Niet-hormonale anticonceptie
Hormonale anticonceptie werkt niet voor alle vrouwen—sommigen ervaren bijwerkingen, anderen voelen zich simpelweg niet prettig bij het ingrijpen in hun lichaam op zo'n fundamentele manier. Dit zijn de alternatieven.
Niet-hormonale anticonceptie omvat barrièremethoden en natuurlijke methoden, het koperspiraaltje (IUD) en sterilisatie. De enige anticonceptiemiddelen die daadwerkelijk beschermen tegen SOA's zijn het mannen- en vrouwencondoom. Tenzij met 100% zekerheid kan worden vastgesteld dat alle betrokkenen volledig SOA-vrij zijn, dient bij seksueel contact steeds een condoom gebruikt te worden.
Barrièremethoden
Barrière-anticonceptiemiddelen verhinderen dat zaadcellen de baarmoeder binnendringen en de eicel bevruchten. Over het algemeen zijn barrièremethoden iets minder effectief maar geven zij minder bijwerkingen dan hormonale methoden of spiraaltjes. Barrièremethoden zijn onder meer condooms, pessaria, cervixkapjes en anticonceptiesponzen.
Het mannencondoom is een dun, flexibel hoesje van polyurethaan of latex dat over de stijve penis wordt gerold voor het vrijen. Bij gebruik tijdens vaginale, orale of anale seks biedt het mannencondoom effectieve bescherming tegen seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA's) en zwangerschap, doordat het zaadcellen buiten de vagina houdt.
Condooms zijn eenvoudig in gebruik, goedkoop, overal verkrijgbaar zonder recept, en sommige organisaties delen ze gratis uit. Ze zijn te koop in diverse lengtes, vormen en kleuren, en bestaan met of zonder glijmiddel. Sommige condooms zijn geribbeld voor meer genot voor beide partners.
Voor vrouwen met een latexallergie kunnen condooms huiduitslag, netelroos, jeuk en een loopneus veroorzaken, maar er bestaan ook latexvrije opties van polyurethaan.
Het vrouwencondoom is een dun, flexibel hoesje van synthetisch nitril of latex met aan beide uiteinden een ring.
De ring aan de gesloten kant wordt ingebracht tot aan de baarmoedermond. De open ring blijft buiten de vagina zitten.
Het vrouwencondoom is onmiddellijk effectief, beschermt tegen SOA's en is bij correct gebruik 95% effectief. Het is zonder recept of aanmeting verkrijgbaar.
Het vrouwencondoom werkt niet voor elke vrouw, want sommige vrouwen voelen zich niet comfortabel met het inbrengen of vinden de buitenste ring onhandig.
Het anticonceptiepessarium is een ronde, koepelvormige herbruikbare barrière met een stevige, flexibele rand. Het is gemaakt van rubber of siliconen en wordt ingebracht in de vagina, waar het de baarmoedermond afsluit en zaadcellen tegenhoudt. Een pessarium dient altijd samen met zaaddodende pasta gebruikt te worden, en moet ten minste 6 uur maar niet langer dan 24 uur na het vrijen in de vagina blijven. Bij juist gebruik is het pessarium 92–96% effectief.
Het cervixkapje is ook herbruikbaar en lijkt sterk op het pessarium. Het is van rubber en lijkt op een grote vingerhoed. Het wordt stevig op de baarmoedermond geplaatst, blijft zitten door zuigkracht, en heeft een lusje voor het verwijderen. Het cervixkapje biedt alleen bescherming tegen zwangerschap bij gebruik met zaaddodend middel en moet minstens 6 uur maar niet langer dan 48 uur na het vrijen blijven zitten.
Zowel het pessarium als het cervixkapje worden afgeraden tijdens de menstruatie, na een recente ingreep aan de baarmoederhals, bij gevoeligheid voor zaaddodend middel, infectie of bij een afwijkend gevormde baarmoedermond.
De anticonceptiespons is zacht, schijfvormig en gemaakt van polyurethaanschuim. De spons bevat zaaddodend middel dat geactiveerd moet worden met water voor het inbrengen. Tijdens de 24 uur na inbrengen voorkomt de spons effectief dat zaadcellen de baarmoeder bereiken. De spons moet na het vrijen minimaal 6 uur, maar maximaal 30 uur in de vagina blijven zitten.
Niet-barrièremethoden
Het koperspiraaltje, of intra-uterien device (IUD), is een T-vormig spiraaltje dat in de baarmoeder wordt geplaatst en geleidelijk een kleine hoeveelheid koper afgeeft, die als zaaddodend middel werkt. Het spiraaltje is direct effectief en beschermt 5–10 jaar, afhankelijk van het type. Na verwijdering keert de vruchtbaarheid direct terug.
Sommige vrouwen krijgen in de eerste 3–6 maanden na plaatsing een zwaardere en pijnlijkere menstruatie. Er is een klein risico op infectie of het spontaan uitdrijven van het spiraaltje—je arts leert je hoe je kunt controleren of het spiraaltje goed zit. Het spiraaltje wordt afgeraden voor vrouwen die zwanger zijn of een voorgeschiedenis met bekkeninfecties hebben.
Natuurlijke methoden
Natuurlijke anticonceptiemethoden zijn gebaseerd op goed letten op je eigen lichaam—door het controleren van mannelijke zaadlozing tijdens seks, het herkennen van tekenen van ovulatie, of beide. Alhoewel ze over het algemeen minder effectief zijn dan andere methoden, zijn natuurlijke methoden beter dan niets en worden ze in sommige religies meer geaccepteerd.
De terugtrekmethode (“coitus interruptus” in het Latijn) betekent dat de penis uit de vagina wordt teruggetrokken vóór de zaadlozing. Als beschikbare, gratis en bijwerkingenvrije anticonceptiemethode is dit behoorlijk handig.
Wel zijn er nadelen:
- Ten eerste is deze methode niet zo betrouwbaar. Sperma kan alsnog in de vagina terechtkomen als de terugtrekking niet op tijd gebeurt of als er zich zaadcellen in het voorvocht bevinden.
- Ten tweede bieden natuurlijke methoden geen bescherming tegen SOA's.
- Ten derde vraagt deze methode om flinke concentratie en zelfbeheersing. Dit kan leiden tot minder ontspannen seks, omdat de timing stress kan geven en het seksueel plezier moet worden onderbroken. Een ongezonde kijk op deze methode kan voor één of beide partners een psychologische drempel opleveren wat relatieproblemen kan veroorzaken.
De cervixslijmmethode is een natuurlijke vorm van gezinsplanning die gebaseerd is op de waarneming van het baarmoederslijm tijdens de menstruatiecyclus. Het cervixslijm verandert in de loop van de maand. Door de veranderingen in haar slijmpatroon te leren herkennen, kan een vrouw voorspellen wanneer zij ovuleert en weet zij wanneer zij meer kans heeft om zwanger te raken—en dus seks zonder bescherming op dat moment kan vermijden.
Deze methode vraagt om nauwkeurige zelfobservatie en het noteren van alle veranderingen. Het brengt een bepaald risico mee dat het seksleven van partners wat minder spontaan wordt. Artsen schatten de effectiviteit van de cervixslijmmethode op gemiddeld 77% in het eerste jaar, maar bij correct gebruik kan dit tot 97% oplopen.
Deze methode wordt soms gecombineerd met andere vormen van natuurlijke gezinsplanning, zoals het bijhouden van de basale lichaamstemperatuur (die stijgt tijdens de ovulatie) of de kalendermethode.
De kalendermethode, of ritmemethode, is een andere natuurlijke methode. Net als bij de cervixslijmmethode houdt een vrouw haar menstruatiecyclus bij om haar vruchtbare dagen te voorspellen en tijdens deze periode seks zonder bescherming te vermijden.
Ook de kalendermethode vraagt om zorgvuldig bijhouden en doorzettingsvermogen, en heeft geen kosten of gezondheidsrisico’s. De geschatte effectiviteit ligt tussen 80 en 87%.
De lactatie-amenorroe-methode (LAM) werkt uitsluitend gedurende de eerste 6 maanden na de bevalling en bestaat uitsluitend uit borstvoeding geven. Borstvoeding onderdrukt de vruchtbaarheid zolang de menstruatie niet is teruggekeerd en het kindje op verzoek borstvoeding krijgt zonder bijvoeding van andere voeding of vloeistof.
Sterilisatie
Sterilisatie is een optie voor zowel mannen als vrouwen die geen kinderen (meer) willen. Het beschermt niet tegen SOA's, maar is wel effectief om zwangerschap te voorkomen.
Sterilisatie door het afbinden van de eileiders, ook wel 'sterilisatie' of 'afklemmen van de eileiders' genoemd, is een permanente vorm van anticonceptie voor vrouwen. De eileiders worden doorgeknipt, afgesloten of afgebonden. Meestal is deze ingreep onomkeerbaar. Terugdraaien is alleen in uitzonderlijke gevallen mogelijk, maar vereist een zware operatie en is niet altijd effectief.
De ingreep heeft geen effect op het hormoonsysteem of de menstruatiecyclus—maar er blijft een kleine kans bestaan op een buitenbaarmoederlijke zwangerschap, waarbij een bevruchte eicel zich buiten de baarmoeder nestelt, meestal in een eileider. Een buitenbaarmoederlijke zwangerschap is een potentieel levensbedreigende situatie die direct medisch ingrijpen vereist.
Sterilisatie wordt over het algemeen als veilig beschouwd en kan zelfs het risico op eierstokkanker verlagen, vooral wanneer de eileiders worden verwijderd.
Vasectomie is een operatieve vorm van anticonceptie voor de man. De zaadleiders, de buisjes die de zaadcellen transporteren, worden doorgesneden en afgesloten, zodat er geen zaadcellen meer in het zaadvocht komen. Vasectomie is een veilige maar onomkeerbare vorm van anticonceptie. Als de man na sterilisatie toch (opnieuw) een kind wil, kan in-vitrofertilisatie of adoptie een optie zijn.
Sterilisatie is een ingrijpend besluit voor mannen en vrouwen en dient zorgvuldig te worden overwogen. Sommige mensen staan er principieel afwijzend tegenover, maar bedenk dat je lichaam van jou is, en wat je ermee doet is jouw keuze alleen.
Je kunt WomanLog gebruiken voor niet-hormonale anticonceptie. Download WomanLog nu:
