Endometrioza
Endometrioza to schorzenie ginekologiczne wywołane obecnością komórek endometrium poza macicą. Jest znana jako jedna z głównych przyczyn niepłodności u kobiet. Nie istnieje znane lekarstwo, jednak dostępnych jest wiele opcji leczenia łagodzących objawy.
Endometrioza to często bolesna choroba, która dotyka miliony kobiet na całym świecie. Mimo to, wiedza na jej temat w społeczeństwie jest wciąż niewielka, a jej prawidłowe rozpoznanie może zająć lata i wymagać wielu wizyt lekarskich. Jest to częściowo skutkiem normalizowania oraz bagatelizowania bólu odczuwanego przez kobiety.
Każdego miesiąca błona śluzowa macicy kobiety — endometrium — pogrubia się w przygotowaniu do potencjalnej ciąży. W przypadku braku zapłodnienia, wyściełająca śluzówka jest wydalana wraz z krwią miesiączkową. U kobiety chorującej na endometriozę, tkanka endometrium rośnie poza macicą. Zachowuje się ona tak samo jak endometrium w macicy: pogrubia się, rozpada i złuszcza w każdym cyklu menstruacyjnym, jednak ponieważ nie ma możliwości wydalenia jej z organizmu, zostaje uwięziona. Może to powodować powstawanie zmian, guzków lub torbieli, a także stany zapalne, które prowadzą do rozwoju blizn i zrostów łączących sąsiadujące narządy.
Endometrioza dotyka głównie kobiety, jednak w bardzo rzadkich przypadkach stwierdzano ją także u mężczyzn. Opisano co najmniej dwadzieścia przypadków endometriozy u mężczyzn, gdzie podobna nieprawidłowa tkanka pojawiła się najczęściej w okolicy pęcherza, dolnej ściany jamy brzusznej czy pachwin.
Objawy
Endometrioza może powodować różnorodne objawy, jednak ich nasilenie nie zawsze odzwierciedla powagę schorzenia.
Najczęstszym objawem jest ból, w tym:
- Bardzo bolesne skurcze miesiączkowe, bóle brzucha i dolnej części pleców, nasilające się zwłaszcza podczas miesiączki — z czasem mogą się one pogłębiać.
- Przewlekły ból w dolnej części pleców oraz w miednicy
- Ból podczas lub po stosunku — zwykle opisywany jako głęboki, inny niż ból odczuwany przy wejściu do pochwy podczas penetracji
- Ból jelit
- Bolesne wypróżnianie lub ból przy oddawaniu moczu podczas menstruacji — w rzadkich przypadkach może pojawić się również krew w kale lub moczu
Pozostałe objawy to:
- Problemy trawienne — biegunka, zaparcia, wzdęcia lub nudności, szczególnie podczas miesiączki
- Obfite krwawienia — okresowe bardzo intensywne miesiączki lub plamienia w trakcie cyklu
- Niepłodność — czasami endometrioza jest diagnozowana po raz pierwszy w trakcie poszukiwania przyczyn niepłodności
Przyczyny
Mimo, że endometrioza jest powszechnym i uporczywym problemem, wciąż nie wiadomo dokładnie, co ją powoduje. Wiele kobiet mówi, że ich objawy są bagatelizowane. Skutkuje to opóźnioną diagnozą i przedłużającym się cierpieniem. Uprzedzenia wśród pracowników ochrony zdrowia wciąż się zdarzają, choć sytuacja powoli się poprawia.
Możliwe przyczyny obejmują:
- Przemiana komórek otrzewnej. Hormony lub czynniki immunologiczne mogą powodować przekształcenie komórek wyściełających jamę brzuszną w komórki podobne do endometrium.
- Przemiana komórek embrionalnych. Hormony, np. estrogen, mogą przekształcić komórki embrionalne — komórki występujące we wczesnych fazach rozwoju — w implanty przypominające endometrium podczas dojrzewania płciowego.
- Zabiegi chirurgiczne. Podczas operacji, np. cesarskiego cięcia lub histerektomii, komórki endometrium mogą przez przypadek zostać przeniesione i osadzić się w ranie pooperacyjnej.
- Przemieszczanie się komórek endometrium. Naczynia krwionośne lub układ limfatyczny mogą przenosić komórki endometrium do innych części ciała, np. podczas miesiączki wstecznej (gdy krew cofa się do jamy miednicy), co u większości kobiet występuje w pewnym stopniu.
- Czynniki genetyczne. Ponieważ endometrioza występuje rodzinnie, może być schorzeniem dziedzicznym.
- Hormony. Wydaje się, że estrogen sprzyja rozwojowi endometriozy. Badania sprawdzają teraz, czy endometrioza jest spowodowana zaburzeniami hormonalnymi organizmu.
Endometrioza zwykle rozwija się po kilku latach od pierwszej miesiączki. Uważa się, że kobiety, które rozpoczęły miesiączkowanie wcześnie, mogą być bardziej zagrożone tą chorobą. Długość i intensywność cyklu miesiączkowego także mogą mieć związek z rozwojem choroby, ale potrzebne są dalsze badania.
Niektóre schorzenia pogarszają przebieg endometriozy, inne tymczasowo łagodzą objawy. Na przykład osłabiony układ odpornościowy może nie rozpoznać i nie zniszczyć tkanek podobnych do endometrium rosnących poza macicą. Wyższy poziom estrogenu lub wydłużona ekspozycja na estrogen wytwarzany przez organizm również są możliwymi czynnikami ryzyka.
Z drugiej strony objawy zwykle łagodnieją w czasie ciąży, a kobiety, które urodziły dzieci, mają niższe ryzyko rozwoju endometriozy. Późna menopauza (w wieku 60-65 lat) zwiększa ryzyko, ponieważ organizm dalej produkuje estrogen, ale objawy mogą całkowicie ustąpić po menopauzie.
Możliwe powikłania
Najczęstszym skutkiem ubocznym endometriozy jest niepłodność. Może się ona pojawić na różne sposoby: uszkodzenie jajowodów, zmiany hormonalne, stany zapalne miednicy, zrosty, upośledzenie odporności lub uszkodzenie komórek jajowych.
Mimo to, wiele kobiet z endometriozą może zajść w ciążę i ją donosić. Ponieważ schorzenie z biegiem czasu może się pogarszać, kobieta ma większe szanse na zajście w ciążę w młodszym wieku.
Sama endometrioza nie jest złośliwa, ale zauważono związek między endometriozą a rakiem jajnika. Choć rzadko, mogą rozwinąć się związane z endometriozą gruczolakoraki w późniejszym wieku.
Diagnostyka
Endometrioza może pozostawać niezdiagnozowana i nieleczona przez wiele lat. Istnieją jednak badania, które mogą pomóc ją wykryć.
Badanie ginekologiczne
Podczas badania lekarz sprawdza, czy nie występują nieprawidłowości w miednicy, np. torbiele lub zrosty. Małe ogniska endometriozy mogą nie być wykryte, jeśli nie wywołały torbieli.
USG wykorzystuje fale ultradźwiękowe do uzyskania obrazów wnętrza ciała. Sonda jest przykładana do brzucha lub wprowadzana do pochwy. Dla uzyskania pełniejszego obrazu narządów rozrodczych stosuje się oba typy USG. Standardowe USG nie umożliwia jednak pewnego rozpoznania endometriozy, lecz może zidentyfikować związane z nią torbiele — tzw. endometrioma.
Rezonans magnetyczny
Rezonans magnetyczny (MRI) wykorzystuje pole magnetyczne i fale radiowe do uzyskania szczegółowych obrazów narządów i tkanek wewnątrz ciała. MRI pomaga w planowaniu operacji, dostarczając szczegółowych informacji o lokalizacji oraz rozmiarze ognisk endometriozy.
Laparoskopia to zabieg chirurgiczny będący jedyną metodą pewnego rozpoznania endometriozy. Podczas laparoskopii chirurg wykonuje niewielkie nacięcie przy pępku i wprowadza cienki instrument optyczny, który umożliwia identyfikację zmian endometrialnych poza macicą.
Laparoskopia pokazuje lokalizację, rozległość i wielkość ognisk choroby. Chirurg może pobrać wycinek tkanki do dalszych badań. Często korzystając z odpowiedniego planu operacyjnego, ogniska endometriozy mogą zostać całkowicie usunięte podczas zabiegu.
Leczenie
Kluczowym krokiem w łagodzeniu objawów endometriozy jest prowadzenie zdrowego stylu życia. Wiele kobiet cierpiących na przewlekły ból miednicy odczuwa ulgę dzięki regularnej aktywności fizycznej.
U niektórych kobiet na nasilenie objawów wpływają niektóre produkty spożywcze, takie jak:
- Produkty bogate w tłuszcze trans, występujące głównie w smażonej lub mocno przetworzonej żywności;
- Czerwone mięso. Niektóre badania wskazują, że wysokie spożycie czerwonego mięsa zwiększa ryzyko endometriozy;
- Gluten.
Doraźnie rekomenduje się leki przeciwbólowe bez recepty, takie jak ibuprofen lub naproksen, aby złagodzić objawy.
Inną opcją jest terapia hormonalna.
Wahania hormonów w cyklu miesiączkowym powodują, że tkanka endometrium co miesiąc pogrubia się, rozpada i złuszcza. Leki hormonalne mogą spowolnić wzrost endometriozy i zapobiegać powstawaniu nowych ognisk. Nie jest to jednak rozwiązanie trwałe — po odstawieniu leczenia ból zazwyczaj powraca.
Połączenie farmakoterapii bólu i terapii hormonalnej może skutecznie łagodzić lub eliminować ból związany z endometriozą. Jednak podczas starań o ciążę nie zaleca się tego podejścia.
Hormonalne środki antykoncepcyjne (takie jak tabletki antykoncepcyjne, krążki lub plastry) pomagają kontrolować hormony odpowiedzialne za gromadzenie się endometrium. Wiele kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną zauważa u siebie słabszy i krótszy okres. Szczególnie schematy stosowania bez przerw mogą ograniczać lub wyeliminować ból.
Agości i antagoniści hormonu uwalniającego gonadotropiny (Gn-RH) to leki blokujące produkcję hormonów stymulujących jajniki, obniżając poziom estrogenów i zatrzymując miesiączki. Skutkuje to kurczeniem się ognisk endometriozy. Ponieważ leki te wywołują sztuczną menopauzę, często zaleca się jednoczesne przyjmowanie niskiej dawki estrogenu lub progestagenu w celu złagodzenia objawów menopauzalnych (np. uderzeń gorąca, suchości pochwy, utraty gęstości kości). Cykl miesięczny i płodność powracają po zakończeniu terapii.
Różne terapie progestagenowe — w postaci zastrzyków, implantów antykoncepcyjnych, wewnątrzmacicznych systemów z lewonorgestrelem lub tabletek progestagenowych — mogą zahamować miesiączkowanie, co także zatrzymuje wzrost wszczepów i łagodzi objawy.
Inhibitory aromatazy to leki zmniejszające ilość estrogenu w organizmie. Lekarka może zalecić ich stosowanie wraz z progestagenami lub złożoną antykoncepcją w przypadku leczenia endometriozy.
Leczenie operacyjne zaleca się zazwyczaj, jeśli farmakoterapia nie przynosi ulgi lub kobieta nie może jej przyjmować. W cięższych przypadkach, zwłaszcza jeśli schorzenie obejmuje jelita, pęcherz, moczowody lub nerwy miednicy, również preferuje się zabieg chirurgiczny.
Leczenie operacyjne rozważa się, gdy:
- Diagnoza endometriozy jest zbyt niepewna, by rozpoczynać inne leczenie;
- Występują trudności z zajściem w ciążę;
- Występuje lub podejrzewa się endometrioma jajnika.
Lekarka może wykonać laparoskopię lub w cięższych przypadkach zabieg tradycyjny. Większość osób leczona jest laparoskopowo.
Najważniejsze informacje
Jak przy każdym schorzeniu, szanse na szybsze wyzdrowienie zwiększa wczesna diagnoza. Regularne wizyty kontrolne i dobry ginekolog są tu kluczowe. Endometrioza może być trudna do opanowania, a znalezienie odpowiedniego leczenia często wymaga czasu, ale świadomość swoich możliwości to ważny pierwszy krok.
Możesz śledzić swój cykl menstruacyjny w aplikacji WomanLog. Pobierz WomanLog już teraz:
