Jajowody: Wszystko, co powinnaś wiedzieć
Żeński układ rozrodczy jest tak złożony, że nawet dziś wiele rzeczy pozostaje tajemnicą. Poznajmy więc lepiej jeden z najważniejszych narządów kobiecego układu rozrodczego i ludzkiego poczęcia – jajowody. W tym artykule dowiesz się, czym są jajowody, jakie pełnią funkcje oraz jaką rolę odgrywają w zapłodnieniu i utrzymaniu ciąży.
Kobiecy układ rozrodczy składa się z narządów wewnętrznych i zewnętrznych. Do zewnętrznych narządów rozrodczych należą: srom, wargi sromowe większe, wargi sromowe mniejsze, łechtaczka i wejście do pochwy. Wewnętrzne narządy to: pochwa, szyjka macicy, jajowody, jajniki i macica. Wszystkie są bardzo ważne i pełnią wiele funkcji — od rozrodczych, przez seksualne, po hormonalne. Mimo to, niewiele z nas zna dokładne funkcje jajowodów i jak wielkie znaczenie mają w zajściu w ciążę.
Czym są jajowody i jakie pełnią trzy główne funkcje?
Jajowody mają około 10–12 cm długości i lejkowate ujście przy każdym jajniku. Ich wewnętrzna wyściółka pokryta jest rzęskami — komórkami rzęskowymi, które pomagają kierować komórkę jajową do wnętrza jajowodu.
Są trzy główne funkcje jajowodów
- Transport komórki jajowej: W trakcie owulacji, mniej więcej w połowie cyklu, jajniki uwalniają dojrzałą komórkę jajową. Po uwolnieniu jajeczko trafia do jajowodu. Komórki rzęskowe i skurcze mięśni jajowodu wspomagają przesuwanie komórki jajowej w stronę macicy, gdzie może spotkać się z plemnikami.
- Miejsce zapłodnienia: Te same komórki rzęskowe pomagają przesuwać plemniki w stronę komórki jajowej. Jeśli komórka jajowa spotka się w jajowodzie z plemnikami, najczęściej tam dochodzi do zapłodnienia. Zapłodnione jajeczko, czyli zygota, kontynuuje swoją podróż w stronę macicy.
- Transport zarodka: Po zapłodnieniu wczesny zarodek przemieszcza się jajowodem i wchodzi do macicy, by zagnieździć się w jej błonie śluzowej.
Anatomia jajowodów
Jajowody przypominają nieco kwiat — rozciągają się od macicy i z każdej strony łączą się z jajnikami szerokimi ujściami, podobnie jak płatki kwiatu.
Jajowód składa się z czterech części:
- Lejek (infundibulum): To lejkowata część jajowodu najbliżej jajnika. Składa się z palczastych wypustek zwanych strzępkami, które sięgają w stronę jajnika. Jedna ze strzępek – strzępek jajnikowy – jest na tyle długa, że dotyka jajnika. Strzępki wychwytują świeżo uwolnioną komórkę jajową i przesuwają ją do wnętrza jajowodu, kierując do macicy. Te delikatne wypustki są bardzo kruche i mogą ulec uszkodzeniu np. przez infekcje, w tym choroby przenoszone drogą płciową. Zniszczone strzępki nie są w stanie efektywnie wychwycić jajeczka.
- Cieśń (isthmus): To wąski kanał łączący główną część jajowodu (bańkę) z fragmentem jajowodu przy macicy, czyli częścią śródścienną.
- Bańka (ampulla): To główna część jajowodu pomiędzy lejkiem a cieśnią. To właśnie w bańce najczęściej dochodzi do zapłodnienia.
- Część śródścienna (intramuralna): To odcinek jajowodu, który wnika w górną część macicy. Otwiera się do jamy macicy, gdzie zarodek może się zagnieździć i rozwijać w płód.
Jak jajowody wykorzystują wibracje?
Jajowody, mimo że wydają się tylko prostym „kanałem” dla komórki jajowej, są o wiele bardziej skomplikowane. To jeden z najważniejszych elementów rozrodu, niezbędny dla udanego zapłodnienia. Jajowody stosują w tym celu wibracje i skurcze mięśni.
Po owulacji, gdy jajnik uwalnia jajeczko, jajowód dzięki delikatnym skurczom wywołuje efekt zasysania, pomagający wciągnąć komórkę jajową do wnętrza jajowodu. Sygnały hormonalne w organizmie wywołują skurcze mięśni ścian jajowodu, aby upewnić się, że komórka jajowa trafi do środka.
Jak już wspomniano, wnętrze jajowodów wyścielają miliony drobnych rzęsek. Te rzęski rytmicznie falują, tworząc prąd przesuwający komórkę jajową w głąb jajowodu, w stronę macicy. Skoordynowany ruch rzęsek oraz skurcze mięśni jajowodu subtelnie przesuwają komórkę jajową przez wąską drogę jajowodu. Rzęski zapobiegają zaklinowaniu się jajeczka i ułatwiają jej podróż do macicy, gdzie może dojść do zagnieżdżenia.
Ten delikatny proces może jednak zostać zaburzony, powodując trudności z płodnością.
Najczęstsze choroby i problemy z jajowodami
Mimo że rola jajowodów w ciąży trwa stosunkowo krótko, ich prawidłowe funkcjonowanie jest kluczowe. Uszkodzone jajowody mogą nie tylko utrudnić zajście w ciążę, ale także zwiększają ryzyko powikłań zarówno dla matki, jak i dziecka.
Choroby dotyczące jajowodów
Ciąża ektopowa (pozamaciczna)
Ciąża ektopowa, zwana też ciążą jajowodową, występuje, gdy zarodek zagnieżdża się wewnątrz jajowodu. Normalnie zarodek powinien zagnieździć się w macicy, jednak jeśli do zapłodnienia dojdzie w jajowodzie i zygota nie zostanie przesunięta do macicy, może dojść do jej zagnieżdżenia w jajowodzie. Ciąże ektopowe są niebezpieczne i nie mają szans na powodzenie. Wymagają jak najszybszego przerwania, gdyż mogą doprowadzić do pęknięcia jajowodu i krwotoku wewnętrznego.
Salpingitis
Salpingitis to odmiana zapalenia narządów miednicy mniejszej spowodowana infekcją. Zwykle rozwija się w wyniku nieleczonej choroby przenoszonej drogą płciową, np. chlamydiozy lub rzeżączki. Stan zapalny w jajowodach może prowadzić do dalszych powikłań, np. niepłodności czy problemów w trakcie ciąży.
Rak jajowodu
Nowotwór jajowodu jest rzadki i stanowi zaledwie 1–2% wszystkich nowotworów ginekologicznych. Rak ten wywodzi się z jajowodów i może szybko rozprzestrzenić się na jajniki. Dobrą wiadomością jest jednak to, że wcześnie wykryty rak jajowodu ma bardzo wysoką przeżywalność.
Niedrożność jajowodów
Niedrożność jajowodu, czyli wodniak jajowodu (hydrosalpinx), występuje, gdy w jajowodzie gromadzi się płyn, blokując jego światło. Jest to niebezpieczne, bo blokada uniemożliwia dotarcie plemników do komórki jajowej i zapłodnienia.
Torbiel przyjajnikowa
Torbiel przyjajnikowa tworzy się na jajowodzie lub jajniku. Większość takich torbieli wypełniona jest przezroczystym płynem, choć czasami mogą zawierać strukturę lity. Małe, niepowikłane torbiele zwykle nie wymagają leczenia — często pękają lub opróżniają się bezobjawowo. Większe lub objawowe torbiele najczęściej usuwa się chirurgicznie.
Co się dzieje, gdy jeden jajowód jest zablokowany?
Niedrożność jajowodów to dość częsta przypadłość. Odpowiada za ok. 30% przypadków niepłodności. Najczęściej powstaje wskutek blizn po przebytych infekcjach, zwłaszcza nieleczonych chorób przenoszonych drogą płciową, które prowadzą do zapalenia narządów miednicy. Inne przyczyny to endometrioza, polipy jajowodów, mięśniaki i guzy czy wcześniejsze ciąże ektopowe.
Gdy jajnik, połączony z niedrożnym jajowodem, uwalnia komórkę jajową, ta zostaje uwięziona i nie dociera do macicy, gdzie powinno nastąpić zapłodnienie. Istnieje też większe ryzyko ciąży ektopowej, bo komórka jajowa może utknąć i na stałe zagnieździć się w jajowodzie zamiast w macicy.
Niedrożność jajowodu ogranicza również czas i możliwość dotarcia plemników do komórki jajowej. Najczęściej kobieta dowiaduje się o niedrożności dopiero wtedy, gdy ma trudności z zajściem w ciążę. Zazwyczaj nie wywołuje ona wyraźnych objawów.
Mimo trudności istnieją metody zajścia w ciążę nawet z niedrożnymi jajowodami. Najczęściej zaleca się zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro). W zależności od przyczyny niedrożności lekarz może też zaproponować zabieg salpingostomii – chirurgiczne nacięcie w celu udrożnienia jajowodu lub usunięcia uszkodzonego fragmentu. Niestety, po takim zabiegu ryzyko poronienia lub powikłań w ciąży może być większe.
Podwiązanie jajowodów
"Podwiązanie jajowodów" to potoczna nazwa zabiegu chirurgicznego, który nazywamy podwiązaniem jajowodów lub tubektomią. To trwała metoda antykoncepcji dla kobiet. Niektóre kobiety decydują się na ten krok, gdy zakończyły już starania o dzieci. Inne, które nie chcą mieć dzieci, wybierają podwiązanie jajowodów, aby uniknąć ciąży bez przyjmowania hormonów. Niestety, wielu lekarzy wciąż wzbrania się przed wykonaniem tego zabiegu u kobiet bezdzietnych, obawiając się ich ewentualnego żalu.
Jak działa podwiązanie jajowodów?
Podczas zabiegu jajowody są blokowane, zaciskane, przecinane lub zamykane, zwykle przez nacięcie w jamie brzusznej. Uwalniane z jajników komórki jajowe nie mają wówczas drogi do macicy. Bez drożności jajowodów jajeczko nie może połączyć się z plemnikiem i zagnieździć się w macicy.
Podwiązanie jajowodów jest trwałą metodą antykoncepcji, gdyż odwrócenie zabiegu w celu przywrócenia płodności rzadko jest skuteczne. Jajniki pozostają czynne i produkują komórki jajowe, ale zamknięte jajowody stanowią skuteczną barierę dla zajścia w ciążę. Zabieg nie wpływa na cykl miesiączkowy ani poziom hormonów. Skuteczność w zapobieganiu niechcianej ciąży przekracza 99%. To dobry sposób na trwałe zabezpieczenie się przed ciążą bez skutków ubocznych związanych z antykoncepcją hormonalną. Jednak ze względu na trwały charakter tego rozwiązania, powinnaś bardzo dobrze rozważyć wszystkie za i przeciw.
Podsumowanie
Jajowody są niezbędne do udanego zapłodnienia i zdrowej ciąży. Mamy nadzieję, że artykuł przybliżył Ci funkcjonowanie, budowę oraz najczęstsze dolegliwości tych narządów. Chcesz dowiedzieć się więcej o cyklach menstruacyjnych, ciąży czy zdrowiu kobiety? Sprawdź pozostałe artykuły na naszym blogu!
Pobierz aplikację WomanLog już teraz:
