Antykoncepcja dla mężczyzn
Bezpieczna antykoncepcja powinna być dostępna dla wszystkich. Dostęp do antykoncepcji pozwala nam planować ciążę, chronić się przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową (STI) i daje większą kontrolę nad własnym życiem.
Większość osób aktywnych seksualnie, które nie planują ciąży, korzysta z jakiejś metody antykoncepcji. Antykoncepcja, czyli środki antykoncepcyjne, to podstawowy sposób na ograniczenie liczby niechcianych ciąż (a co za tym idzie również aborcji) i ochronę przed STI. Jednak kobiety nadal ponoszą nieproporcjonalnie dużą odpowiedzialność za zapobieganie ciąży. W tym artykule przedstawiamy przegląd różnych rodzajów antykoncepcji, omawiamy opcje dostępne dla mężczyzn i podpowiadamy, jak partnerzy mogą dzielić się odpowiedzialnością i cieszyć się bezpiecznym seksem.
Ile jest rodzajów antykoncepcji?
Dostępnych jest wiele metod zapobiegania ciąży dla osób w każdym wieku. Klasycznie dzielimy je na hormonalne i niehormonalne.
Hormonalne metody antykoncepcji są przeznaczone dla kobiet i występują w różnych formach – tabletki (przyjmowane codziennie), plastry (zmieniane raz w tygodniu), zastrzyki (działają 3 miesiące), pierścień dopochwowy (działa 3 miesiące), implant (3 lata), hormonalna wkładka domaciczna (3–10 lat). Hormonalne środki antykoncepcyjne tymczasowo zmieniają naturalny cykl miesiączkowy, uwalniając syntetyczne hormony do krwiobiegu, które zagęszczają śluz szyjkowy, utrudniając plemnikom dotarcie do macicy, i hamują owulację, więc nie ma komórki jajowej do zapłodnienia.
Popularnym mitem jest, że kobieta może zajść w ciążę w dowolnej fazie cyklu, ale to nieprawda. Cykl miesiączkowy składa się z trzech faz — folikularnej, owulacyjnej i lutealnej. Do zapłodnienia może dojść tylko w fazie owulacyjnej, która przypada mniej więcej w połowie cyklu i trwa 24–48 godzin. Wtedy jeden z jajników uwalnia do jajowodu dojrzałą komórkę jajową, która następnie może trafić do macicy. Jeśli w tym czasie w macicy znajdują się plemniki, komórka jajowa może zostać zapłodniona. Wtedy zagnieżdża się ona w ścianie macicy i zaczyna się rozwijać.
O poczytaj więcej na temat Cyklu miesięcznego.
Hormonalna antykoncepcja jest popularna, ponieważ wykazuje 99% skuteczności, jej skutki ustępują po odstawieniu, a obsługa jest wygodna lub wymaga minimalnego zaangażowania. Nie jest to jednak rozwiązanie idealne — hormonalne środki nie chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, a część kobiet doświadcza skutków ubocznych: bólu głowy, przyrostu masy ciała, zmian nastroju, tkliwości piersi, podrażnień, nieregularnych krwawień, zmian libido, trądziku i nudności. Długotrwałe stosowanie hormonalnej antykoncepcji nieznacznie zwiększa ryzyko zakrzepicy i zawału serca. Wiele kobiet nie ma problemów z przyjmowaniem takich środków. Dla osób, które obawiają się skutków ubocznych, dostępne są alternatywy.
Kolejny temat: Czego się spodziewać po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej?
Niehormonalne metody antykoncepcji to różnego rodzaju bariery, miedziana (niehormonalna) wkładka domaciczna, środki plemnikobójcze, obserwacja płodności, metoda wycofania oraz trwała sterylizacja.
Metody barierowe przeznaczone dla kobiet to diafragma, kapturek szyjkowy, gąbka i prezerwatywa damska. Stosowane prawidłowo mają wysoką skuteczność (~95%) i można je łączyć ze środkami plemnikobójczymi, by dodatkowo zwiększyć ochronę.
Środki plemnikobójcze można stosować osobno, ale wtedy ich skuteczność to tylko około 70%. Występują w formie pianki, żelu, kremu, rozpuszczalnych folii lub tabletek i globulek. Nonoksynol-9 to najczęściej stosowany środek plemnikobójczy i jedyny dopuszczony do sprzedaży w USA. Większość środków plemnikobójczych to substancje powierzchniowo czynne – uszkadzają błonę plemnika, co spowalnia go i ostatecznie niszczy. Środek należy umieścić w pochwie 10–15 minut przed stosunkiem, działa przez około 3 godziny. Niektóre prezerwatywy i wszystkie gąbki antykoncepcyjne są pokryte środkiem plemnikobójczym. Substancje te mogą drażnić i czasem zwiększać podatność na STI.
Nowszą formą środka plemnikobójczego jest żel Phexxi — niehormonalny preparat zmieniający pH pochwy, czyniąc ją nieprzyjazną dla plemników. Deklarowana skuteczność to 93%, jednak preparat jest drogi i dostępny tylko na receptę. Podobnie jak Nonoksynol-9, może powodować objawy uboczne: pieczenie, świąd, upławy, infekcje, a także bakteryjne zapalenie pochwy.
Naturalna metoda kontroli urodzeń to obserwacja płodności. Kobiety, które się na nią decydują, monitorują cykl i zmiany zachodzące w organizmie. Obserwując śluz i temperaturę ciała, można nauczyć się rozpoznawać fazę owulacyjną, by świadomie unikać ciąży lub zwiększyć szansę na zapłodnienie.
Jeżeli doszło do współżycia bez zabezpieczenia lub antykoncepcja zawiodła, kobieta ma krótki czas — 72 do 120 godzin — by sięgnąć po antykoncepcję awaryjną, czyli tabletki opóźniające owulację. Jeśli już doszło do zapłodnienia i implantacji zarodka, tabletka nie działa. Może ona wywoływać nudności, wymioty, ból głowy i tkliwość piersi, ale zwykle objawy mijają w ciągu 1–2 dni.
Najbardziej radykalną formą antykoncepcji jest sterylizacja. U kobiet to zwykle podwiązanie jajowodów, u mężczyzn wazektomia. (Więcej o tym poniżej.) Zabiegi te uważane są za trwałe i nieodwracalne, choć w niektórych przypadkach można je cofnąć – decyzja powinna być więc dobrze przemyślana.
Rodzaje antykoncepcji dostępne dla mężczyzn
Jak widać, dostępnych opcji dla kobiet jest wiele, natomiast mężczyźni mają ograniczony wybór. Oprócz abstynencji i budzącej wątpliwości metody „wycofania się”, pozostają im jedynie dwie aktywne metody — prezerwatywa i wazektomia.
Prezerwatywy są stosowane w zapobieganiu ciąży co najmniej od kilkuset lat, jeśli nie dłużej. Materiały i niezawodność ewoluowały, ale podstawowy projekt pozostał taki sam. Prezerwatywa nadal jest podstawowym środkiem antykoncepcji oraz jedynym skutecznym w ochronie przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową, w tym przed HIV.
Prezerwatywa
Prezerwatywa to cienka osłonka, zazwyczaj z lateksu, którą mężczyzna zakłada na sztywny penis. Odpowiednio założona prezerwatywa tworzy barierę, która zatrzymuje plemniki uwalniane podczas ejakulacji, uniemożliwiając im dostanie się do pochwy partnerki. Przy prawidłowym przechowywaniu i stosowaniu lateksowe prezerwatywy są bardzo skuteczne w zapobieganiu ciąży i zakażeniom STI.
Część osób jest uczulona na lateks, dlatego produkuje się prezerwatywy również z polizoprenu (syntetyczny kauczuk o właściwościach bardzo zbliżonych do lateksu), poliuretanu (cienki plastik o mniejszej elastyczności, przez co łatwiej się zsuwa), a także z „naturalnej skóry jagnięcej” — faktycznie to cecum, czyli błona wyściełająca początek jelita grubego. Takie prezerwatywy stosowane są od tysięcy lat. Niektóre osoby twierdzą, że prezerwatywy z błony naturalnej dają lepsze odczucia podczas seksu, ale choć są skuteczne w blokowaniu plemników, pory w materiale są zbyt duże, by powstrzymać STI. Prezerwatywy te są dużo droższe i pakowane w płynie bakteriobójczym o specyficznym zapachu.
Prezerwatywy należy przechowywać z dala od ostrych przedmiotów, w temperaturze 0–38°C. Portfel nie jest najlepszym miejscem do ich noszenia.
Prezerwatywy są dostępne w różnych kolorach, mogą być gładkie lub z wypustkami, czasem także pachnące lub smakowe. Większość posiada tzw. zbiorniczek na spermę. Najczęściej są fabrycznie pokryte lubrykantem, czasem ze środkiem plemnikobójczym. Wskazane jest stosowanie dodatkowego nawilżenia, by zmniejszyć tarcie. Lubrykanty na bazie wody lub silikonu nadają się do prezerwatyw z lateksu i polizoprenu. Oleje niszczą gumę, więc preparaty tłuste, jak olejek do masażu, dla dzieci, balsam czy wazelina, można używać wyłącznie z prezerwatywami z poliuretanu lub błony naturalnej.
Aby chronić się przed STI, prezerwatywy powinno się stosować podczas seksu waginalnego, analnego i oralnego. Przy prawidłowym użyciu prezerwatywy mają 98% skuteczności w zapobieganiu ciąży; przy typowym, pośpiesznym użyciu – skuteczność wynosi 85%.
Wazektomia
Wazektomia to mało inwazyjny zabieg chirurgiczny, wykonywany w znieczuleniu miejscowym, polegający na przecięciu i podwiązaniu nasieniowodów, czyli przewodów odprowadzających plemniki z jąder do cewki moczowej. Zabieg trwa zwykle 20–30 minut, a współżycie można najczęściej podjąć bez większych dolegliwości już po tygodniu. Jednak w górnych odcinkach przewodów po zabiegu wciąż znajdują się miliony plemników, usunięcie ich z organizmu wymaga ok. 25 ejakulacji. W tym czasie konieczne jest stosowanie dodatkowej antykoncepcji.
Odpowiednikiem dla kobiet jest podwiązanie jajowodów (zabieg „związania jajowodów”), polegające na przecięciu, zamknięciu lub usunięciu jajowodów. To zabieg bardziej inwazyjny, wykonywany przez powłoki brzuszne, wymagający znieczulenia ogólnego lub podpajęczynówkowego. Kobiety po podwiązaniu jajowodów zwykle nie doświadczają zmian w cyklu miesiączkowym i nie obserwuje się wpływu na wiek menopauzy — funkcje seksualne pozostają bez zmian a nawet ulegają poprawie. Jednak kobiety po takim zabiegu czterokrotnie częściej poddają się histerektomii (usunięciu macicy) niż te, których partnerzy mieli wazektomię. Przyczyna nie jest znana. Histerektomia i obustronna ooforektomia (usunięcie obu jajników) także prowadzą do sterylizacji, ale są to zabiegi ryzykowniejsze.
Na świecie odsetek przeprowadzanych wazektomii jest bardzo zróżnicowany. W krajach rozwiniętych powszechność zabiegu jest dużo większa niż w najbiedniejszych regionach (np. 22% w Kanadzie wobec 0,3% w Eswatini). Część mężczyzn obawia się spadku męskości po utracie płodności, ale to nieprawda. Sterylizację przeszło 5–10 razy więcej kobiet niż mężczyzn, chociaż dla kobiety jest ona bardziej inwazyjna. Niektóre osoby, zwłaszcza poniżej 30. roku życia, mogą po zabiegu żałować decyzji, ale zdecydowana większość jest zadowolona, zwłaszcza jeśli była to wspólna decyzja partnerów.
Metoda wycofania
Wyciągnięcie penisa z pochwy tuż przed ejakulacją jest także uważane za metodę antykoncepcji. Wykonywana prawidłowo chroni przed dotarciem plemników do układu rozrodczego partnerki, jej skuteczność sięga do 94%. Skuteczność zależy od współpracy partnerów i samokontroli mężczyzny. Nawet przy zachowaniu środków ostrożności, płyn przedwytryskowy może dostać się do pochwy i zawierać plemniki, co może prowadzić do zajścia w ciążę. Skuteczność tej metody przy typowym stosowaniu wynosi 78%. Metoda wycofania nie chroni też przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową.
Inne potencjalne opcje antykoncepcji dla mężczyzn
Od lat 70. XX wieku prowadzi się próby opracowania męskich środków antykoncepcyjnych, ale jak dotąd żadna z metod nie jest dostępna w powszechnej sprzedaży.
Wstrzyknięcia śródnasieniowodowe
Zastrzyk RISUG (odwracalne zahamowanie drożności nasieniowodów) to metoda niehormonalna, minimalnie inwazyjna i odwracalna. Do nasieniowodu wstrzykuje się dodatnio naładowany polimer, który przyczepia się do ścianek przewodu. Gdy przez niego przepływają plemniki (naładowane ujemnie), ich główki i witki ulegają uszkodzeniu, co czyni je niepłodnymi. Przywrócenie płodności jest możliwe po przepłukaniu polimeru roztworem wody i sody oczyszczonej — metoda nie wywołuje skutków ubocznych. Podobnie działa iniekcja Vasalgel, która formuje hydrożel zatykający światło nasieniowodu i również może być wypłukana, by przywrócić płodność. Obie metody wciąż są w fazie badań.
Hormonalna antykoncepcja dla mężczyzn
Androgeny (steroidowe hormony męskie) mogą obniżać liczbę plemników bez wpływu na libido i możliwość osiągnięcia orgazmu. Zastrzyki testosteronu hamują wydzielanie hormonu folikulotropowego (FSH — odpowiedzialny za produkcję plemników) i hormonu luteinizującego (LH — reguluje produkcję testosteronu), co zmniejsza liczbę plemników w jądrach. Trwają badania i testy kliniczne nad takim rozwiązaniem.
NIEhormonalne pigułki dla mężczyzn
Gendarussa to antykoncepcja testowana klinicznie w Indonezji od lat 90., jej składnik aktywny pochodzi z rośliny Justicia gendarussa i działa przez blokadę enzymu w główce plemnika, przez co nie może on przeniknąć do komórki jajowej. Inhibitor proteaz najądrzowych wykazuje obiecujące wyniki u zwierząt – wiąże się z białkiem na powierzchni plemników, unieruchamiając je. Pillka Clean Sheets (Czysta kartka) była ciekawym projektem z Wielkiej Brytanii z 2012 roku. Pozwoliła mężczyznom na orgazm bez ejakulacji i równocześnie redukowała zakaźność HIV. Jej działanie polegało na rozluźnieniu mięśni podłużnych przewodów nasiennych (bez wpływu na mięśnie okrężne i orgazm). Tabletkę należało przyjąć 2–3 godz. przed seksem, a działanie ustępowało po 16–24 godzinach. Niestety, przez brak funduszy projekt zarzucono.
Dlaczego ważne jest dzielenie odpowiedzialności?
Za każdym razem, gdy kobieta i mężczyzna współżyją, istnieje potencjał sprowadzenia na świat nowego człowieka. Historycznie to kobieta musiała nadzorować ten proces — przecież to ona nosi ciążę, rodzi i opiekuje się dzieckiem, więc to często na niej spoczywa obowiązek kontroli płodności lub odmowy współżycia, gdy nie chce zajść w ciążę.
Pierwsze doustne środki antykoncepcyjne dla kobiet weszły na rynek ponad 60 lat temu. Dające możliwość kontroli płodności, wywołały rewolucję seksualną, która wzmocniła kobiety i pozwoliła im cieszyć się życiem seksualnym bez strachu oraz decydować, czy i kiedy chcą mieć dzieci. Taka wolność nie jest powszechnie akceptowana i wciąż budzi kontrowersje polityczne, a w niektórych krajach, np. w USA, prawa kobiet do antykoncepcji i aborcji są obecnie zagrożone.
Wciąż wiele kobiet zostaje same z problemem niechcianej ciąży wskutek zawodnej antykoncepcji. Aktywne angażowanie mężczyzn w planowanie rodziny nie tylko zmniejsza liczbę nieplanowanych ciąż i aborcji, ale sprawia również, że kobiety czują się bezpieczniej i bardziej wspierane. Choć prezerwatywa nadal odgrywa kluczową rolę w ochronie przed STI, rozwój męskich środków antykoncepcyjnych zapewniłby mężczyznom większą kontrolę nad ich ciałem i wolność wyboru, czy i kiedy zostać ojcem. Współczesna młodzież ma tendencję do tworzenia mniejszej liczby, ale stabilniejszych związków niż wcześniejsze pokolenia; wspólna odpowiedzialność za antykoncepcję staje się elementem tego trendu.
Swój cykl miesiączkowy możesz śledzić w aplikacji WomanLog. Pobierz WomanLog już teraz:
