Potencjalnie zmieniająca życie perspektywa niechcianej ciąży wywołuje prawdziwy niepokój u większości osób. Jedną z ostatnich metod zapobiegania ciąży jest antykoncepcja awaryjna, a kluczowym słowem jest tu: awaryjna.
Istnieje wiele powodów, dla których kobieta decyduje się na antykoncepcję awaryjną po stosunku: codzienne sytuacje takie jak pęknięta prezerwatywa, zapomniana tabletka antykoncepcyjna, seks bez zabezpieczenia w stałym związku lub przypadkowy seks, jak i okropne, skrajne sytuacje, np. napaść seksualna. Decyzja o sięgnięciu po "Plan B" musi zostać podjęta szybko, bywa traumatyczna i może również wiązać się z potencjalnymi skutkami ubocznymi dla ciała.
Opisywałyśmy już hormonalne metody antykoncepcji (tabletki, krążki, plastry, wkładki hormonalne) oraz niehormonalne metody antykoncepcji (prezerwatywy damskie i męskie, gąbki, wazektomia, podwiązanie jajowodów, niehormonalne wkładki domaciczne). Wszystkie te metody wymagają starannego planowania i regularności, ale życie nie zawsze jest przewidywalne.
Psychologiczna odpowiedzialność za antykoncepcję spoczywa już i tak głównie na kobietach. W sytuacji awaryjnej, czas dodatkowo przynosi poczucie presji. Najlepiej mieć przygotowany plan działania. Na wszelki wypadek.
Zastanów się, czy antykoncepcja awaryjna to coś, po co sięgnęłabyś i jak chciałabyś zareagować w sytuacji, kiedy byłaby potrzebna. Oczywiście, każda sytuacja jest inna i Twoje realne reakcje mogą odbiegać od założeń.
Jeśli masz stałego partnera seksualnego, możesz wspólnie omówić potencjalne scenariusze. Jak on zareaguje, gdy pęknie prezerwatywa?
Miliony kobiet były już w takiej sytuacji. Cokolwiek zdecydujesz, nie jesteś sama.
Antykoncepcja awaryjna ma za zadanie tylko zapobiegać ciąży i nie chroni ani nie leczy chorób przenoszonych drogą płciową. Przed STI chronią jedynie metody barierowe, takie jak prezerwatywy.
Są dwa typy awaryjnej antykoncepcji—tabletka awaryjna oraz wkładka domaciczna (IUD). Tabletka awaryjna dzieli się na dwa rodzaje; najpopularniejszą i najłatwiej dostępną jest tzw. "Plan B".
Plan B to potoczna (i handlowa) nazwa tabletki antykoncepcji awaryjnej, którą można przyjąć tuż po niezabezpieczonym stosunku. Nazywaną bywa także "tabletką dzień po", choć można ją przyjąć od razu po seksie — nie trzeba czekać do rana.
Plan B jest najskuteczniejszy, jeśli użyjesz go w ciągu 72 godzin (trzech dni), ale może zadziałać jeszcze, jeśli minęło do pięciu dni od współżycia. Im szybciej przyjmiesz tabletkę, tym skuteczniej działa – jej efektywność wynosi ok. 75% do 89%.
Tabletki awaryjne opierają się na hormonie lewonorgestrel. Niektóre zawierają też estrogen. Lewonorgestrel zagęszcza śluz szyjki macicy i hamuje owulację, znacząco zmniejszając szansę na zapłodnienie. Nie przerwie już trwającej ciąży ani nie powstrzyma zagnieżdżenia się już zapłodnionej komórki jajowej w endometrium (błonie śluzowej macicy).
Na rynku dostępnych jest wiele marek tabletek, ale w aptece wystarczy poprosić o antykoncepcję awaryjną lub "Plan B". Tabletki te można kupić bez recepty i bez ograniczeń wiekowych we wszystkich aptekach, a także w wielu supermarketach.
Można także zamówić tabletki Plan B przez Internet, ale koniecznie sprawdź wiarygodność sprzedawcy. Zamawiaj tylko leki z zatwierdzeniem instytucji zdrowia, w nienaruszonych, oryginalnych opakowaniach i z instrukcją.
Nowoczesna antykoncepcja awaryjna nie powoduje już silnych krwawień, jak dawniej, i najpewniej nie wywoła pełnej miesiączki nazajutrz. Może jedynie pojawić się lekkie plamienie.
Najczęstsze skutki uboczne to:
Jeśli zwymiotujesz w krótkim czasie po zażyciu tabletki, dawka może być niewystarczająca do skutecznego działania.
W przypadku ciężkich skutków ubocznych, takich jak obfite krwawienie, utrata przytomności czy ostry ból, natychmiast skontaktuj się z lekarzem.
Tabletka dzień po kosztuje zwykle od 40 do 60 dolarów. Często można ją otrzymać taniej w wyspecjalizowanych placówkach, np. w Planned Parenthood. Do uniknięcia ciąży wystarczy jedna tabletka. Jeśli problemem są koszty, spróbuj skontaktować się z lokalnym centrum kryzysowym lub poradnią zdrowia seksualnego.
W niektórych krajach środki antykoncepcyjne, w tym Plan B i wkładki domaciczne, są bezpłatne dla osób poniżej 16. roku życia. Sprawdź lokalne przepisy online.
Inną stosowaną substancją jest octan uliprystalu. W odróżnieniu od lewonorgestrelu, octan uliprystalu może zaszkodzić ciąży, która już się rozpoczęła. To zazwyczaj lek na receptę, niedostępny bezpośrednio w aptece.
Octan uliprystalu działa o 1–2% skuteczniej niż lewonorgestrel, a jego okno czasowe jest dłuższe—do 5 dni bez utraty skuteczności.
W niektórych krajach trwają starania, żeby był dostępny bez recepty.
Skutki uboczne są podobne do tych po popularnej tabletce dzień po.
Mało znany, lecz bardzo ważny fakt: tabletka dzień po może nie działać skutecznie, jeśli masz nadwagę. Dla Plan B często podaje się limit 70 kg, dla octanu uliprystalu – 88 kg. W takiej sytuacji możesz skorzystać z niehormonalnej wkładki miedzianej, która nie ma ograniczeń wagowych.
Octan uliprystalu nie jest zalecany dla kobiet karmiących piersią. Jeśli nie masz innego wyjścia, możesz ją zażyć, ale należy odciągać i wylewać mleko przez kolejne 1–2 dni.
Nie stosuj tabletki dzień po, jeśli:
Możesz pomyśleć, że przyjęcie kilku tabletek, np. dzień po oraz trzy dni później, zwiększy skuteczność. Nie ma z tego żadnych korzyści—ani nie zwiększasz szans, ani dodatkowo nie ryzykujesz. Działa od razu – albo nie zadziała.
Wkładka domaciczna, czyli IUD, służy zwykle do stałej antykoncepcji. Dzieli się na dwa rodzaje: hormonalną i miedzianą. Miedziana IUD może być także wykorzystana jako antykoncepcja awaryjna, jeśli zostanie założona w ciągu 5 dni po stosunku. Wkładka jest skuteczniejsza niż tabletki dzień po, ma mniej skutków ubocznych, a waga ciała nie wpływa na jej działanie. Jednak jej założenie wymaga profesjonalnego zabiegu, jest inwazyjne i droższe niż tabletka, dlatego ta metoda bywa mniej dostępna, szczególnie w obliczu 5-dniowego limitu czasowego.
Miedziana wkładka to niewielkie urządzenie w kształcie litery T, wykonane z plastiku i miedzi, które lekarz wprowadza bezpośrednio do macicy. Wydziela ona niewielką ilość miedzi do macicy i jajowodów, działając jak środek plemnikobójczy. Jeśli doszło już do zapłodnienia komórki jajowej, IUD może uniemożliwić jej zagnieżdżenie w macicy. Wkładka może również wpłynąć na rozwój ciąży, jeśli już się rozpoczęła, dlatego nie jest zalecana kobietom już będącym w ciąży. (Najnowsze badania wskazują, że wkładki hormonalne mogą być równie skuteczne jak miedziane w awaryjnej antykoncepcji, ale potrzeba więcej danych.)
Umów się na konsultację z ginekolożką w celu założenia IUD jak najszybciej po niezabezpieczonym stosunku. Omów także możliwość stosowania IUD jako metody długoterminowej.
Wkładka domaciczna to jedna z najskuteczniejszych metod zarówno stałej, jak i awaryjnej antykoncepcji—przy prawidłowym założeniu skuteczność sięga 99%.
Najczęstsze skutki uboczne używania IUD to:
Możesz wcześniej kupić tabletkę dzień po i przechować ją na wypadek awarii. Jeśli są odpowiednio magazynowane, tabletki z octanem uliprystalu mają ważność ok. trzech lat, a te z lewonorgestrelem – ok. czterech lat. Pamiętaj—nie są przeznaczone do regularnego użycia.
Jedyną w 100% skuteczną metodą zapobiegania ciąży jest wstrzemięźliwość seksualna. Jeśli jednak chcesz być aktywna seksualnie i nie chcesz zajść w ciążę, rozważ dostępne opcje. Długoterminowe metody hormonalne są znacznie skuteczniejsze niż tabletka dzień po, a prezerwatywy chronią dodatkowo przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową.
Dbaj o siebie i uprawiaj bezpieczny seks!
Możesz śledzić swój cykl menstruacyjny w aplikacji WomanLog. Pobierz WomanLog już teraz: