Dünya çapında milyonlarca kadın saç dökülmesiyle mücadele ediyor. İnsan saçı büyümesini dört aşamadan geçirir. Sonunda saç dökülür ve folikülden yeni bir saç çıkmaya başlar. Ancak, stresli bir yaşam tarzı, yetersiz beslenme, hormonal dengesizlikler ve bazı hastalıklar kadınlarda aşırı saç dökülmesine ve bölgesel kelliklere sebep olabilir.
Güçlü saçlar, genel sağlık ve iyi oluşun bir göstergesidir. Her gün birkaç tel saç dökülmesi normaldir, ancak dökülmede belirgin bir artış varsa bu, artan stresin veya ciddi bir sağlık sorununun işareti olabilir.
Bir kadının saç dökmeye başlamasının birçok nedeni olabilir. Ancak detaylara geçmeden önce, saç büyümesinin dört aşaması hakkında bilgi edinelim.
Anajen aşaması, saçın büyüme fazıdır ve döngünün en uzun evresidir. Vücudundaki her saç bir folikülden—saçın kökünü barındıran bir gözenekten—büyür. Kafandaki saçların çoğu anajen fazındadır ve bu faz genetik yapıya, saç sağlığına ve saçın bulunduğu yere göre (kaş veya sakal saçı saçtan daha kısa ömürlüdür) üç ile yedi yıl sürebilir.
Katajen aşaması, aktif büyüme döneminin sonunda gelen dinlenme evresidir. Bu aşama, saç folikülünde kafa derisinin derinliğinde bazı değişikliklerle belirlenir. Saç folikülden ayrılırken bu faz on gün kadar sürebilir.
Telojen aşaması ise uyku evresidir—folikül üç-dört ay boyunca inaktif kalır. Aynı anda saçlarının en fazla %10-15’i telojen fazında olur çünkü saç folikülleri kafa derisi boyunca farklı aşamalara dağılmış durumdadır.
Eksojen aşaması, saçın folikülden tamamen ayrılıp döküldüğü zamandır. Saçlarını fırçalarken ya da yıkarken günlük 50 ile 100 saç teli dökülmesi normaldir.
Belli dönemlerde saç dökülmesi yaşamak normaldir. Vücudun stres etkenlerine—fiziksel veya psikolojik—maruz kaldığında yaşamsal fonksiyonlar ve organlar önceliklendirilir ve vitaminler ile mineraller gibi önemli besinler saç gibi hayati olmayan sistemlerden çekilir.
Saç dökülmesi çoğunlukla geçicidir ve birkaç yaşam tarzı değişikliği sayesinde genel sağlığın iyileşir ve saçların tekrar çıkar. Ama bazen saç dökülmesi, ele alınması gereken daha ciddi bir sağlık sorununa işaret edebilir. Bu yazıda kadınlarda saç dökülmesinin başlıca nedenlerini inceleyecek ve sağlığını geliştirmek, güçlü ve gür saçlara kavuşmak için öneriler sunacaktır.
Hatalı saç bakımı uygulamalarından üreme sistemi ile ilgili olaylara kadar birçok unsur saçın büyümesini bozup aşırı dökülmeye sebep olabilir. Alopesinin en yaygın beş nedeni hormonal dengesizlik, üreme olayları, stres, kötü beslenme ve kilo kaybı, hastalıklar ve ilaçlardır.
Hormonal dengesizlik, vücudunun bir hormonu fazla, diğerlerini ise yetersiz şekilde üretmesiyle oluşur. Kadınlarda yaygın görülen bir hormonal dengesizlik östrojen baskınlığı ve progesteron eksikliğidir. Hormonlarda dalgalanmalar adet döngüsü boyunca, yaşam tarzı tercihlerine ve ergenlik, gebelik, menopoz gibi üreme olaylarına bağlı olarak yaşanır.
Şaşırtıcı şekilde birçok kadına, polikistik over sendromu (PCOS) veya hipotiroidi gibi endokrin hastalıklara bağlı hormonal dengesizlikler tanı konulamamıştır. Her iki durum da birbiriyle bağlantılıdır; hipotiroidisi olan kadınlarda her zaman PCOS görülmez ama PCOS’u olanlarda genellikle aynı zamanda hipotiroidi de olur.
PCOS kalıcıdır ve hormonal dengesizlikler—aşırı androjen (erkeklik hormonu) ve östrojen baskınlığı—nedeniyle görülür. Kesin bir tedavisi olmamakla birlikte, beslenmenin düzenlenmesi, aktif bir yaşam tarzı ve stresin azaltılması ile PCOS'un etkileri hafifletilebilir.
Daha fazla bilgi için: PCOS ve doğurganlık.
Östrojen ve progesteron gibi cinsiyet hormonları yalnızca üreme ve cinsel sağlıktan değil, aynı zamanda genel sağlık ve saç büyümesinden de sorumludur. Büyük hormonal dalgalanmalar olduğunda, örneğin hamilelik, emzirme veya menopozda, saç dökülmesi sık görülür.
Hamilelik, annenin vücudundan çok şey gerektirir çünkü fiziksel kaynakları artık rahminde gelişen yeni bir yaşamı desteklemek için harcanır. Benzer şekilde, emziren annelerin vücudu, bebeğini iyi besleyip sağlıklı kılmak için besinleri anne sütüne yönlendirir. Sisteminde tüm gereksinimleri karşılayacak kadar besin yoksa hayati öğeler yine saçtan çekilebilir.
Menopoza giren kadınlar östrojen seviyelerindeki ani azalmanın sonucunda saç dökülmesi yaşayabilir. Saçların incelmesi ve kadın tipi kellik yaşlanmanın da sonucudur. Yaşlanma, kendimize ne kadar iyi bakarsak bakalım, kaçınılmazdır.
Saç dökülmesinin başlıca nedeni çoğu zaman strestir. Ancak burada yalnızca stresli yaşam olaylarından söz etmiyoruz. Kirli veya sağlıksız bir ortamda yaşamak, yeterince besleyici gıda tüketmemek, vücuduna bakım ve dinlenme imkânı tanımamak da fiziksel strestir.
Pek çok kişi COVID-19 pandemisi sırasında alışılmadık ölçüde saç kaybı fark etti. Uzmanlar, bunun artan stres ve izolasyona bağlı olduğunu düşünüyorlar.
Stresten kaynaklanan saç dökülmeleri üç başlıkta incelenir:
Güçlü ve sağlıklı saçlar için vücudunun yeterli miktarda A, E, D, B vitaminleri ile çinko ve selenyum gibi minerallere ihtiyacı vardır. Saçının ana bileşeni proteindir ve beslenmende yeterli miktarda proteinin içerdiği esansiyel amino asitleri almıyorsan saç dökülmen olabilir. Çoğu kişi sağlıklı saç için gerekli ana bileşenleri normal yedikleri yiyeceklerden elde eder, ancak diyet kısıtlanır veya tüm besin grupları tamamen çıkarılırsa, saçların inceldiğini ve bunun da vitamin ve mineral eksikliğinden kaynaklandığını fark edebilirsin.
Vücut, hızlı kilo kaybını da stresli bir durum olarak algılar, özellikle hedeflenen kiloya ulaşmak için kısıtlayıcı diyet ve aşırı egzersiz yapılıyorsa. Yoğun egzersiz vücutta stres hormonu kortizol seviyesini yükseltir, vitamin ve minerallerin tükenmesini hızlandırır, daha hızlı yaşlanmaya sebep olabilir.
Bazı hastalıklar hızlı saç dökülmesine neden olabilir. Bunun nedeni stres veya saç büyümesini destekleyen bazı mineral ve vitamin eksiklikleri olabilir. Büyük bir ameliyattan ya da başka travmatik olaylardan sonra da bazı kişiler saç dökülmesi yaşayabilir. Kanser ve kanser tedavileri saç dökülmesiyle çok iyi bilinir hale geldi. Kemoterapi, hedefe yönelik tedavi, radyoterapi, kök hücre/kemik iliği nakli gibi kanseri öldürmek amacıyla kullanılan tedaviler ne yazık ki saç hücrelerini de etkiler. Kanser tedavisi gören hastalarda saçların kısmen veya tamamen dökülmesi yaygındır.
Ancak tedavi tamamlandığında, vücut kendini toparlayıp doğal işleyişine, dolayısıyla sağlıklı saç büyütmeye devam edebilir.
Bazen vücut saç dökülmesini kendiliğinden toparlayabilir. Eğer stresli bir dönemdeysen ve saçların dökülüyorsa, genellikle kendini yeniden dengede hissettiğinde dökülmeler azalır. Fakat saçların sürekli dökülüyorsa, mutlaka bir sebep vardır. Doktoruna başvurup test yaptırmalısın. Dökülmenin teşhisinde saç çekme testi (saçı çektiğinde kaç tel geldiğine bakılır), densitometri (saç teli kalınlığını ölçer), frengi testi, tam kan sayımı, hormon, demir ve tiroid düzeylerinin testi gibi yöntemler bulunur. Gerektiğinde saç derisinden biyopsi de önerilebilir.
Saç sağlığını iyileştirecek bazı yaşam tarzı değişiklikleri de mevcuttur. Bunları doğrudan uygulayabileceğin gibi, daha ciddi bir temel tedaviye ek olarak da faydalanabilirsin.
Stres genel sağlığın için gerçek bir tehdit olabilir. Kronik inflamasyon, ruhsal bozukluklar gibi birçok soruna yol açabilir. Stresle baş etmeyi öğrenmek hayatında büyük fark yaratabilir. Psikoterapi, yoga-meditasyon ve düzenli egzersiz gibi yöntemler pek çok kadına yardımcı olmuştur.
Maalesef hayatımızdan stres etkenlerini tamamen çıkaramayız. Ancak vücudunu içeriden güçlendirerek gerginliği azaltabilirsin. Yeterli uyumak, güneş ışığında vakit geçirmek ve besleyici gıdalar tüketmek kendini daha dengeli ve rahat hissetmeni sağlar, stres toleransını artırır. Hafif fiziksel aktivite de vücudunun iyi olmasını sağlayan sistemleri desteklemek için gereklidir. Ancak fazla egzersizin de vücudu strese soktuğunu unutma. Çok fazla kardiyo yapıp yeterince dinlenmezsen saçlarının durumu daha da kötüleşebilir. Sana iyi hissettiren bir spor seç. Her gün spor salonuna gitmen gerekmez; kısa bir yürüyüş ya da arada sırada yüzmek bile ruhsal ve fiziksel sağlığında önemli değişimler yaratabilir.
Saçlarının sağlıklı uzaması için yeterli vitamin, mineral ve protein alman gerekir. En iyi yol, kalorini besleyici yiyeceklerden almak ve sağlığını korumaktır. Saç sağlığı için en iyi gıdalardan bazıları, otlakta beslenen kırmızı et, yumurta, balık, meyve ve böğürtlenlerdir. Vücudunu çeşitli ve besleyici gıdaları düzenli olarak tüketerek destekle.
Beslenmenin bazı temel öğeleri karşılamadığını düşünüyorsan, doktorunla hangi takviyeleri alman gerektiğini konuş. Günümüzde birçok kişi sentetik vitamin ve mineral alıyor ama kalite araştırmadan ve gerçekten eksikliği olup olmadığını bilmeden bunu yapıyor. Reçetesiz satılan bazı takviyeler ihtiyacın olan vitamin ve mineralleri içerse de bunlar vücut için yeterince faydalanılabilir formda olmayabilir. Her zaman önce bir sağlık personeline danışman güvenli olacaktır.
Esansiyel yağlar, saç foliküllerini uyarıp saç çıkmasını desteklemede oldukça etkilidir. Doğal lavanta, biberiye ve limonotu gibi yağların saç sağlığına olumlu etkilerini gösteren birçok çalışma bulunuyor. Kuru-kabarık saçları nemlendirmek ve onarmak için de kullanılabilirler.
Vücudundaki diğer sistemler gibi, saçlarının da kendini arındırma ve nemlendirme özelliği vardır. Ancak çoğumuz kirli şehirlerde yaşadığımız ve yalnızca günlük hayatı sürdürerek saçımızı zararlı maddelere maruz bıraktığımız için bu sistem etkisizleşir. Çoğu market şampuanının içinde sülfat, silikon ve paraben gibi sentetik içerikler vardır. Bu maddeler saçının parlak gözükmesini, ürünün daha uzun dayanmasını ve güzel kokmasını sağlasa da uzun vadede saçına zarar verebilir.
Kullandığın ürünlerin sana iyi geldiğini düşünüyorsan, içerisinde sentetik maddeler olsa bile devam edebilirsin. Ama saç derin ya da saçların kuruyor, dökülmen artış gösteriyor veya sebum üretimi fazlalaşıyorsa, daha doğal ve kimyasal içermeyen seçenekleri araştırabilirsin.
Saç dökülmesi stresli ve utandırıcı olabilir. Çoğu durumda, küçük beslenme ve yaşam tarzı değişiklikleriyle saçlarını eski sağlığına kavuşturabilirsin. Fakat dökülmenin beslenme bozukluğu ya da daha ciddi bir sağlık sorununun belirtisi olduğunu düşünüyorsan, altta yatan nedeni belirlemek için test yaptırabilirsin.
Adet döngünü WomanLog ile takip edebilirsin. WomanLog'u hemen indir: