Anticonceptie voor mannen
Veilige anticonceptie zou voor iedereen beschikbaar moeten zijn. Toegang tot anticonceptie stelt ons in staat zwangerschappen te plannen, ons te beschermen tegen seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) en geeft ons meer controle over ons leven.
De meeste seksueel actieve mensen die niet zwanger willen raken, gebruiken een vorm van anticonceptie. Anticonceptie, of voorbehoedsmiddelen, zijn ons belangrijkste middel om ongewenste zwangerschappen (en daarmee abortussen) te voorkomen en ons te beschermen tegen soa’s. Toch rust de verantwoordelijkheid voor het voorkomen van zwangerschap onevenredig veelal bij vrouwen. In dit artikel geven we een kort overzicht van de verschillende soorten anticonceptie, bespreken we welke opties er zijn voor mannen en bekijken we hoe partners deze verantwoordelijkheid eerlijk kunnen delen en samen veilig kunnen genieten van seks.
Hoeveel soorten anticonceptie zijn er?
Er zijn veel methoden van anticonceptie beschikbaar voor mensen van alle leeftijden. Deze worden doorgaans ingedeeld als hormonaal of niet-hormonaal.
Hormonale anticonceptiemethoden zijn ontwikkeld voor vrouwen en beschikbaar in verschillende vormen—de pil (elke dag), de pleister (wekelijkse toepassing), de prikpil (werkt 3 maanden), de vaginale ring (werkt 3 maanden), het implantaat (werkt 3 jaar) en het hormoonspiraal (werkt 3–10 jaar). Hormonale anticonceptie verandert tijdelijk de natuurlijke menstruatiecyclus door het afgeven van synthetische hormonen die het slijm in de baarmoederhals verdikken, waardoor het moeilijker wordt voor zaadcellen om door te dringen, en voorkomen de eisprong, zodat er geen ei tot bevruchting is.
Het is een veelvoorkomend misverstand dat een vrouw op elk moment van haar cyclus zwanger kan worden, maar dat klopt niet. De menstruatiecyclus kent drie fasen—de follliculaire, de ovulatiefase en de luteale fase. Een vrouw kan alleen zwanger raken tijdens de ovulatiefase, meestal halverwege haar cyclus en die 24 tot 48 uur duurt. Dan laat een van de twee eierstokken een rijpe eicel los die via de eileider naar de baarmoeder reist. Als er op dat moment zaadcellen in de baarmoeder zijn, kan de eicel worden bevrucht en zich vervolgens innestelen in het baarmoederslijmvlies om zich te ontwikkelen.
Lees meer over De maandelijkse cyclus.
Hormonale anticonceptie is populair door de 99% effectiviteit, de omkeerbaarheid zodra je stopt, en weinig onderhoud. Hoewel dit ideaal lijkt, beschermt hormonale anticonceptie niet tegen seksueel overdraagbare aandoeningen en sommige vrouwen ervaren bijwerkingen zoals hoofdpijn, gewichtstoename, stemmingswisselingen, pijnlijke borsten, vaginale irritatie, onregelmatige bloedingen, veranderingen in libido, acne en misselijkheid. Langdurig gebruik verhoogt licht het risico op bloedstolsels of een hartaanval. Veel vrouwen ondervinden echter geen problemen. Voor wie zich zorgen maakt over bijwerkingen zijn er alternatieven.
Lees verder: Wat kun je verwachten als je stopt met hormonale anticonceptie?
Niet-hormonale anticonceptiemethoden omvatten diverse barrièremethoden, het koperspiraal (niet-hormonaal), zaaddodende middelen, de vruchtbaarheidsbewustzijnsmethode, de terugtrekmethode en definitieve sterilisatie.
Barrièremethoden voor vrouwen zijn onder meer het pessarium, het cervixkapje, het sponsje en het vrouwelijk condoom. Wanneer correct gebruikt zijn deze ook behoorlijk effectief (~95%) en kunnen gecombineerd worden met zaaddodende middelen voor een beter resultaat.
Zaaddodende middelen kunnen ook solo gebruikt worden, maar zijn dan maar circa 70% effectief. Je vindt ze als schuim, gel, crème, oplosbare film, tablet of zetpil. Nonoxynol-9 is een veelgebruikt zaaddodend middel en het enige type dat wettelijk in de VS verkocht mag worden. De meeste zaaddodende middelen zijn oppervlakte-actieve stoffen die de zaadcelmembraan verstoren; hierdoor wordt de cel vertraagd en uiteindelijk vernietigd. Het moet 10–15 minuten vóór de seks ingebracht worden en blijft tot 3 uur werkzaam. Sommige condooms en alle anticonceptiesponsjes zijn met zaaddodend middel behandeld. Het kan bij sommigen irritatie veroorzaken en de kans op een soa verhogen.
Een nieuwere vorm van zaaddodend middel is Phexxi, een niet-hormonale gel die de pH van de vagina verandert waardoor zaadcellen onschadelijk worden. Dit is ongeveer 93% effectief, vrij prijzig en alleen op recept te verkrijgen. Net als Nonoxynol-9 kan het lichte tot matige bijwerkingen geven zoals branderigheid, jeuk, afscheiding, infectie en bacteriële vaginose.
Een volledig natuurlijke methode is de vruchtbaarheidsbewustzijnsmethode. Daarbij houdt een vrouw haar menstruatiecyclus en lichaamsveranderingen bij. Door veranderingen in vaginale afscheiding en temperatuur gekoppeld aan hormoonfluctuaties te leren herkennen, kan een vrouw nauwkeuriger bepalen wanneer haar vruchtbare periode is om zo zwangerschap te vermijden of juist haar kansen op zwangerschap te vergroten.
Als een stel onbeschermde seks heeft gehad of hun anticonceptie is mislukt, heeft de vrouw een klein tijdsvenster—72 tot 120 uur—om een morning-afterpil te slikken die de eisprong uitstelt om zwangerschap te voorkomen. Als bevruchting en innesteling al hebben plaatsgevonden, werkt deze pil niet meer. Ze kunnen misselijkheid, overgeven, hoofdpijn en gevoelige borsten veroorzaken, maar deze effecten zijn meestal mild en verdwijnen binnen een dag of twee.
De meest ingrijpende vorm van anticonceptie is sterilisatie. Bij vrouwen gaat het dan om een sterilisatie (afsluiten eileiders) en bij mannen om een vasectomie. (Zie later voor meer details.) Dit wordt als definitief beschouwd en alleen aanbevolen voor mensen die geen kinderen (meer) willen.
Soorten anticonceptie beschikbaar voor mannen
Zoals je ziet, zijn er veel opties gericht op vrouwen maar minder voor mannen. Afgezien van abstinentie en de twijfelachtige ‘terugtrekmethode’, zijn er voor mannen slechts twee actieve keuzes: het condoom en een vasectomie.
Condooms worden al honderden jaren gebruikt om ongewenste zwangerschappen te voorkomen. Ondanks modernisering in materialen en betrouwbaarheid is het ontwerp grotendeels onveranderd gebleven. Condooms zijn tot op vandaag het belangrijkste middel om soa’s te voorkomen, waaronder hiv.
Het condoom
Een condoom is een dun hoesje, meestal gemaakt van latexrubber, dat een man over haar stijve penis rolt. Eenmaal op haar plaats fungeert het condoom als barrière: het voorkomt dat zaadcellen tijdens de zaadlozing in de vagina komen. Mits goed opgeslagen en gebruikt, zijn latexcondooms zeer effectief tegen zwangerschap en soa's.
Aangezien sommige mensen allergisch zijn voor latex, zijn er ook condooms van polyisopreen—synthetisch rubber dat vergelijkbaar aanvoelt als latex, polyurethaan—een stugger soort plastic (waardoor deze sneller kunnen afglijden), en ‘natuurlijke lambskin’—feitelijk het caecum of membraan aan het begin van de dikke darm. Dergelijke membranen worden al duizenden jaren gebruikt. Sommige vinden lambskin prettiger qua gevoel, maar hoewel deze sperma tegenhouden, zijn de poriën te groot om soa’s te voorkomen. Bovendien zijn deze condooms duurder en verpakt in antiseptische vloeistof die onprettig kan ruiken.
Condooms moeten veilig bewaard worden, uit de buurt van scherpe voorwerpen en op een temperatuur tussen 0° en 38°C. In je portemonnee is géén goede plek.
Ze bestaan in allerlei kleuren; met of zonder textuur en soms met geur of smaak. De meeste hebben een ‘reservoir’ voor het sperma. Ze zijn meestal voorbehandeld met glijmiddel, soms met zaaddodend middel. Extra glijmiddel voorkomt wrijving. Op latex en polyisopreen mag je enkel water- of siliconenbasis glijmiddel gebruiken; olie beschadigt rubber, dus olie is alleen veilig op polyurethaan of lambskin.
Een condoom beschermt bij vaginaal, anaal én oraal contact tegen soa’s. Bij correct gebruik is het 98% effectief tegen zwangerschap; in de praktijk, met minder nauwkeurigheid, is dit 85%.
Vasectomie
Een vasectomie is een minimaal invasieve ingreep onder lokale verdoving waarbij de zaadleiders (vas deferens) worden doorgesneden en dichtgemaakt; dit duurt meestal 20–30 minuten en men kan na ongeveer een week weer seks hebben. Er zitten dan echter nog miljoenen zaadcellen in de zaadleiders waardoor zo’n 25 zaadlozingen nodig zijn om deze kwijt te raken. In die periode moet extra anticonceptie gebruikt worden.
De overeenkomstige ingreep voor vrouwen is een sterilisatie (afbinden van de eileiders) waarbij de eileiders worden doorgesneden, geblokkeerd of verwijderd. Dit is een ingrijpendere operatie waarvoor regionale of algehele verdoving vereist is. Vrouwen ervaren meestal weinig of geen verandering in hun cyclus of overgangsleeftijd en de seksuele functie blijft gelijk of verbetert licht. Wel ondergaan vrouwen die gesteriliseerd zijn tot 4–5 keer vaker een baarmoederverwijdering dan vrouwen van wie de partner een vasectomie heeft gehad; de reden hiervoor is onbekend. Een hysterectomie of bilaterale oöforectomie (verwijdering van beide eierstokken) leiden ook tot sterilisatie maar zijn risicovoller.
Internationaal verschillen vasectomiecijfers sterk: in ontwikkelde landen kiezen mannen veel vaker voor dit middel dan in armere landen (bijv. 22% in Canada vs 0,3% in Eswatini). Sommigen denken dat geen kinderen kunnen krijgen ‘ontmanend’ is, maar dat klopt niet. Wereldwijd hebben vijf- tot tienmaal meer vrouwen een sterilisatie ondergaan dan mannen, ondanks dat dit bij vrouwen riskanter en gecompliceerder is. Vooral mensen onder de 30 kunnen spijt krijgen, maar de meeste gesteriliseerde mensen zijn tevreden met hun keuze, zeker als het gezamenlijk besluit was.
De terugtrekmethode
De penis vlak voor de zaadlozing uit de vagina terugtrekken kan ook als anticonceptie gelden. Als dit correct gebeurt, voorkomt het dat zaadcellen in het vrouwelijke voortplantingsorgaan terechtkomen en is het tot 94% effectief. Dit werkt alleen als partners goed samenwerken, en de man de zelfbeheersing heeft om op tijd terug te trekken. Zelfs bij correct gebruik kan voorvocht al voldoende sperma bevatten om een zwangerschap te veroorzaken. Vandaar dat de effectiviteit in de praktijk 78% is. Deze methode beschermt niet tegen soa’s.
Overige mogelijke opties voor mannelijke anticonceptie
Sinds de jaren ‘70 zijn er pogingen tot ontwikkeling van mannelijke anticonceptie, maar tot nu toe is er nog niks breed beschikbaar gekomen.
Intra-vas-injecties
De RISUG-injectie (reversible inhibition of sperm under guidance) is niet-hormonaal, minimaal invasief en omkeerbaar. Een positief geladen polymeergel wordt in de zaadleiders geïnjecteerd en hecht zich aan de wand. Als negatief geladen zaadcellen langskomen, worden hoofd en staart beschadigd zodat ze onvruchtbaar zijn. Met water en bakpoeder kan de gel uit de zaadleiders gespoeld worden en keert de vruchtbaarheid terug, zonder bijwerkingen. Een vergelijkbaar middel, Vasalgel, vormt een hydrogelknop die de zaadleiders afsluit; dit kan eveneens gereverseerd worden. Beide zijn in ontwikkeling voor mensen.
Hormonale anticonceptie
Androgenen (steroïde hormonen) blijken het aantal zaadcellen te verminderen zonder invloed op libido of erectiefunctie. Testosteron-injecties onderdrukken follikelstimulerend hormoon (FSH—regelt zaadproductie) en luteïniserend hormoon (LH—reguleert testosteron), waardoor de zaadproductie afneemt. Er zijn meerdere studies mee gedaan.
Niet-hormonale anticonceptiepillen voor mannen
Gendarussa is een anticonceptiepil in klinische studies in Indonesië sinds de jaren '90; het actieve bestanddeel is afkomstig van de Justicia gendarussa-plant en verhindert het enzym in de kop van de zaadcel, waardoor deze het ei niet kan binnendringen. Een epididymale proteaseremmer heeft in dierstudies veelbelovende resultaten getoond: het bindt aan eiwit op het oppervlak van de zaadcel en belemmert de voortbeweging. De Clean Sheets Pill was een opvallend project in Engeland rond 2012: niet alleen kon een man klaarkomen zonder zaadlozing, het verminderde ook de overdracht van hiv via sperma. Deze pil werkt door de lengtespieren van de zaadleiders te ontspannen zonder de ringvormige spieren mee te nemen of het orgasme te beïnvloeden. De pil moet 2–3 uur voor de seks geslikt worden, werkt 16–24 uur en is nu niet verder ontwikkeld wegens financieringstekort.
Waarom het belangrijk is om verantwoordelijkheid te delen
Wanneer een man en een vrouw seks hebben, bestaat altijd de kans dat er een nieuw leven ontstaat. De verantwoordelijkheid voor deze regulatie is traditioneel vooral bij vrouwen gelegd. De vrouw draagt immers het eventuele kind en zorgt ervoor; zij dient seks te weigeren als ze niet zwanger wil raken of haar vruchtbaarheid te controleren.
De eerste anticonceptiepil voor vrouwen werd meer dan 60 jaar geleden geïntroduceerd. Deze betrouwbare methode leidde tot een seksuele revolutie die vrouwen meer autonomie en vrijheid gaf om te bepalen of en wanneer ze kinderen wilden. Zo’n vrijheid is politiek niet overal wereldwijd welkom. Toch zijn voor het eerst in verschillende generaties vrouwenrechten wat betreft anticonceptie en abortus in de VS onder druk gezet.
Tot op de dag van vandaag blijven veel vrouwen alleen achter met de gevolgen van ongewenste zwangerschappen als voorbehoedsmiddelen falen. Door mannen actiever te betrekken bij anticonceptie, daalt het aantal ongewenste zwangerschappen en abortussen en voelen hun vrouwelijke partners zich veiliger en meer gesteund. Meer voorbehoedsopties voor mannen betekent meer regie over het eigen lichaam en de vrijheid om samen bewuste keuzes te maken. Jongeren kiezen tegenwoordig vaker voor stabielere relaties, en gedeelde anticonceptie hoort daarbij.
Je kunt je menstruatie bijhouden met WomanLog. Download WomanLog nu:
