Gece ve Vardiyalı Çalışmanın Kadın Hormonları ve Sağlığı Üzerindeki Etkisi
Hiç gece vardiyasında çalıştın mı? O dönemde sağlığında olumsuz değişiklikler fark ettin mi? Gece vardiyaları insan sağlığı için zararlı olabilir ve uzun süreli etkiler bırakır. Özellikle kadınlar, gece çalışmasından daha fazla etkilenir. Bu yazıda, gece ve vardiyalı çalışmanın kadın sağlığını nasıl etkilediğini ve risklerini azaltmak için neler yapabileceğini öğreneceksin.
Gece veya dönüşümlü vardiyalarda çalışmak zorunda kalan herkes, bu tür bir programa uyum sağlamanın ne kadar zor olduğunu bilir. Sadece gece çalışmak veya gündüz-gece vardiyaları arasında geçiş yapmak alışması zor değil, aynı zamanda sağlığın için de zorlayıcıdır. Uyku problemlerinden doğurganlık sorunlarına kadar—gece vardiyaları ağır bir bedel ödetir. Araştırmalara göre ise gece vardiyaları kadınları erkeklerden daha fazla etkiler ve sağlık ile üreme sorunlarına yol açabilir.
Kadınlar ve gece vardiyası
Pek çok iş, 7/24 kesintisiz insan varlığı gerektirir. Gece vardiyasında daha çok erkekler çalışsa da, gece veya vardiyalı çalışma isteyen işlerdeki kadın profesyonellerin sayısı her geçen gün artmakta.
Kadınların sıklıkla gece vardiyasında çalıştığı en yaygın işlerin başında hastaneler ve sosyal bakım merkezleri, polis teşkilatı, üretim ve imalat, konaklama hizmetleri gibi pek çok alan gelir. Eğer bir kadın olarak gece çalışıyorsan, böyle bir işin avantajlarını ve dezavantajlarını iyi değerlendirmelisin. Çoğu gece vardiyasında çalışan kişi, gündüz çalışanlara göre daha iyi maaş alır. Dönüşümlü vardiya sistemiyle de yalnızca hafta sonundan daha fazla arka arkaya izinli gün elde edebilirsin. Fakat, gece çalışırken sağlığına ve genel iyilik haline dikkat etmen çok önemlidir.
Gece veya vardiyalı çalışma sağlığa neden zararlı?
Gece ve dönüşümlü vardiya sisteminin insan sağlığı için en zararlı yanı, doğal sirkadiyen ritmimizi bozmasıdır. Bu nedenle birçok fiziksel ve ruhsal sağlık sorunları ortaya çıkabilir.
Doğal sirkadiyen ritmin bozulması
İnsanlar gündüz varlıklarıdır ve doğal olarak güneşi takip eden bir sirkadiyen ritme sahiptir. Bu yüzden gün ağarırken böbrek üstü bezlerin kortizol salgılar. Bu stres hormonu bedene uyanma sinyali verir, aynı zamanda pineal bezin melatonin üretmesini tetikler; melatonin ise gece zirveye çıkar ve uykulu hissetmeni sağlar.
Ancak gece vardiyasında çalıştığında, bedeninin doğal sirkadiyen ritmi göz ardı edilir, bu da gündüz uykuya dalmakta sorun yaşamana ve gece vardiyasında halsiz hissetmene neden olabilir.
Geceleri çalışmak dışında, dönüşümlü vardiyalarda çalışırken bedenin değişen saatlere adapte olmaya da zaman bulamaz. Yani bir hafta gündüz, ertesi hafta gece vardiyası yaptığında uyku-uyanıklık döngünde dengesizlik oluşur; bu da sadece gece çalışmaktan çok daha yıpratıcıdır.
Sağlıksız beslenme alışkanlıklarını teşvik eder
Kortizol ve melatonin yalnızca uykunu değil, metabolizmanı da etkiler. Yeterince uyumadığımızda, vücut daha fazla açlık hormonu (ghrelin) üretmeye eğilimlidir. Bu da sağlıklı seçenekler yerine kalorisi ve şekeri yüksek yiyecekleri daha çok tercih etmene neden olabilir.
Pek çok sosyal aktivitenin dışında bırakır
Sağlığımız dediğimizde çoğunlukla beslenme, egzersiz ve uykuya odaklansak da sosyal ilişkiler ve genel yaşam doyumu da bütünsel iyilik halimiz için en az bunlar kadar önemlidir. Gece çalışıyorsan, gündüz muhtemelen uyuyorsun. Çocuğun varsa, onlar uyanıkken sen uyuyorsun; onlar uyuyunca da sen işe hazırlanıyorsun. Arkadaş buluşmaları ise çoğunlukla hafta sonu ya da senin istirahatta veya işte olman gereken vakitlerde olur.
Gece çalışmak, arkadaşlarınla yakın ilişkileri sürdürmeni ve ailenle kaliteli zaman geçirmeni zorlaştırır. Oysa ilişkilerimiz, ruhsal ve fiziksel sağlığımızı, sağlıklı alışkanlıklarımızı ve ölüm riskimizi doğrudan etkiler.
Gece ve dönüşümlü çalışma neden sağlığa zararlı?
Genel olarak gece vardiyası hem kadınlarda hem erkeklerde sağlık üzerinde olumsuz sonuçlar doğurur. Gece çalışmak, kanserojen olarak sınıflandırılmıştır ve yaşam süresinde %11'e varan azalmayla ilişkilidir.
Gece çalışmak yalnızca fiziksel sağlık sorunlarına değil; ayrıca ruh sağlığına da zarar verir. Bu nedenle gece vardiyasında çalışanlarda depresyon, anksiyete ve intihar oranları daha yüksektir.
Gece vardiyası sağlığı şöyle etkiler:
Uyku bozuklukları
Gece çalışan pek çok kişi kalitesiz uyku ve toplam uyku süresinde azalma yaşar. Yetişkinlerin genellikle en az 7-9 saat kaliteli uykuya ihtiyacı vardır ve araştırmalar, her gece düzenli olarak 6 saatten az uyumanın tip 2 diyabet ve birçok sağlık sorunuyla ilişkili olduğunu gösteriyor. Uyku bölünmeleri insomnia, huzursuz bacak sendromu veya uykuda yürüme gibi uyku bozukluklarına yol açabilir.
Kardiyovasküler sağlığın bozulması
Gece çalışanlar kalp hastalığı ve yüksek tansiyon riskinde artış yaşayabilirler. Bu da stresle birleştiğinde felç, aritmi ve kalp krizine yol açabilir.
Metabolizmanın olumsuz etkilenmesi
Araştırmalar gece çalışmanın obezite ve tip 2 diyabet oranlarında artışa yol açtığını gösteriyor. Bunun ana nedeni açlık ve sindirim döngüsünün bozulmasıdır. Ayrıca, vücut geceleri yiyecekleri sindirmekte zorlanır çünkü gece sindirim yavaşlar. Bu da besinlerin işlenme şeklini olumsuz etkiler.
Ruh sağlığı
Gece vardiyasında çalışan kadınlarda depresyon, anksiyete, stres, ruh hali dengesizlikleri ve sinirlilik gibi birçok ruhsal sorun daha sık görülür. Gece vardiyasında çalışmak intihar oranlarında da artışla ilişkilidir. Bunun nedeni, her gece 6 saatten az uyumanın ruhsal bozukluk riskini önemli ölçüde artırmasıdır. Ayrıca, gece çalışanlar yeterince güneş ışığı ve D vitamini alamazlar; bu da bilişsel ve ruhsal iyiliği etkiler.
Artan kanser riski
Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı gece vardiyası çalışmasını muhtemel kanserojen olarak sınıflandırmıştır. Araştırmalar, gece çalışanlarda meme kanseri ve prostat kanseri riskinin daha yüksek olduğunu gösteriyor. Gece çalışmak ayrıca kolorektal ve akciğer kanseriyle de ilişkilidir; çünkü gece çalışanlar sağlıksız beslenme ve sigara kullanımına daha meyillidir.
Gece vardiyası kadınları daha mı çok etkiler?
Gece çalışmak hiç kimse için sağlıklı olmasa da, kadınları daha fazla etkileyebilir.
İşte nedenleri:
Meme kanseri riskinde artış
Bahsettiğimiz gibi, gece çalışmak kanserojen olarak kabul edilir. Gece vardiyasında çalışan kadınlarda, çalışmayanlara göre meme kanserine yakalanma riski 2,34 kat daha fazladır. Uzmanlar, bu risk artışını sirkadiyen ritim ve melatonin üretiminin bozulmasına bağlıyor çünkü melatonin anti-kanser özellikler taşır. Ayrıca hemşireler üzerinde yapılan çalışmalar, 20-30 yıl gece vardiyasında çalışan kadınlarda meme kanseri riskinin %30-50 arttığını gösteriyor.
Adet döngüsünde düzensizlikler
Gece vardiyasında çalışmak, adet döngüsünü düzenleyen hormon dengesini bozabilir. Vücudun sirkadiyen ritmi, östrojen ve progesteron gibi üreme hormonlarının salınımını kontrol eder. Bu ritim bozulduğunda, düzensiz adet döngüsü, değişen kanama miktarı ve daha ağrılı regl krampları yaşanabilir. Araştırmalar, dönüşümlü veya gece vardiyasında çalışan kadınlarda bu tür problemler gündüz çalışanlara göre daha sık görülüyor.
Hamilelikte komplikasyonlar
Çalışmalar, haftada en az 2 gece vardiyasına çıkan kadınlarda takip eden hafta düşük yapma riskinin %32 arttığını göstermiştir. Ayrıca gece çalışmak, erken doğum ve düşük doğum ağırlıklı bebek riskini artırır. Uzmanlar bunu hormon dengesizliklerine ve stres seviyesinde artışa bağlamaktadır.
Güvenlik kaygıları
Kadınlara yönelik işyerinde şiddet halen pek çok sektörde yaygındır. Özellikle gece vardiyasında çalışanlar, cinsel taciz, tecavüz ve cinsel saldırıya gündüz çalışanlardan daha fazla maruz kalabilirler. Hemşireler üzerinde yapılan bir araştırma, akşam, gece veya vardiyalı çalışan kadın hemşirelerde saldırı riskinin daha yüksek olduğunu gösteriyor. Ayrıca, gece çalışmak işten eve gidiş-geliş sırasında taciz ya da saldırı riskini arttırır. Bu güvenlik kaygıları kronik stres ve anksiyeteye yol açarak fiziksel sağlığını da olumsuz etkileyebilir.
Gece çalışırken daha sağlıklı kalmak için neler yapılabilir?
Tüm bu bulgular moral bozucu gibi görünse de, gece veya dönüşümlü vardiyalarda çalışırken sağlığına dikkat etmenin yolları da var.
Her şeyden önce, uyku kaliteni ve süreni artırmaya çalış. Yatak odanı tamamen karanlık yapan perdeler kullanabilirsin. Ayrıca kulak tıkacı ve göz maskesiyle ışık ve sesi engelleyip uyuyabilirsin; elektronik cihazlarda mavi ışık filtresi kullanmanı da öneririz. Gündüz uyuyorsan bile, olabildiğince aynı saatte yatmaya çalış.
Sağlıklı beslenme de gece vardiyasının olumsuz etkilerini azaltmaya yardımcı olur. Ana öğünlerini gece vardiyasından önce yemeyi dene; enerji dengesini koru. Besleyici yiyecekler seç, vardiya sırasında ağır ve yağlı yemeklerden uzak dur. Susuz kalmamaya dikkat et, fakat uyumaya yakın sıvı tüketimini azalt. Uyku öncesi 4-6 saat kafein alma. Yeterince güneş almıyorsan D vitamini takviyesi için doktorunla konuşabilirsin.
Hormon sağlığın için uyanık olduğun saatlerde mutlaka güneş ışığına maruz kalmaya çalış. Bu mümkün değilse sirkadiyen ritmini desteklemek için ışık terapisi lambası kullanabilirsin.
Son olarak, güvenlik önlemleri almak kendini daha güvende hissetmene ve stresini azaltmana yardımcı olur. Mümkünse iş yerine gidiş-dönüşlerde güvenli ulaşım ayarla, iyi aydınlatılmış alanlara park et ya da iş arkadaşlarınla birlikte gitmeyi düşün.
Gece çalışırken sağlığını desteklemek
Gece vardiyası toplumsal düzen için gereklidir. Geceleri çalışan ve topluma hizmet eden herkese minnettar olmalıyız. Fakat gece vardiyasında çalışan biri olarak sağlığın konusunda endişelenmen çok doğaldır. Sağlığını ve iyiliğini önceliklendirmek senin hakkın. Bu ipuçlarına uymak veya meslek hayatında gece çalıştığın süreyi kısıtlamak, daha sağlıklı ve mutlu bir yaşam sürmene yardımcı olabilir.
WomanLog'u hemen indir:
