Zespół policystycznych jajników a płodność
Zespół policystycznych jajników (PCOS) to grupa objawów, czyli „zespół”, który dotyczy jajników i owulacji. Jest częsty u kobiet w wieku rozrodczym. Kobiety z PCOS produkują wyższy niż normalnie poziom androgenów (męskich hormonów). Ta nierównowaga hormonalna zaburza cykl miesiączkowy—powoduje rzadkie lub wydłużone miesiączki; jajniki mogą rozwinąć liczne pęcherzyki (małe wypełnione płynem struktury, które produkują hormony i wpływają na płodność) i nie uwalniać regularnie komórek jajowych, przez co zajście w ciążę jest trudniejsze. Trafna i wczesna diagnoza ułatwia wdrożenie odpowiedniego leczenia i skuteczne łagodzenie objawów.
W okresie dojrzewania kobieta ma około 400 000 pierwotnych, czyli uśpionych pęcherzyków, z których każdy może uwolnić komórkę jajową do zapłodnienia. U kobiet z PCOS komórki jajowe nie są w stanie dojrzeć i wywołać owulacji. Zamiast tego niedojrzałe pęcherzyki gromadzą się w jajnikach. Amerykańscy ginekolodzy Irving F. Stein i Michael L. Leventhal, którzy opisali ten zespół w 1935 roku (PCOS jest też nazywany zespołem Steina-Leventhala), mylnie uznali liczne pęcherzyki w jajnikach za torbiele. Słowo „policystyczny” w nazwie oznacza „wiele torbieli”. Choć problem ten jest znany od wielu lat, przyczyny PCOS wciąż nie zostały poznane.
Jak rozpoznać PCOS?
Wiele kobiet ma PCOS, ale nie jest tego świadoma. Według jednego z badań nawet 70% kobiet z PCOS nie miało postawionej diagnozy. Objawy PCOS często pojawiają się w okresie dojrzewania, ale łagodne przypadki są zazwyczaj diagnozowane między 25. a 30. rokiem życia.
Do objawów należą:
- nieregularne cykle miesiączkowe
- obfite krwawienia miesięczne
- nadmierne owłosienie (hirsutyzm) na twarzy i ciele
- trądzik na twarzy, klatce piersiowej i górnej części pleców
- przerzedzanie się lub wypadanie włosów na głowie; łysienie typu męskiego
- przybieranie na wadze lub trudności z utratą kilogramów
- ciemniejsze przebarwienia skóry, zwłaszcza na szyi, w pachwinach i pod piersiami
- włókniaki skórne—małe wypustki skóry pod pachami lub na szyi
W przypadku braku innej choroby (takiej jak genetyczne schorzenia nadnerczy lub nowotwory jajników czy nadnerczy), obecność co najmniej dwóch z tych objawów sugeruje diagnozę PCOS.
Choć wykryto już ponad dwadzieścia genów powiązanych z zespołem, wyjaśniają one mniej niż 10% przypadków PCOS. Jednak ryzyko jego rozwoju wynosi ok. 30% jeśli PCOS rozpoznano u bliskich w rodzinie. Obecnie dziedziczność jest najłatwiej przewidywalnym czynnikiem ryzyka. Uważa się też, że czynniki środowiskowe, jak działanie substancji zaburzających gospodarkę hormonalną (endokrynnie czynnych związków chemicznych), mogą mieć wpływ na wystąpienie choroby.
Choroba wieloczynnikowa
Naukowcy i lekarze wciąż nie zidentyfikowali jednoznacznej przyczyny PCOS. Uważa się, że kobiety z PCOS mają szereg współistniejących czynników wpływających na rozwój zespołu.
Podwyższony poziom męskich hormonów: Istnieją dowody, że wysoki poziom androgenów (hiperandrogenizm) zaburza produkcję hormonów i komórek jajowych przez jajniki. U kobiet płodnych każdego cyklu kilka drobnych pęcherzyków jajnikowych zaczyna rosnąć. W końcu jeden z nich staje się dominujący i uwalnia komórkę jajową do zapłodnienia. Pozostałe zanikają i są wchłaniane przez organizm. W ciężkich przypadkach PCOS nadmiar androgenów powoduje, że pęcherzyki stają się odporne na ten proces i gromadzą się w jajniku, zamiast ulegać dojrzewaniu.
Insulinooporność: Nawet 70% kobiet z PCOS cierpi również na insulinooporność, co oznacza, że ich komórki nieprawidłowo reagują na insulinę. Insulina to hormon produkowany przez trzustkę, który pomaga organizmowi przetwarzać cukier, będący podstawowym źródłem energii. Gdy komórki nie korzystają z insuliny właściwie, zapotrzebowanie organizmu rośnie. Trzustka produkuje dodatkową insulinę, by to zrekompensować. Nadmiar insuliny sprawia, że jajniki produkują więcej androgenów. Otyłość jest ważnym czynnikiem rozwoju insulinooporności.
Stany zapalne: U kobiet z PCOS często występuje podwyższony poziom przewlekłego stanu zapalnego. Nadwaga może nasilać stan zapalny. Badania łączą także nadmiar stanu zapalnego z wyższym poziomem androgenów.
Otyłość: Otyłość została już uznana za częsty element PCOS. Oprócz istotnego wpływu na rozrodczość, PCOS ma również cechy metaboliczne. Uważa się, że od 40 do 80% kobiet z PCOS ma nadwagę lub otyłość, co znacznie zwiększa ryzyko nietolerancji glukozy oraz cukrzycy typu 2. Na wysoki odsetek otyłości w PCOS wpływają też czynniki środowiskowe, np. wysokokaloryczna dieta i niska aktywność fizyczna. Jak dotąd geny odpowiedzialne za PCOS nie zostały jednoznacznie określone.
Poważne powikłania
PCOS może powodować wiele powikłań, z których najczęstsze (i możliwe do leczenia) to niepłodność. Jak wspomniano, PCOS prowadzi do zaburzeń hormonalnych, które mogą uniemożliwić dojrzewanie i uwalnianie komórek jajowych. Bez dojrzałej komórki jajowej nie dochodzi do owulacji i zapłodnienia.
Oprócz trudności z zajściem w ciążę PCOS może wywoływać również inne długoletnie skutki.
Nawet 80% kobiet z PCOS jest z nadwagą lub otyłych. Zarówno otyłość, jak i PCOS zwiększają ryzyko wysokiego poziomu cukru we krwi, ciśnienia tętniczego i nieprawidłowego poziomu cholesterolu. Razem te czynniki składają się na zespół metaboliczny, który zwiększa ryzyko chorób serca, cukrzycy, różnych chorób układu krążenia (udar, zawał serca) oraz raka endometrium.
Bezdech senny, kolejne powikłanie PCOS, to poważne zaburzenie snu, w którym oddech wielokrotnie zatrzymuje się i wznawia. Głośne chrapanie i uczucie zmęczenia mimo przespania całej nocy mogą świadczyć o bezdechu sennym.
Inne powikłania PCOS obejmują:
- nieprawidłowe krwawienia z macicy
- depresję
- lęk
- zaburzenia odżywiania
Jak diagnozuje się PCOS?
Aby rozpoznać PCOS i wykluczyć inne przyczyny objawów, które mogą Ci doskwierać, lekarz może przeprowadzić wywiad, badanie fizykalne i wykonać niezbędne testy.
Podczas badania fizykalnego najprawdopodobniej zmierzony zostanie poziom ciśnienia tętniczego, wskaźnik masy ciała (BMI) i obwód talii, zostanie ocenione owłosienie na twarzy, klatce piersiowej lub plecach oraz obecność trądziku czy przebarwień skóry. Lekarz może również sprawdzić oznaki łysienia i innych wariantów zdrowotnych (np. powiększenia tarczycy).
Specjalistka może przeprowadzić badanie ginekologiczne, by ocenić czy pojawia się nadmiar męskich hormonów (np. powiększenie łechtaczki) oraz sprawdzić, czy jajniki są powiększone lub obrzęknięte.
USG przezpochwowe wykorzystuje fale dźwiękowe do oceny jajników pod względem obecności torbieli oraz badania endometrium (błony śluzowej macicy).
Możliwe jest także przeprowadzenie badań krwi, by określić poziom androgenów oraz hormonów związanych z innymi typowymi schorzeniami, które można pomylić z PCOS, np. chorobami tarczycy. Lekarka może także zalecić badania poziomu cholesterolu oraz w kierunku cukrzycy.
Nie istnieje jeden, precyzyjny test na rozpoznanie PCOS. Po wykluczeniu innych przyczyn lekarze zwykle diagnozują zespół na podstawie obecności co najmniej dwóch z trzech objawów: podwyższonych androgenów, nieregularnych miesiączek i torbieli jajników.
Warto prowadzić notatki dotyczące własnego cyklu miesiączkowego i pojawiających się nieprawidłowości. Pod uwagę należy też wziąć inne objawy, takie jak przyrost masy ciała, trądzik czy nadmierne owłosienie.
Jak leczy się PCOS?
Obecnie nie ma leku na PCOS, ale objawy można skutecznie łagodzić. Lekarka może opracować spersonalizowany plan leczenia na podstawie Twoich objawów, chęci posiadania dzieci i ryzyka długoterminowych powikłań, jak cukrzyca czy choroby serca. Wiele kobiet potrzebuje kombinacji metod leczenia, by uzyskać zadowalające efekty kontrolowania objawów.
Hormonalna antykoncepcja pomaga ograniczać objawy PCOS, w tym tabletka, plaster, zastrzyk, pierścień dopochwowy i hormonalna wkładka domaciczna (IUD).
Dla kobiet, które nie planują ciąży, hormonalna antykoncepcja może:
- uregulować cykl miesiączkowy
- zmniejszyć ryzyko raka endometrium
- poprawić stan skóry i ograniczyć nadmierne owłosienie na twarzy i ciele (warto poprosić lekarkę o antykoncepcję zawierającą zarówno estrogen, jak i progesteron).
Co mogę zrobić sama?
Chociaż PCOS to złożona choroba, istnieje wiele sposobów, które pozwalają poprawić stan zdrowia—zdrowa dieta i unikanie szkodliwych składników mogą znacząco zmniejszyć objawy.
Odpowiednia dieta pomaga uregulować hormony i cykl miesiączkowy, podczas gdy wysokoprzetworzona żywność nasila stany zapalne i insulinooporność.
Do działań, które można podjąć w domu, by złagodzić objawy PCOS, należą:
- Redukcja masy ciała. Zdrowe nawyki żywieniowe i regularna aktywność fizyczna pomagają schudnąć, dzięki czemu można obniżyć poziom glukozy we krwi, poprawić wykorzystanie insuliny przez organizm oraz uregulować poziom hormonów.
- Usuwanie owłosienia. Preparaty do usuwania włosów z twarzy (dostępne w większości aptek), depilacja laserowa lub elektroliza mogą pomóc w usunięciu nadmiaru włosów.
- Spowolnienie wzrostu włosów. Krem na receptę (eflornityna HCl) spowalnia odrastanie nowego owłosienia w niechcianych miejscach.
Ponieważ naukowcy wciąż badają nowe metody leczenia PCOS, każda z nas powinna dążyć do zdrowego stylu życia i kontrolować wszelkie zmiany w cyklu miesiączkowym.
Możesz śledzić swój cykl miesiączkowy z pomocą WomanLog. Pobierz WomanLog teraz:
