Życie z zaburzeniem dwubiegunowym
Zdrowie psychiczne to temat, którego wiele z nas wciąż unika w otwartych rozmowach. Badania wskazują jednak, że nawet co czwarta osoba na świecie może w danym momencie zmagać się z jakąś formą zaburzeń psychicznych. W tym artykule przybliżamy temat zaburzenia dwubiegunowego i wyjaśniamy, jak wygląda życie z tą diagnozą.
Zaburzenie dwubiegunowe, dawniej nazywane chorobą maniakalno-depresyjną, to poważny stan powodujący u osoby dotkniętej gwałtowne wahania stanów emocjonalnych. Czasami potocznie mówi się tak o osobach, które miewają wahania nastroju. Każda z nas miewa lepsze i gorsze dni, zwykle wynikające z okoliczności życiowych lub cyklów hormonalnych. Zaburzenie dwubiegunowe to jednak znacznie więcej.
Czym jest zaburzenie dwubiegunowe?
Osoba z zaburzeniem dwubiegunowym (BD) doświadcza drastycznych zmian nastroju — od epizodów manii, w których czuje się euforyczna, impulsywna i pełna energii, po okresy głębokiej depresji, samopotępienia i całkowitego braku siły — a pomiędzy epizodami może przez dłuższy czas nie mieć żadnych objawów. Najczęściej pierwsze symptomy pojawiają się między 15. a 20. rokiem życia, choć nie jest to regułą. Szacuje się, że nawet 46 milionów ludzi na świecie żyje z tym zaburzeniem, które destabilizuje nie tylko życie osoby chorej, ale też ma wpływ na jej najbliższe otoczenie.
Wiele osób z BD ma trudności z wykonywaniem pracy i utrzymywaniem relacji. Poważnej depresji często towarzyszą myśli lub zachowania samobójcze, natomiast w fazie manii rośnie skłonność do podejmowania ryzykownych działań, takich jak nadmierne wydawanie pieniędzy, ryzykowne kontakty seksualne czy sięganie po substancje psychoaktywne. 17% osób z BD podejmuje próbę samobójczą, a nawet 60% popada w uzależnienia. To bardzo złożone zaburzenie wymagające leczenia i poważnych zmian w stylu życia, ale możliwe jest jego opanowanie i prowadzenie zdrowego życia z satysfakcjonującymi relacjami zawodowymi i rodzinnymi.
Diagnoza zaburzenia dwubiegunowego
Podczas diagnozowania chorób czy zaburzeń lekarze i terapeuci stoją przed wyzwaniem odróżnienia danej jednostki chorobowej od innych, które mogą dawać podobne objawy. Z powodu epizodycznego charakteru BD postawienie prawidłowej diagnozy zwykle zajmuje trochę czasu, ponieważ pełen obraz objawów ujawnia się stopniowo.
Dzięki swobodniejszemu przepływowi informacji dziś łatwiej zdobyć wiedzę, jednak różnice kulturowe i kontekstowe nadal wpływają na rozpoznanie, a kryteria diagnostyczne mogą się różnić. W USA terapeuci korzystają z wytycznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego zawartych w 5., najnowszym wydaniu Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, czyli DSM-5.
Zgodnie z DSM-5, aby postawić diagnozę dwubiegunowego typu 1, czyli najcięższej postaci, osoba musi przejść co najmniej jeden epizod manii z objawami występującymi przez większość dnia prawie codziennie przez minimum tydzień oraz jeden poważny epizod depresji trwający co najmniej dwa tygodnie.
Mania to okres nienaturalnie podwyższonego, ekspansywnego lub drażliwego nastroju, któremu towarzyszą co najmniej trzy objawy z poniższej listy, będące widoczną zmianą w zachowaniu, wywołujące znaczące cierpienie lub wpływające negatywnie na różne sfery życia, których nie można przypisać innej chorobie lub używaniu substancji.
- Wyolbrzymione poczucie własnej wartości lub wielkości
- Zmniejszona potrzeba snu (np. poczucie wypoczęcia po zaledwie 3 godzinach snu)
- Bardziej niż zwykle rozmowna lub odczuwa presję ciągłego mówienia
- Natłok myśli lub subiektywne wrażenie „gonitwy myśli”
- Łatwa rozpraszalność (czyli uwaga skierowana na nieistotne bodźce lub czynniki zewnętrzne)
- Zwiększona aktywność ukierunkowana na cel (społecznie, zawodowo lub seksualnie) lub pobudzenie psychoruchowe
- Nadmierne angażowanie się w działania mogące przynieść bolesne konsekwencje (np. nieograniczone zakupy, przypadkowe kontakty seksualne, pochopne inwestycje biznesowe)
Hipomania to te same objawy, jednak trwają przynajmniej cztery dni, a symptomy nie wpływają znacząco na codzienne funkcjonowanie.
Poważny epizod depresyjny to okres co najmniej dwóch tygodni, w którym dominuje obniżony nastrój, utrata zainteresowań czy satysfakcji oraz występuje co najmniej pięć z poniższych objawów przez większość dnia niemal codziennie, których nie można przypisać innej chorobie ani substancjom psychoaktywnym:
- Obniżony nastrój przez większość dnia
- Utrata zainteresowania lub przyjemności ze wszystkich bądź niemal wszystkich aktywności
- Znaczna utrata lub przyrost masy ciała, bądź wyraźny spadek lub wzrost apetytu
- Bezsenność lub nadmierna senność
- Pobudzenie lub spowolnienie psychoruchowe (widoczny niepokój lub ociężałość ruchowa)
- Zmęczenie lub brak energii
- Poczucie bezwartościowości lub winy (może mieć charakter urojeniowy)
- Osłabienie zdolności myślenia, koncentracji lub trudności w podejmowaniu decyzji
- Nawracające myśli o śmierci, myśli samobójcze bez konkretnego planu lub próba samobójcza
Jaka jest różnica między typem 1 a 2 zaburzenia dwubiegunowego?
Współcześnie wielu terapeutów postrzega zaburzenie dwubiegunowe jako spektrum z podtypami. Szerokość, czas trwania i złożoność objawów zależą od osobowości, historii rodzinnej, sytuacji, wieku i innych czynników. Różnice diagnostyczne mają wpływ na wybór strategii leczenia.
- Dwubiegunowe typu 1 obejmuje epizody nasilonej manii i depresji. Jeśli występują urojenia lub inne objawy psychozy, diagnozuje się zawsze typ 1.
- Typ 2 to epizody hipomanii i depresji, które zwykle nie powodują poważnych zaburzeń codziennego funkcjonowania. Jednak typ 2 często ma charakter przewlekły i epizody depresyjne bywają dłuższe.
- Cykloymia jest łagodniejszą formą BD, w której występują krótkie, naprzemienne epizody depresji i hipomanii, z okresami stabilnego nastroju pomiędzy nimi.
- Nieokreślone zaburzenie dwubiegunowe obejmuje powiązane stany, które nie wpasowują się w żadne z powyższych podtypów.
Psychoza jako objaw BD
Oprócz wyżej wymienionych objawów, osoba doświadczająca poważnego epizodu manii lub depresji może również mieć objawy psychozy. Należą do nich omamy lub urojenia niemające podstaw w rzeczywistości. Omam to nie błędne spostrzeżenie czy pomyłka, lecz zmysły wytwarzające fałszywe bodźce. Najczęściej występują omamy wzrokowe i słuchowe. Urojenie to trwałe „fałszywe przekonanie” dotyczące określonego tematu, np. prześladowania lub wszechmocy.
Jak wygląda psychoza w przebiegu BD?
Urojenia psychotyczne mogą występować zarówno w manii, jak i depresji. W epizodach depresyjnych urojeniom najczęściej towarzyszy nihilizm — nic nie wydaje się mieć sensu, życie nie ma wartości, a istnienie staje się bezcelowe. Tak skrajne przekonania mogą prowadzić do niebezpiecznych zachowań, w tym samobójstwa. W manii natomiast urojenia psychotyczne mają zwykle charakter wielkościowy. Bez względu na treść urojeń, osoba w manii czuje się ich centrum, potężna i ukierunkowana. Dla chorej urojenie nie jest tylko myślą czy opinią, lecz bezdyskusyjnym faktem. U większości osób z BD urojenia ustępują wraz z końcem epizodu, ale czasem wymagana jest interwencja lekarska.
Co wywołuje zaburzenie dwubiegunowe?
Choroby psychiczne i zaburzenia nastroju mogą mieć wiele przyczyn. Mimo typowego zestawu objawów, każda osoba ma własną historię. Około 80% osób z BD odziedziczyło tę skłonność po jednym lub obojgu rodzicach. Traumy z dzieciństwa, poważne choroby czy przemoc seksualna mogą wywołać lub nasilić BD. Inne czynniki to m.in. zbyt niskie poziomy neuropeptydów i neuroprzekaźników, wahania hormonalne, nadwrażliwości pokarmowe, zaburzenia układu limbicznego i inne. Choć zwykle pierwsze objawy pojawiają się w okresie dojrzewania, wiele osób pozostaje niezdiagnozowanych aż do dorosłości z uwagi na zmienność przebiegu, poczucie winy, izolację i społeczne tabu wokół chorób psychicznych — to wszystko zniechęca do szukania pomocy.
Czy kobiety i mężczyźni doświadczają BD tak samo?
Kobiety i mężczyźni są w równym stopniu podatni na BD, jednak kobiety znacznie częściej należą do typu 2. Kobiety częściej doświadczają epizodów depresyjnych, epizodów mieszanych i szybkich cykli (nagłych wahań nastroju) niż mężczyźni. Mężczyźni zwykle doświadczają najpierw manii, natomiast u kobiet pierwsza bywa depresja. Kobiety często są błędnie diagnozowane jako osoby z depresją jednobiegunową, co wydłuża czas do zastosowania odpowiedniego leczenia.
Wielu kobietom z BD zmiany hormonalne w trakcie miesiączek, ciąży czy perimenopauzy nasilają objawy. Kobiety z tym zaburzeniem częściej zmagają się z chorobami towarzyszącymi, takimi jak migrena, otyłość czy niedoczynność tarczycy. Są też bardziej narażone na późny początek BD, często zbiegający się z perimenopauzą. Kobiety z BD częściej doświadczyły przemocy seksualnej i pozostają podwyższonego ryzyka, dopóki nie opanują choroby. Różnice w objawach i przeżyciach należy uwzględnić podczas ustalania planu leczenia.
Czy z zaburzeniem dwubiegunowym można żyć normalnie?
Zaburzenie dwubiegunowe może być niezwykle obciążające. Częste epizody mogą uniemożliwić podjęcie pracy, utrzymywanie stabilnych relacji czy dbanie o zdrowie. Wzrośnie ryzyko popadania w uzależnienia czy zachowań impulsowych. Może pojawić się próba samobójcza. Nieumiejętność regulowania silnych emocji to ogromne obciążenie psychiczne prowadzące do wstydu i izolacji społecznej, utrudniające szukanie wsparcia.
Osoby niezaznajomione z problemami psychicznymi często wykazują brak zrozumienia i są osądzające. Nawet osoby dobrej woli, ale bez fachowej wiedzy, mogą – niechcący – pogorszyć sytuację, nie rozumiejąc jej istoty.
Mimo to wiele osób z BD uczy się żyć z chorobą i z czasem prowadzi zdrowe, szczęśliwe i produktywne życie. Kluczowe jest zdobycie wiedzy, wsparcia i konsekwentne stosowanie skutecznych strategii.
Część artystek i osób znanych zawdzięcza twórczość epizodom manii, choć często płacą za to wysoką cenę. Publiczne opowieści celebrytek, np. Stephena Fry'a czy Mariah Carey, przyczyniły się do zmniejszenia społecznego tabu wokół BD.
Jak najskuteczniej leczyć zaburzenie dwubiegunowe?
Pierwszym krokiem jest postawienie diagnozy. Jeśli Ty albo znana Ci osoba doświadcza objawów podobnych do opisanych w tym artykule, znajdź terapeutkę, przy której czujesz się bezpiecznie. Nie każda specjalistka „pasuje” do każdej pacjentki, ale jeżeli będziesz szukać – pomoc jest dostępna. Samodiagnoza, zwłaszcza przy problemach ze zdrowiem psychicznym, bywa myląca i może opóźnić powrót do zdrowia. Mamy skłonność do tworzenia własnych historii na temat swojego życia, szczególnie w trudnych chwilach. Doświadczona terapeutka pomoże zrozumieć, co się dzieje, przez co szybciej podejmiesz skuteczne działania.
Po postawieniu diagnozy terapeutka może współpracować z psychiatrą przepisującym odpowiednie leki. Mogą to być antydepresanty, stabilizatory nastroju, leki przeciwpsychotyczne lub ich połączenie – zależnie od przypadku. Warto wiedzieć, że dawny pogląd, jakoby choroby psychiczne wynikały tylko z zaburzeń równowagi chemicznej w mózgu, traci na wiarygodności. Nowe badania pokazują, że antydepresanty działają tylko u około 30% pacjentek i mogą powodować poważne skutki uboczne. Gdy jednak zadziałają – przynoszą znaczną poprawę. Gdy nie – możliwe są inne strategie jak terapia elektrowstrząsowa, przezczaszkowa stymulacja magnetyczna czy terapia z użyciem psychodelików.
Kolejnym filarem leczenia jest psychoterapia — wiele osób uzyskuje najlepsze efekty, gdy łączy się terapię i farmakoterapię. W leczeniu BD sprawdzają się wybrane rodzaje psychoterapii, m.in. terapia poznawczo-behawioralna, dialektyczno-behawioralna, terapia ukierunkowana na rodzinę, terapia interpersonalna i społecznego rytmu oraz terapia grupowa. Świadomość, że nie jest się samą i inne kobiety mają podobne doświadczenia, daje poczucie zakotwiczenia. Uczestniczki grup mogą służyć wsparciem, weryfikacją rzeczywistości i motywować do realizacji zaleceń.
Proaktywne kroki w radzeniu sobie z BD
- Rozpoznaj czynniki wyzwalające epizody manii lub depresji. U każdej z nas będą to inne rzeczy, ale często należą do nich stres, kłótnie, brak snu.
- Prowadź dziennik nastrojów, by zauważyć momenty, w których następują zmiany. Możesz ustawić przypomnienie w telefonie co dwie godziny, aby notować swój stan emocjonalny i okoliczności. To zadanie nie jest trudne, ale wymaga dyscypliny, by stało się nawykiem. Jednak z czasem pomoże lepiej rozpoznawać własne nastroje i nimi zarządzać.
- Ustal codzienną rutynę: stała pora wstawania, snu i posiłków, wokół których zorganizujesz resztę obowiązków. Dzięki temu łatwiej utrzymać stabilność, gdy pojawią się wyzwalacze zaburzające równowagę.
- Spisz listę spokojnych aktywności, które sprawiają Ci przyjemność – mogą one pomóc zminimalizować epizody depresji. Gdy poczujesz, że się wycofujesz lub śpisz coraz dłużej, idź z psem do parku, odwiedź bibliotekę, zajmij się ogródkiem, wybierz się z zaufaną osobą na spacer po okolicy – każda aktywność jest krokiem w dobrą stronę.
- Stosuj okulary blokujące światło niebieskie (lub przebywaj w ciemnym otoczeniu) od godziny 18:00 do 8:00, by ułatwić prawidłowe działanie wewnętrznego zegara podczas fazy manii.
- Bądź uważna na prodrom manii, czyli wczesne sygnały zbliżającego się epizodu. Najczęściej to podwyższony nastrój, mniejsza potrzeba snu, wzrost aktywności. Objawy mogą narastać tygodniami lub miesiącami przed epizodem maniakalnym czy hipomanią. Dobra przyjaciółka lub terapeutka pomoże rozpoznać prodrom i podjąć działania, które mogą złagodzić przebieg lub zatrzymać rozwój epizodu.
- Ustal z terapeutką strategie, które pomogą minimalizować wpływ wyzwalaczy na Twoje zdrowie.
Zalecenia dotyczące stylu życia
Oczywiście zdrowa dieta, umiarkowana aktywność fizyczna, techniki redukcji stresu i prawidłowa higiena snu są ważne dla wszystkich, ale dla osób chorujących na BD — jeszcze ważniejsze.
Dieta śródziemnomorska jest szczególnie korzystna dla osób z BD. Produkty bogate w fitozwiązki i bioflawonoidy wspierają prawidłowe funkcjonowanie mózgu. Suplementy takie jak kwasy omega-3, kurkumina i magnez mogą zwiększać poziom dopaminy, zaś L-tryptofan i 5-HTP — serotoniny.
Picie alkoholu lub zażywanie używek może przynieść chwilową ulgę, tłumiąc emocje, jednak na dłuższą metę nasila problemy. Ogranicz używki lub całkowicie z nich zrezygnuj, by szybciej poprawić stan psychiczny.
Minimum 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej tygodniowo, np. energicznego spaceru, to cel możliwy do osiągnięcia. Daje to nieco ponad 20 minut dziennie, co wystarczy na przetrwanie gorszych dni. Gdy poczujesz się lepiej, możesz zrobić trochę więcej.
Podsumowanie
Jeśli Ty lub ktoś z Twojego otoczenia otrzymał diagnozę BD lub podejrzewasz ją u siebie – nie poddawaj się. Nie jesteś sama, a sytuację można poprawić. Pierwszy krok to znalezienie jednej zaufanej osoby, z którą możesz szczerze porozmawiać o swoich doświadczeniach. Od tego można zacząć drogę do lepszego samopoczucia.
Pobierz WomanLog już teraz:
