Noodanticonceptie-opties
De mogelijk levensveranderende realiteit van een ongewenste zwangerschap veroorzaakt echte angst bij de meeste vrouwen. Een van de laatste beschikbare methoden om een zwangerschap te voorkomen, is noodanticonceptie. Het sleutelwoord is ‘nood’.
Er zijn veel redenen om na seks noodanticonceptie te gebruiken: alledaagse redenen zoals een gescheurd condoom, vergeten anticonceptiepillen, onbeschermde seks in een vaste relatie of een onenightstand, maar ook vreselijke, extreme situaties zoals seksueel geweld. De beslissing om over te stappen op ‘Plan B’ moet snel worden genomen, kan best traumatisch zijn en kan ook lichamelijke bijwerkingen geven.
We hebben al geschreven over hormonale anticonceptie (de pil, vaginale ringen, pleisters, hormonale spiraaltjes) en niet-hormonale anticonceptie (mannelijke en vrouwelijke condooms, anticonceptiesponsen, sterilisatie van de man, sterilisatie van de vrouw, koperhoudende spiraaltjes). Al deze methodes vereisen zorgvuldige planning en regelmaat, maar het leven loopt niet altijd zoals gepland.
De psychologische druk om verantwoordelijk te zijn voor anticonceptie ligt sowieso al vaak bij de vrouw. Met de extra tijdsdruk van een noodsituatie wordt het nog spannender. Het is verstandig om alvast een plan te hebben, voor het geval dat.
Bedenk voor jezelf of noodanticonceptie iets is wat jij zou willen gebruiken en hoe je idealiter zou willen reageren in het geval dat het nodig is. Natuurlijk is elke situatie uniek en kan je echte reactie afwijken van hoe je het nu plant.
Heb je een vaste seksuele partner? Bespreek dan samen mogelijke scenario’s. Hoe zou zij reageren als het condoom breekt?
Miljoenen vrouwen zijn in deze situatie geweest. Wat je ook beslist, je bent niet alleen.
Noodanticonceptie is alleen bedoeld om een zwangerschap te voorkomen en beschermt niet tegen of behandelt geen seksueel overdraagbare aandoeningen. SOA’s kunnen alleen voorkomen worden met barrièremiddelen zoals condooms.
Soorten noodanticonceptie
Er zijn twee soorten noodanticonceptie—de noodanticonceptiepil en het spiraaltje. De noodanticonceptiepil is er in twee vormen; de meest bekende en toegankelijke is ‘Plan B’.
Noodanticonceptiepil
Plan B is een veelgebruikte naam (en merknaam) voor noodanticonceptiepillen die ingenomen kunnen worden direct na onbeschermde seks. Ze worden ook wel ‘morning-afterpil’ genoemd, maar je hoeft niet tot de ochtend te wachten—je kan deze direct na de seks innemen.
Plan B werkt het beste als je deze binnen 72 uur (drie dagen) gebruikt, maar kan nog werkzaam zijn indien binnen vijf dagen na vaginale seks ingenomen. Hoe sneller je de pil neemt, hoe effectiever deze is. De morning-afterpil is ongeveer 75% tot 89% effectief; hoe eerder, hoe beter.
Noodanticonceptiepillen bevatten het hormoon levonorgestrel. In sommige pillen wordt dit gecombineerd met oestrogeen. Levonorgestrel is een progestageen dat het baarmoederslijmvlies verdikt en de eisprong verhindert, waardoor de kans op bevruchting veel kleiner wordt. De pil kan een bestaande zwangerschap niet stoppen of voorkomen dat een reeds bevruchte eicel zich innestelt in het baarmoederslijmvlies.
Er zijn verschillende merknamen, maar je kunt gewoon om noodanticonceptie of Plan B vragen bij de apotheek. Noodanticonceptiepillen zijn overal zonder recept en zonder leeftijdsbeperking te verkrijgen bij apotheken en veel supermarkten.
Je kunt Plan B pillen ook online bestellen, maar check altijd de betrouwbaarheid van de website. Gebruik alleen door de overheid goedgekeurde medicijnen van betrouwbare bronnen, die geleverd worden in ongeopende verpakkingen met een complete bijsluiter.
Mogelijke bijwerkingen
Moderne noodanticonceptie veroorzaakt niet langer hevige bloedingen zoals vroeger en zal meestal niet direct een hele menstruatie op gang brengen. Wel kun je licht bloedverlies of spotting ervaren.
De meest voorkomende bijwerkingen zijn:
- veranderingen in je volgende menstruatie—deze kan lichter of zwaarder zijn
- veranderingen in je cyclus
- misselijkheid
- hoofdpijn
- overgeven
- vermoeidheid
- buikpijn
- gevoelige borsten
- acne
Als je kort na het innemen van de pil moet overgeven, is het mogelijk dat je te weinig van het middel hebt opgenomen en dat het minder effectief is.
Krijg je ernstige klachten zoals fors vaginaal bloedverlies, bewustzijnsverlies of extreme pijn? Zoek dan onmiddellijk medische hulp.
Een morning-afterpil kost meestal tussen de €35 en €55. Bij gespecialiseerde zorgcentra, zoals de GGD of een Centrum voor Seksuele Gezondheid, is de pil vaak goedkoper verkrijgbaar. Eén pil is voldoende om een zwangerschap te voorkomen. Heb je weinig geld? Zoek hulp bij een lokaal crisicentrum of seksueel gezondheidscentrum.
In sommige regio’s zijn anticonceptiemiddelen, inclusief Plan B en spiraaltjes, gratis verkrijgbaar voor vrouwen onder de 16 jaar. Check hiervoor de lokale regelgeving.
De andere pil
Een ander middel—ulipristalacetaat—wordt ook gebruikt als noodanticonceptie. In tegenstelling tot levonorgestrel kan ulipristalacetaat schadelijk zijn voor een reeds bestaande zwangerschap. Dit is doorgaans een receptplichtig middel dat je niet zonder voorschrift kunt kopen.
De werkzaamheid van ulipristalacetaat ligt 1–2% hoger dan die van levonorgestrel, en de werkingsperiode is langer—tot 5 dagen na de seks, zonder verlies van effectiviteit.
Zorgverleners in sommige landen proberen het middel zonder recept beschikbaar te maken.
De bijwerkingen zijn vergelijkbaar met die van a-morning-afterpil op basis van levonorgestrel.
Tegenindicaties
Een soms over het hoofd gezien, maar belangrijk punt: de morning-afterpil kan minder effectief zijn als je overgewicht hebt. De limiet voor Plan B wordt vaak gesteld op 70 kilo, voor ulipristalacetaat op 88 kilo. In dit geval kun je altijd kiezen voor een koperspiraaltje, dat heeft geen gewichtslimiet.
Ulipristalacetaat wordt afgeraden voor vrouwen die borstvoeding geven. Is het echt de enige optie, gooi de moedermelk dan weg gedurende de eerste 1–2 dagen na inname.
Neem de morning-afterpil niet als je:
- andere hormonale anticonceptiemiddelen gebruikt
- ernstige leverklachten of astma hebt
- bepaalde hiv-medicatie gebruikt (overleg met je arts)
- zeker weet dat je al zwanger bent
Misschien denk je dat je een grotere kans hebt om zwangerschap te voorkomen als je meer dan één pil neemt, bijvoorbeeld op dag één én drie na onbeschermde seks. Hier zijn geen extra risico’s aan verbonden, maar het geeft ook geen hogere bescherming. Of het werkt de eerste keer, of niet.
Het spiraaltje
Het spiraaltje, officieel intra-uterine device (IUD), wordt vaak gebruikt voor langdurige anticonceptie. Er zijn twee soorten spiraaltjes: hormonale en koperspiraaltjes. Een koperspiraaltje werkt ook als noodanticonceptie als deze binnen vijf dagen na onbeschermde seks wordt geplaatst. Het spiraaltje is effectiever dan de morning-afterpil, heeft minder bijwerkingen en het lichaamsgewicht heeft geen invloed op de werking. Het plaatsen van een spiraal moet echter door een professional gebeuren, is ingrijpend en duurder dan een pil. Dit maakt het spiraaltje minder toegankelijk als noodoptie, zeker als je binnen vijf dagen actie moet ondernemen.
Het koperspiraaltje is een klein, T-vormig staafje van plastic en koper, dat door een deskundige zorgverlener direct in de baarmoeder wordt ingebracht. Het spiraaltje geeft een kleine hoeveelheid koper af, die als zaaddodend middel werkt en zo bevruchting voorkomt. Als er al een bevruchting heeft plaatsgevonden, kan het spiraaltje voorkomen dat het eitje zich in de baarmoeder nestelt. Het spiraal kan ook een reeds bestaande zwangerschap verstoren, daarom wordt het afgeraden als je al zwanger bent. (Recente studies tonen aan dat hormonale spiraaltjes mogelijk net zo effectief zijn als koperspiraaltjes voor noodanticonceptie, maar meer onderzoek is nodig.)
Maak direct een afspraak bij de gynaecologe voor het plaatsen van een spiraaltje na onbeschermde seks. Bespreek ook de mogelijkheid om het spiraal als langdurige anticonceptie te gebruiken.
Het spiraaltje is een van de meest effectieve manieren van zowel langetermijn- als noodanticonceptie, met een succesgraad van 99% als het op tijd en correct geplaatst wordt.
De meest voorkomende bijwerkingen bij gebruik van een spiraal zijn:
- Interne beschadiging van de baarmoedermond bij verkeerd plaatsen of als het spiraal verschuift
- Veranderingen in de menstruatiecyclus
- Hevigere en langere menstruaties (bij langdurig gebruik van het koperspiraal)
Voorbereiding
Je kunt alvast een morning-afterpil kopen en bewaren voor noodgevallen. Bewaard onder juiste omstandigheden is ulipristalacetaat ongeveer drie jaar houdbaar en levonorgestrel vier jaar. Bedenk: deze pillen zijn niet bedoeld voor regelmatig gebruik.
De enige 100% zekere manier om zwangerschap te voorkomen is door onthouding—niet deelnemen aan vaginale seks. Wil je wel seksueel actief zijn maar niet zwanger raken, overweeg dan je opties. Langdurige hormonale anticonceptie is veel efficiënter dan de morning-afterpil, en condooms bieden het voordeel dat ze ook beschermen tegen SOA’s.
Wees lief voor jezelf en heb veilige seks!
Je menstruatie kun je bijhouden met WomanLog. Download WomanLog nu:
