Żeński układ rozrodczy jest tak złożony, że nawet dziś wiele rzeczy pozostaje tajemnicą. Poznajmy więc lepiej jeden z najważniejszych narządów kobiecego układu rozrodczego i ludzkiego poczęcia – jajowody. W tym artykule dowiesz się, czym są jajowody, jakie pełnią funkcje oraz jaką rolę odgrywają w zapłodnieniu i utrzymaniu ciąży.
Kobiecy układ rozrodczy składa się z narządów wewnętrznych i zewnętrznych. Do zewnętrznych narządów rozrodczych należą: srom, wargi sromowe większe, wargi sromowe mniejsze, łechtaczka i wejście do pochwy. Wewnętrzne narządy to: pochwa, szyjka macicy, jajowody, jajniki i macica. Wszystkie są bardzo ważne i pełnią wiele funkcji — od rozrodczych, przez seksualne, po hormonalne. Mimo to, niewiele z nas zna dokładne funkcje jajowodów i jak wielkie znaczenie mają w zajściu w ciążę.
Jajowody mają około 10–12 cm długości i lejkowate ujście przy każdym jajniku. Ich wewnętrzna wyściółka pokryta jest rzęskami — komórkami rzęskowymi, które pomagają kierować komórkę jajową do wnętrza jajowodu.
Są trzy główne funkcje jajowodów
Jajowody przypominają nieco kwiat — rozciągają się od macicy i z każdej strony łączą się z jajnikami szerokimi ujściami, podobnie jak płatki kwiatu.
Jajowód składa się z czterech części:
Jajowody, mimo że wydają się tylko prostym „kanałem” dla komórki jajowej, są o wiele bardziej skomplikowane. To jeden z najważniejszych elementów rozrodu, niezbędny dla udanego zapłodnienia. Jajowody stosują w tym celu wibracje i skurcze mięśni.
Po owulacji, gdy jajnik uwalnia jajeczko, jajowód dzięki delikatnym skurczom wywołuje efekt zasysania, pomagający wciągnąć komórkę jajową do wnętrza jajowodu. Sygnały hormonalne w organizmie wywołują skurcze mięśni ścian jajowodu, aby upewnić się, że komórka jajowa trafi do środka.
Jak już wspomniano, wnętrze jajowodów wyścielają miliony drobnych rzęsek. Te rzęski rytmicznie falują, tworząc prąd przesuwający komórkę jajową w głąb jajowodu, w stronę macicy. Skoordynowany ruch rzęsek oraz skurcze mięśni jajowodu subtelnie przesuwają komórkę jajową przez wąską drogę jajowodu. Rzęski zapobiegają zaklinowaniu się jajeczka i ułatwiają jej podróż do macicy, gdzie może dojść do zagnieżdżenia.
Ten delikatny proces może jednak zostać zaburzony, powodując trudności z płodnością.
Mimo że rola jajowodów w ciąży trwa stosunkowo krótko, ich prawidłowe funkcjonowanie jest kluczowe. Uszkodzone jajowody mogą nie tylko utrudnić zajście w ciążę, ale także zwiększają ryzyko powikłań zarówno dla matki, jak i dziecka.
Ciąża ektopowa, zwana też ciążą jajowodową, występuje, gdy zarodek zagnieżdża się wewnątrz jajowodu. Normalnie zarodek powinien zagnieździć się w macicy, jednak jeśli do zapłodnienia dojdzie w jajowodzie i zygota nie zostanie przesunięta do macicy, może dojść do jej zagnieżdżenia w jajowodzie. Ciąże ektopowe są niebezpieczne i nie mają szans na powodzenie. Wymagają jak najszybszego przerwania, gdyż mogą doprowadzić do pęknięcia jajowodu i krwotoku wewnętrznego.
Salpingitis to odmiana zapalenia narządów miednicy mniejszej spowodowana infekcją. Zwykle rozwija się w wyniku nieleczonej choroby przenoszonej drogą płciową, np. chlamydiozy lub rzeżączki. Stan zapalny w jajowodach może prowadzić do dalszych powikłań, np. niepłodności czy problemów w trakcie ciąży.
Nowotwór jajowodu jest rzadki i stanowi zaledwie 1–2% wszystkich nowotworów ginekologicznych. Rak ten wywodzi się z jajowodów i może szybko rozprzestrzenić się na jajniki. Dobrą wiadomością jest jednak to, że wcześnie wykryty rak jajowodu ma bardzo wysoką przeżywalność.
Niedrożność jajowodu, czyli wodniak jajowodu (hydrosalpinx), występuje, gdy w jajowodzie gromadzi się płyn, blokując jego światło. Jest to niebezpieczne, bo blokada uniemożliwia dotarcie plemników do komórki jajowej i zapłodnienia.
Torbiel przyjajnikowa tworzy się na jajowodzie lub jajniku. Większość takich torbieli wypełniona jest przezroczystym płynem, choć czasami mogą zawierać strukturę lity. Małe, niepowikłane torbiele zwykle nie wymagają leczenia — często pękają lub opróżniają się bezobjawowo. Większe lub objawowe torbiele najczęściej usuwa się chirurgicznie.
Niedrożność jajowodów to dość częsta przypadłość. Odpowiada za ok. 30% przypadków niepłodności. Najczęściej powstaje wskutek blizn po przebytych infekcjach, zwłaszcza nieleczonych chorób przenoszonych drogą płciową, które prowadzą do zapalenia narządów miednicy. Inne przyczyny to endometrioza, polipy jajowodów, mięśniaki i guzy czy wcześniejsze ciąże ektopowe.
Gdy jajnik, połączony z niedrożnym jajowodem, uwalnia komórkę jajową, ta zostaje uwięziona i nie dociera do macicy, gdzie powinno nastąpić zapłodnienie. Istnieje też większe ryzyko ciąży ektopowej, bo komórka jajowa może utknąć i na stałe zagnieździć się w jajowodzie zamiast w macicy.
Niedrożność jajowodu ogranicza również czas i możliwość dotarcia plemników do komórki jajowej. Najczęściej kobieta dowiaduje się o niedrożności dopiero wtedy, gdy ma trudności z zajściem w ciążę. Zazwyczaj nie wywołuje ona wyraźnych objawów.
Mimo trudności istnieją metody zajścia w ciążę nawet z niedrożnymi jajowodami. Najczęściej zaleca się zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro). W zależności od przyczyny niedrożności lekarz może też zaproponować zabieg salpingostomii – chirurgiczne nacięcie w celu udrożnienia jajowodu lub usunięcia uszkodzonego fragmentu. Niestety, po takim zabiegu ryzyko poronienia lub powikłań w ciąży może być większe.
"Podwiązanie jajowodów" to potoczna nazwa zabiegu chirurgicznego, który nazywamy podwiązaniem jajowodów lub tubektomią. To trwała metoda antykoncepcji dla kobiet. Niektóre kobiety decydują się na ten krok, gdy zakończyły już starania o dzieci. Inne, które nie chcą mieć dzieci, wybierają podwiązanie jajowodów, aby uniknąć ciąży bez przyjmowania hormonów. Niestety, wielu lekarzy wciąż wzbrania się przed wykonaniem tego zabiegu u kobiet bezdzietnych, obawiając się ich ewentualnego żalu.
Podczas zabiegu jajowody są blokowane, zaciskane, przecinane lub zamykane, zwykle przez nacięcie w jamie brzusznej. Uwalniane z jajników komórki jajowe nie mają wówczas drogi do macicy. Bez drożności jajowodów jajeczko nie może połączyć się z plemnikiem i zagnieździć się w macicy.
Podwiązanie jajowodów jest trwałą metodą antykoncepcji, gdyż odwrócenie zabiegu w celu przywrócenia płodności rzadko jest skuteczne. Jajniki pozostają czynne i produkują komórki jajowe, ale zamknięte jajowody stanowią skuteczną barierę dla zajścia w ciążę. Zabieg nie wpływa na cykl miesiączkowy ani poziom hormonów. Skuteczność w zapobieganiu niechcianej ciąży przekracza 99%. To dobry sposób na trwałe zabezpieczenie się przed ciążą bez skutków ubocznych związanych z antykoncepcją hormonalną. Jednak ze względu na trwały charakter tego rozwiązania, powinnaś bardzo dobrze rozważyć wszystkie za i przeciw.
Jajowody są niezbędne do udanego zapłodnienia i zdrowej ciąży. Mamy nadzieję, że artykuł przybliżył Ci funkcjonowanie, budowę oraz najczęstsze dolegliwości tych narządów. Chcesz dowiedzieć się więcej o cyklach menstruacyjnych, ciąży czy zdrowiu kobiety? Sprawdź pozostałe artykuły na naszym blogu!
Pobierz aplikację WomanLog już teraz: