmiddels dat er niet zoiets bestaat als een “normaal” mens. In plaats van ons in bochten te wringen om te passen in het perfecte plaatje, kunnen we beter leren onze verschillen te accepteren en vieren. Denk je dat je ADHD hebt? Raadpleeg een professional voor screening en advies.
Er zijn een aantal dingen die we kunnen doen om met de symptomen van ADHD om te gaan:
Vereenvoudigen en structureren. Als dagelijkse taken veel moeite kosten, vereenvoudig en automatiseer waar mogelijk. Maak routines voor bijvoorbeeld boodschappen en rekeningen betalen, zet een vaste bestelservice op. Bewaar spullen die je elke dag gebruikt op een vaste, toegankelijke plek en leg ze daar steeds terug. Kies dingen die weinig onderhoud vragen—kreukvrije kleding en beddengoed, vetplanten die weinig water nodig hebben, houdbare voedinsmiddelen die je aanvult met verse producten. Overweeg om huishoudelijke apparaten zoals een slowcooker of robotstofzuiger aan te schaffen om taken te vergemakkelijken.
Beperk afleidingen op werk en thuis. Zet onnodige notificaties op digitale apparaten uit, schrijf je uit voor overvolle nieuwsbrieven, gebruik white noise of speciale ADHD-muziek om je te helpen focussen.
Beweeg voldoende. Fysieke beweging helpt bij stressregulatie en vermindert rusteloosheid in het dagelijks leven. Twintig tot dertig minuten activiteit kan genoeg zijn om dopamine aan te maken waardoor je weer uren vooruit kunt. Sommige mensen weten goed wanneer ze een pauze moeten nemen om te wandelen om de dopamineproductie te stimuleren.
Stel eet- en leefgewoonten vast die de impact van ADHD verminderen. Veel mensen met ADHD hebben baat bij een koolhydraat- en suikervrij dieet en kunnen moeite hebben met het afbreken van gluten en/of het melkeiwit caseïne.
Gebruik een planner om taken te ordenen en noteer ze op volgorde van prioriteit. Zo kun je ervoor zorgen dat de belangrijkste taken op tijd worden gedaan. Soms kun je jezelf een dopamineshot geven door een paar simpele, minder urgente taken weg te strepen. Hierdoor maak je ruimte om aan moeilijkere uitdagingen te werken—maar vermijd dat je blijft hangen in onbenullig werk.
Hak taken op in kleine stukjes en doe steeds één ding tegelijk. Spreek met jezelf af om tien minuten de was te vouwen. Zet een timer. Neem vervolgens een moment om je prestatie te waarderen. Ook als je niet klaar bent, heb je meer gedaan dan wanneer je bleef piekeren. Die tien minuten lukt vaak nog eens, of je kunt aan iets anders beginnen. Probeer de “pomodoro-techniek”.
Erken je grenzen en zorg voor jezelf. Iedereen kent tegenslagen, maar die bepalen niet wie je bent. Individuele of groepsgesprekken kunnen je helpen patronen te herkennen en praktische handvatten te bieden. Soms is een simpele ademhalingsoefening genoeg om tot rust te komen en te voelen wat je nodig hebt—te rekken, een glas water drinken, of het antwoord zoeken op een vraag waarmee je verder kan.
Voorgeschreven medicatie kan vaak helpen om de symptomen van ADHD te verlichten. Veel mensen ervaren een enorm verschil door de juiste medicatie. Zowel stimulerende als niet-stimulerende middelen kunnen voorgeschreven worden voor focus en motivatie. Soms wordt ook een antidepressivum voorgeschreven tegen depressie en angst.
Ons leven is dynamisch. ADHD-symptomen kunnen veranderen, en je routines mogen daarin meebewegen.
Hoewel ADHD een levenslange aandoening is, kun je je aanpassen en zelfs floreren door slimme aanpassingen te maken—vooral als je een duidelijke diagnose en steun uit je omgeving hebt. Veel succesvolle ondernemers melden dat ze ADHD hebben: de constante behoefte aan afwisseling en afkeer van routine kan juist innovatie aanwakkeren.
Maar ADHD is geen “superkracht”. Het is een uitdaging die velen belemmert om hun leven goed te organiseren, zelfs als het van buiten allemaal goed lijkt te gaan.
Het goede nieuws is dat steeds meer mensen herkennen hoeveel vrouwen ADHD hebben én dat er hulp is. De eerste stap is jezelf toestaan hulp te vragen—elke dag weer.
Je kunt je menstruatie volgen met WomanLog. Download WomanLog nu:
