Niedobór żelaza: objawy, leczenie i wpływ na zdrowie
Żelazo to niezbędny minerał konieczny do produkcji hemoglobiny, transportu tlenu, wsparcia układu odpornościowego i wielu innych funkcji w organizmie. Niestety, niedobór żelaza jest jedną z najczęstszych form niedożywienia na świecie. Dowiedz się, jakie są objawy niedoboru żelaza i jaki ma on wpływ na zdrowie.
Niedobór żelaza jest jednym z najpowszechniejszych niedoborów składników odżywczych na świecie. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 40% małych dzieci oraz 30% kobiet cierpi na anemię spowodowaną niedoborem żelaza. Brak tego niezbędnego minerału może mieć poważne skutki dla zdrowia fizycznego i poznawczego.
Czym jest niedobór żelaza?
Żelazo to niezbędny minerał, konieczny do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Rola żelaza w organizmie:
- Transport tlenu: Żelazo bierze udział w tworzeniu hemoglobiny – białka w czerwonych krwinkach, które przenosi tlen z płuc do tkanek całego ciała.
- Produkcja energii w komórkach: Żelazo jest niezbędne w łańcuchu transportu elektronów w mitochondriach, będących centrum energetycznym komórek.
- Synteza DNA: Prawidłowa synteza i naprawa DNA wymaga żelaza.
- Prawidłowa praca mięśni: Żelazo wchodzi w skład mioglobiny, czyli białka magazynującego tlen w mięśniach.
- Wspieranie układu odpornościowego: Komórki odpornościowe potrzebują żelaza do działania i produkcji cytokin.
- Prawidłowa praca mózgu: Mózg potrzebuje żelaza do wytwarzania neuroprzekaźników.
Żelazo hemowe i niehemowe
Żelazo dostarczamy głównie z pożywieniem, przede wszystkim z produktów pochodzenia zwierzęcego. Wyróżniamy dwa rodzaje żelaza, które możemy przyswoić z pokarmu: żelazo hemowe i niehemowe.
Żelazo hemowe stanowi część cząsteczek hemoglobiny i mioglobiny. Organizm łatwiej je wchłania i wykorzystuje. Źródłem żelaza hemowego są produkty zwierzęce, takie jak czerwone mięso, podroby, drób, ryby i owoce morza.
Żelazo niehemowe jest gorzej przyswajane i jego wchłanianie może być ograniczane przez niektóre składniki pokarmowe, np. wapń. Żelazo niehemowe znajdziesz w roślinach, zbożach, roślinach strączkowych, nasionach i orzechach. Część produktów przetworzonych, takich jak pieczywo, płatki śniadaniowe czy mleko roślinne, jest wzbogacana w żelazo.
Żelaza można dostarczyć sobie także z naczyń żeliwnych – np. przygotowując posiłki na patelni żeliwnej, niewielkie ilości tego pierwiastka mogą przedostawać się do potraw. Na rynku dostępne są także akcesoria kuchenne, takie jak Lucky Iron Fish, przeznaczone specjalnie do tego celu. Ryba powstaje z żelaza i wystarczy dodać ją do gotujących się potraw, by wzbogacić je o ten pierwiastek.
Jak zaczyna się niedobór żelaza?
Najprościej rzecz ujmując, niedobór żelaza pojawia się, gdy nie spożywasz wystarczającej ilości produktów zawierających ten minerał, tracisz krew lub nie możesz przyswajać żelaza z jedzenia. Wiele osób myli niedobór żelaza z anemią. Choć niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną anemii (nazywaną niedokrwistością z niedoboru żelaza), sam niedobór żelaza może występować niezależnie. Inne przyczyny anemii to np. niedobór witaminy B12 lub B9, nowotwory, HIV czy urazy.
Przyczyny niedoboru żelaza
- Nie spożywasz odpowiednio dużo produktów lub suplementów zawierających żelazo
- Twój organizm ma problemy z wchłanianiem żelaza
- Cierpisz na choroby przewodu pokarmowego, np. celiakię lub nieswoiste zapalenie jelit
- Niektóre leki ograniczają przyswajanie żelaza, np. leki zobojętniające kwas żołądkowy czy suplementy wapnia
- Jesteś w ciąży
- Jesteś w okresie intensywnego wzrostu (niemowlęctwo, okres dojrzewania)
- Jesteś aktywna fizycznie lub regularnie uprawiasz sport
- Tracisz żelazo wraz z krwią – np. podczas obfitych miesiączek, poprzez krwawienia z przewodu pokarmowego (np. wrzody, rak jelita grubego) lub częste oddawanie krwi
- Niektóre przewlekłe choroby (przewlekła choroba nerek, nowotwory, przewlekła niewydolność serca) mogą powodować niedobór żelaza
- Pasożyty, np. tęgoryjec, także upośledzają wchłanianie żelaza
Etapy niedoboru żelaza
Najczęściej niedobór żelaza narasta powoli i rozwija się przez miesiące lub lata, chyba że wystąpi szybka utrata krwi lub inne okoliczności przyspieszające zużycie tego pierwiastka.
Zazwyczaj przebiega on w czterech etapach:
Wyczerpywanie zapasów żelaza
- Zapas żelaza w organizmie (głównie w wątrobie) zaczyna maleć
- Na tym etapie nie ma jeszcze widocznych problemów z produkcją czerwonych krwinek
- Spada poziom ferrytyny w surowicy
Erytropoeza zależna od niedoboru żelaza
- Rezerwy żelaza są już wyczerpane
- Niewystarczająca ilość żelaza trafia do szpiku kostnego potrzebnego do produkcji czerwonych krwinek
- Obniża się wysycenie transferyny
- Niewielki wzrost wskaźnika rozkładu objętości erytrocytów (RDW)
Anemia z niedoboru żelaza
- Na tym etapie pojawiają się zaburzenia w produkcji hemoglobiny
- Czerwone krwinki stają się mniejsze (mikrocytoza) i bledsze (hipochromia)
- Poziom hemoglobiny i hematokrytu spada poniżej normy
- Pojawiają się objawy anemii
Ciężka anemia z niedoboru żelaza
- Znaczący spadek poziomu hemoglobiny
- Bardziej nasilone objawy
- Może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych, takich jak uszkodzenie narządów, choroby serca czy przewlekłe zmęczenie
Objawy niedoboru żelaza i na co zwrócić uwagę
W początkowym etapie niedoboru żelaza możesz nie zauważyć żadnych objawów. Z czasem, gdy zapasy nie są uzupełniane, mogą pojawić się typowe dolegliwości.
Pierwsze objawy niedoboru żelaza:
- Znużenie i osłabienie
- Bladość skóry, zwłaszcza na dolnych powiekach, dziąsłach i łożyskach paznokci
- Duszność i szybkie męczenie się już po niewielkim wysiłku
- Bóle głowy
- Zawroty głowy, szczególnie przy szybkim wstawaniu
- Zimne dłonie i stopy
Nieleczony niedobór żelaza może prowadzić do poważniejszych objawów:
- Łamliwość paznokci i rowki na paznokciach
- Wypadanie włosów
- Łaknienie rzeczy niejadalnych, np. lodu, ziemi czy gliny (tzw. pica)
- Zespół niespokojnych nóg
- Trudności z koncentracją, "mgła mózgowa"
- Częstsze infekcje i wolniejszy powrót do zdrowia
- Stan zapalny lub ból języka
- Przyspieszone bicie serca, zwłaszcza przy niewielkiej aktywności
W skrajnych przypadkach mogą pojawić się jeszcze poważniejsze objawy:
- Ekstremalne zmęczenie i osłabienie – brak sił na codzienne czynności
- Bardzo blada skóra, szczególnie na twarzy, paznokciach i błonach śluzowych
- Bóle w klatce piersiowej
- Tachykardia lub kołatanie serca
- Zawroty głowy prowadzące do omdlenia
- Częstsze i silniejsze bóle głowy
- Problemy z koncentracją, pamięcią, rozdrażnienie
- Pęknięcia w kącikach ust
- Koilonychia (paznokcie w kształcie łyżeczki)
- Nietolerancja zimna
- Częste infekcje i wolne gojenie się ran
- Dzieci z ciężkim niedoborem żelaza mogą mieć opóźnienia rozwojowe i problemy behawioralne
- Kobiety w ciąży z niedoborem żelaza są bardziej narażone na przedwczesny poród i niską masę urodzeniową dziecka
Kto jest narażony na niedobór żelaza?
Ogólnie najbardziej zagrożone niedoborem żelaza są kobiety w wieku rozrodczym oraz dzieci.
- Kobiety w wieku rozrodczym są predysponowane do niedoboru żelaza z powodu regularnej utraty krwi w czasie miesiączek.
- Kobiety w ciąży mają zwiększone zapotrzebowanie na żelazo, ponieważ ich objętość krwi wzrasta o ok. 50%. Potrzebują też żelaza dla rozwijającego się płodu i łożyska. Po porodzie kobieta może także wymagać suplementacji w związku z utratą krwi.
- Niemowlęta i małe dzieci muszą jeść produkty bogate w żelazo, by organizm mógł nadążyć za szybkim wzrostem i rozwojem mózgu.
- Wegetarianki i weganki są narażone na niedobór, ponieważ nie spożywają żelaza hemowego, a żelazo roślinne jest trudniej przyswajalne – mogą nie osiągać zalecanego dziennego spożycia.
- Sportsmenki są bardziej narażone na niedobór żelaza, gdyż intensywny trening zwiększa produkcję czerwonych krwinek, która wymaga dodatkowego żelaza. Tracą one także żelazo z potem i w wyniku mikrourazów.
- Osoby z wybranymi chorobami, np. przewlekłymi krwawieniami z przewodu pokarmowego, ciężkimi alergiami pokarmowymi czy chorobami autoimmunologicznymi, mogą mieć problemy z wchłanianiem żelaza, nawet przy odpowiedniej podaży w diecie.
-
Advertisement
Jak diagnozować niedobór żelaza?
Proste badanie krwi wystarcza zazwyczaj, by wykryć niedobór żelaza. Niestety, większość osób dowiaduje się o niedoborze dopiero w trakcie rutynowych badań, gdy rozwinie się już anemia.
Jeśli zauważysz u siebie objawy niedoboru żelaza, możesz poprosić lekarza o skierowanie na badania poziomu żelaza.
W badaniu krwi oznacza się:
- Morfologię krwi obwodowej (CBC)
- Ferrytynę w surowicy (najczulszy wskaźnik zapasów żelaza w organizmie)
- Żelazo w surowicy, czyli stężenie żelaza krążącego we krwi
- Całkowitą zdolność wiązania żelaza (TIBC), która pokazuje zdolność krwi do wiązania żelaza z transferyną
Jak leczyć niedobór żelaza?
Większość przypadków niedoboru żelaza da się leczyć dietą lub suplementacją. Jednak jeśli niedobór jest wynikiem choroby, leczenie powinno skupić się też na jej przyczynie.
Sposoby leczenia niedoboru żelaza:
- Zwiększ spożycie produktów bogatych w żelazo, takich jak: wołowina, jagnięcina, wieprzowina, kurczak, ostrygi, sardynki, tuńczyk, wątróbka, nerki i inne produkty zwierzęce. Źródła żelaza roślinnego to: rośliny strączkowe (fasola, soczewica, ciecierzyca), tofu i tempeh, szpinak i inne zielone warzywa liściaste, komosa ryżowa, pestki dyni oraz produkty wzbogacane.
- Łącz produkty bogate w żelazo z witaminą C, co poprawia jego wchłanianie.
- Unikaj pokarmów i napojów hamujących wchłanianie żelaza, takich jak produkty wysoko wapniowe, herbata, kawa i alkohol.
- Stosuj suplementy żelaza. Dostępne są różne formy, np. siarczan żelaza czy glukonian żelaza. Najlepiej przyjmować suplementy między posiłkami razem z witaminą C dla lepszego wchłaniania.
- W ciężkich przypadkach lub przy nietolerancji doustnych preparatów niezbędne może być podanie żelaza dożylnie.
- Leczenie przyczyny pierwotnej, np. obfite miesiączki, krwawienia z przewodu pokarmowego, zaburzenia wchłaniania.
Życie z niedoborem żelaza
Choć niedobór żelaza jest powszechny, może poważnie wpływać na zdrowie i samopoczucie. Najlepiej skonsultować się z lekarzem, wykonać diagnostykę i wdrożyć odpowiednie leczenie. Pozwoli to na szybkie wykrycie i rozwiązanie problemu.
Pamiętaj:
- Pierwsze objawy niedoboru żelaza to zmęczenie, bladość skóry, duszność, bóle głowy, zawroty głowy oraz zimne ręce i stopy.
- Aby zapobiegać niedoborowi, stosuj pełnowartościową, zbilansowaną dietę.
- Aby wykryć niedobór żelaza, poproś o badanie: morfologia krwi, ferrytyna, żelazo w surowicy, całkowita zdolność wiązania żelaza.
Mamy nadzieję, że ten artykuł pomoże Ci lepiej zrozumieć niedobór żelaza i prowadzić zdrowe, zrównoważone życie.
Pobierz aplikację WomanLog już teraz:
