De Levenschenkende Placenta: Alles Wat Je Moet Weten
De manier waarop onze lichamen ons ondersteunen en beschermen lijkt vaak wel magie. De placenta is een uniek voorbeeld van het vermogen van het vrouwelijk lichaam om zich aan te passen en te transformeren om nieuw leven te ondersteunen. In dit artikel leer je alles over dit bijzondere tijdelijke orgaan en haar functies.
De placenta bestaat enkel tijdens de zwangerschap en is onze eerste bron van voeding, zuurstof en immuunbescherming. Dit levenschenkende orgaan is van vitaal belang, maar wordt vaak vergeten wanneer we praten over zwangerschap en bevalling. Dit artikel belicht de magie van de placenta.
Wat is de placenta?
De placenta is een tijdelijk orgaan dat zich kort na de bevruchting begint te vormen in de baarmoeder. Zij fungeert als schakel tussen het lichaam van de moeder en haar groeiende foetus, waardoor zij levensondersteunende functies met haar baby kan delen.
Zolang de baby zich in de baarmoeder van haar moeder bevindt, voorziet zij haar kind van zuurstof, voedingsstoffen en andere essentiële functies, bemiddeld door de placenta, om haar veilige en gezonde ontwikkeling te garanderen.
Hoe vormt de placenta zich?
Zodra een zaadcel de eicel bevrucht, beginnen de samengevoegde cellen zich snel te delen. Tegen dag vijf of zes is een klompje van 200–300 cellen (de blastocyst) gevormd. Deze cellen differentiëren zich al in een binnenste celmassa (de embryoblast), die het embryo wordt, en een buitenste laag cellen (de trofoblast) waaruit het chorion en het amnion ontstaan — twee vliezen die de foetus gedurende de zwangerschap omgeven en beschermen.
De blastocyst rolt langs de baarmoederwand totdat zij begint te hechten dankzij chemische signalen tussen de trofoblast en het endometrium, of baarmoederslijmvlies. Terwijl de blastocyst zich in de baarmoederwand nestelt, steken kleine uitlopers vanuit het chorion, de zogeheten chorionvlokken, in de baarmoederwand. Gedurende hun groei ontwikkelen deze structuren een speciaal vaatstelsel waardoor voedingsstoffen, afvalstoffen en zuurstof tussen het bloed van de moeder en dat van de foetus kunnen worden uitgewisseld, zonder dat de bloedstromen zich vermengen.
De placenta blijft zich gedurende het eerste trimester verder ontwikkelen. Tegen week 14 is de basisinfrastructuur gereed, maar de placenta groeit en past zich verder aan tot ongeveer week 34 om te voldoen aan de behoeften van de groeiende baby.
Een volwassen placenta is een donker roodblauwe, sponsachtige schijf met meerdere lobben, gemiddeld 22 cm in doorsnee en 2–2,5 cm dik, en weegt rond de 500 gram. Een sterke, elastische navelstreng met één ader en twee slagaders verbindt de placenta met de buik van de baby op de plek die later de navel wordt.
Wat doet de placenta?
De placenta is een multitaskend orgaan en vervult vijf essentiële functies ter ondersteuning van de groeiende baby.
- Longfunctie: In de baarmoeder zit de foetus in een met vocht gevulde amnionholte die een veilige omgeving biedt voor de ontwikkeling van skelet en organen. Omdat de longen van de baby pas rond week 36 volledig ontwikkeld zijn, wordt haar bloed in de placenta van zuurstof voorzien, aangeleverd door het bloed van de moeder. Helderrood, zuurstofrijk bloed komt via de navelstrengader bij de foetus, terwijl de navelstrengslagaders het donkerder, zuurstofarme bloed terugvoeren naar de placenta om opnieuw van zuurstof te worden voorzien.
- Nierfunctie: De placenta zuivert en balanceert het bloed van de baby door stoffen als bicarbonaat, waterstofionen, melkzuur en andere chemische stoffen eruit te filteren, vergelijkbaar met de werking van de nieren bij volwassenen en kinderen buiten de baarmoeder.
- Voedingsfunctie: De placenta levert de baby alle benodigde voedingsstoffen, vitaminen en micronutriënten voor een gezonde ontwikkeling. Deze worden onttrokken aan het bloed van de moeder. Daarom is het belangrijk dat zwangere vrouwen gezond eten en het advies van hun arts volgen over supplementen. Veel vrouwen krijgen bijvoorbeeld zwangerschapsanemie, omdat na verzadiging van de baby er vaak te weinig ijzer overblijft voor de moeder.
- Immuunfunctie: In de baarmoeder wordt de foetus beschermd door het immuunsysteem van de moeder. Bij een infectie reizen antistoffen van de moeder via de placenta naar de baby. Wanneer moeder tijdens de zwangerschap ziek wordt of een vaccinatie krijgt, wordt de baby geboren met antilichamen tegen die specifieke ziekteverwekker(s). Deze bescherming blijft zo’n twee tot drie maanden na de geboorte aanwezig, zodat het kindje kan beginnen met het ontwikkelen van haar eigen immuunsysteem, terwijl via borstvoeding antilichamen en andere immuunfactoren worden doorgegeven. (Dit heet passieve immuniteit.)
- Endocriene functie: Omdat de baby haar eigen hormonen nog niet maakt, werkt de placenta ook als endocrien orgaan. Het belangrijkste hormoon dat zij produceert is humaan choriongonadotrofine (hCG). Dit hormoon signaleert aan het lichaam om het baarmoederslijmvlies niet af te stoten, maar juist te verdikken ter ondersteuning van het embryo. De placenta produceert ook oestrogeen, dat de baarmoeder soepel en beschermd houdt tijdens de zwangerschap, helpt bij de ontwikkeling van de organen van de baby en zorgt dat de melkklieren zich voorbereiden op borstvoeding. Het derde hormoon, progesteron, zorgt voor de instandhouding van de zwangerschap en voorkomt vroegtijdige weeën. Ook produceert de placenta humaan placenta-lactogeen (hPL), dat zowel het groeiende kind voedt als de melkklieren stimuleert. Verder komen er hormonen als kisspeptine, oplosbaar endogline (sEng), oplosbaar fms-achtig tyrosinekinase 1 (sFlt-1) en placentaal groeifactor (PlGF) vrij om haar eigen ontwikkeling en integriteit te ondersteunen.
De geboorte van de placenta
De placenta is alleen nodig tijdens de zwangerschap. Na de geboorte vervult zij geen functie meer. Tijdens het samentrekken van de nu lege baarmoeder, wordt de placenta losgeduwd van de wand en worden de bloedvaten die haar voedden afgesloten.
De geboorte van de placenta wordt gezien als de vierde fase van de bevalling. Dit vereist slechts een of twee weeën en vindt meestal binnen 30 tot 60 minuten na de geboorte van de baby plaats. In vergelijking met de eerdere fases zijn de samentrekkingen op dat moment nauwelijks merkbaar, en de aandacht van de moeder ligt bij haar pasgeboren baby.
Het volledig geboren worden van de placenta is erg belangrijk. Een achtergebleven placenta kan gevaarlijk zijn, want achtergebleven weefsel verhindert een goede samentrekking van de baarmoeder en het afsluiten van de bloedvaten van de moeder na de bevalling.
Vroeger kon een moeder overlijden aan bloedverlies na de geboorte van een gezonde baby, doordat haar baarmoeder niet volledig samentrok en de bloedvaten niet werden afgesloten. Tegenwoordig zijn artsen en verloskundigen getraind om het risico op een postpartumbloeding te herkennen. Een achtergebleven placenta is zelden levensbedreigend, mits snel herkend en behandeld.
Als alles goed verloopt, wordt de placenta snel en volledig uitgedreven, waardoor de baarmoeder goed kan samentrekken en de bloedvaten worden afgesloten. Dit vindt plaats in het gouden uur na de geboorte, als de baby meestal huid-op-huid bij de moeder ligt. Door het hormoon oxytocine dat vrijkomt bij het zuigen aan de tepel, trekken de baarmoederspieren nog een laatste keer samen. Dit is een ingenieus systeem.
Bij een keizersnede verwijdert de arts de placenta operatief en controleert of de baarmoeder goed samentrekt. Moeder en kind zijn dan vaak minder uitgeput bij het eerste contact.
De vier meest voorkomende placenta-complicaties
Tijdens de zwangerschap controleert je gynaecoloog zowel de placenta als je baby op mogelijke complicaties of aandoeningen.
Plaatsing van de placenta
Meestal nestelt de blastocyst zich in de baarmoederwand op een plek waar voldoende ruimte is voor de placenta om goed uit te groeien zonder de ontwikkeling of geboorte te storen. Soms echter verlopen dingen anders dan gewenst.
Placenta previa
Als de blastocyst zich in het onderste deel van de baarmoeder innestelt, kan de placenta gedeeltelijk of volledig over de baarmoedermond groeien. Dit heet placenta previa, omdat de placenta 'voor' de baby zit en de weg kan versperren of het risico op bloeding vergroot doordat de placenta losgetrokken kan worden bij passage van het kind door het geboortekanaal.
Bij vroege echo’s hoeft een laagliggende placenta nog geen probleem te zijn. Doorgaans verschuift de placenta met het oprekken van de baarmoeder, maar helderrood vaginaal bloedverlies en/of weeën in het tweede trimester zijn een waarschuwingssignaal.
Om bloeding te voorkomen kan de arts adviseren om rustig aan te doen, intensieve beweging zoals cardio-oefeningen, vrijen of andere impactvolle activiteiten te vermijden. Ligt de placenta bij de bevalling nog steeds te dicht bij de baarmoedermond, dan is een keizersnede de veiligste keuze.
Hechting van de placenta
Normaal laat de placenta na de geboorte vanzelf los, maar soms hecht zij zich zo stevig dat loslaten lastig is.
Placenta accreta
Een van de meest voorkomende complicaties is als placentavlies dieper in het endometrium, het baarmoederslijmvlies, ingroeit.
Vrouwen ouder dan 35, vrouwen die eerder zwanger waren, een keizersnede of een andere baarmoederoperatie ondergingen, hebben meer kans op deze complicatie, vaak door littekenweefsel of slijtage van de baarmoeder.
Bij placenta increta groeit de placenta zelfs in de baarmoederspier, en bij placenta percreta dringt ze helemaal door de wand heen, soms tot in andere organen zoals de blaas, de dikke darm of de bloedvaten.
Deze aandoeningen geven meestal geen symptomen en worden vaak ontdekt bij de echo. Ze hebben zelden invloed op de ontwikkeling van de baby, maar kunnen voor de moeder gevaarlijk zijn als het niet op tijd wordt onderkend. Vaginale bevalling is dan meestal te riskant door kans op groot bloedverlies, waardoor een keizersnede en soms een baarmoederverwijdering (hysterectomie) nodig zijn om levensgevaar te voorkomen.
Wat gebeurt er met de placenta na de geboorte?
Na succesvolle geboorte van de placenta onderzoekt de verloskundige of arts haar zorgvuldig op afwijkingen en volledigheid. Bij vermoeden van problemen kan placentaweefsel worden getest op infectie of ontsteking, zodat het juiste medicijn aan het pasgeboren kind kan worden gegeven.
Bij complicaties tijdens zwangerschap of bevalling kan het ziekenhuis extra analyses uitvoeren om beter te begrijpen wat de gezondheid van moeder en kind heeft beïnvloed.
Als de placenta niet volledig lijkt, worden stappen ondernomen om het achtergebleven deel te verwijderen.
Na grondig onderzoek kunnen ouders ervoor kiezen de placenta mee naar huis te nemen of bij het ziekenhuis achter te laten, waar het als biomedisch afval wordt verwerkt. Ziekenhuizen volgen strikte protocollen om verspreiding van infecties te voorkomen.
Kan ik de placenta bewaren?
Veel gezinnen hebben culturele, religieuze of persoonlijke redenen om de placenta te willen bewaren. Zodra zij echter niet meer verbonden is aan een levend lichaam, gaat de placenta snel achteruit en vormt zij een voedingsbodem voor bacteriën. Wil je de placenta houden, dan moet je deze zorgvuldig en veilig behandelen, vervoeren en bewaren.
Waarom zou je de placenta willen bewaren?
Spirituele of symbolische tradities
Er bestaan veel rituelen, overtuigingen en mythen over de kracht en het belang van de placenta. In sommige culturen geldt de placenta als een heilig orgaan. Je familie kan tradities volgen zoals het begraven van de placenta op een speciale plek of er een boom boven planten om de geboorte van je kind te eren.
Voeding of geneeskunde
In het dierenrijk is het normaal dat de moeder haar placenta, of nageboorte, opeet. Biologen zien dit als instinctief gedrag, mogelijk om sporen van de geboorte uit te wissen en roofdieren te misleiden. Bij mensen komt het weinig voor, maar sommige culturen gebruiken de placenta in traditionele geneeskunde.
Tegenwoordig neemt de belangstelling voor het consumeren van de eigen placenta toe, bijvoorbeeld om hormonen in balans te brengen, energie te vergroten of het risico op postnatale depressie te verlagen. Wetenschappelijk bewijs hiervoor is echter beperkt.
Wie dit wil doen schakelt meestal een placenta-encapsulatie-specialist in, die de placenta gekoeld uit het ziekenhuis meeneemt, stoomt, droogt, en tot poeder maalt. Dit poeder wordt in gelatinecapsules bewaard zodat de moeder deze op veilige wijze kan gebruiken, zonder risico op besmetting.
Creatieve projecten
Niet alleen fungeert de placenta als “eerste moeder”, maar het bloedvatennetwerk aan de binnenzijde lijkt wel op “de boom des levens”. Veel mensen geven een eigen betekenis aan deze unieke structuur en maken er blijvende kunst van. Denk bijvoorbeeld aan een afgietsel van de placenta in hars, afdrukken met placenta-bloed, of het bewaren van een afdruk van het bloedvatennetwerk dat je baby heeft gevoed. Er zijn bedrijven die een deel van de placenta verwerken in sieraden of andere voorwerpen zodat je haar altijd kan bewaren.
Medisch onderzoek
Wetenschappelijk ingestelde gezinnen kiezen er soms voor om de placenta te doneren voor medisch onderzoek, onderwijs of therapie. Placentas bevatten waardevolle stamcellen en weefsels waarmee onderzoek naar regeneratieve geneeskunde, weefselherstel en nieuwe medische behandelingen wordt bevorderd.
Ten slotte
Onderzoekers schatten dat sinds het ontstaan van de mensheid al minstens honderd miljard mensen zijn geboren en gestorven. Dat betekent meer dan 100 000 000 000 placenta’s die evenzoveel groeiende baby’s ondersteund hebben. Toch blijft dit bijzondere proces grotendeels een mysterie. We hopen dat dit artikel je een kijkje geeft in de wondere wereld van de placenta.
Download WomanLog nu:
