Toksik Şok Sendromu
Toksik şok sendromu, staf veya strep bakterilerinin neden olduğu akut, potansiyel olarak ölümcül bir enfeksiyondur. Her iki bakteri türü de cildinizde, burnunuzda ve ağzınızda zararsızca yaşayabilir—vücutta aşırı çoğaldıklarında ise sorunlar ortaya çıkar. Bu durum, genellikle adet dönemlerinde yüksek emici tampon kullanımı ile ilişkilidir.
Toksik şok sendromu, tedavi edilmezse organ yetmezliğine ve ani ölüme yol açabilen nadir fakat tehlikeli bir durumdur. Enfeksiyonlar bazen belirgin bir sebep olmaksızın ortaya çıksa da, iyi hijyen alışkanlıkları edinmek kendinizi korumanın etkili bir yoludur.
Toksik şok sendromunun yaygınlığı
Toksik şok sendromu (TŞS) nadir görülse de, staphylococcus aureus (staf) bakterisinin veya bazı durumlarda A grubu streptococcus (strep) bakterisinin aşırı çoğalması nedeniyle oluşan potansiyel olarak ölümcül bir durumdur. Toksik şok sendromu herkesi etkileyebilir, ancak içsel adet ürünleri (tampon, adet kabı) ya da doğum kontrol yöntemleri (sünger, diyafram) kullanan kadınların riski daha yüksektir.
A grubu streptococcus bakterisi boğaz enfeksiyonu gibi yaygın hastalıklara yol açabilir. Diğer bazı durumlarda ise A grubu strep, kızıl, romatizmal ateş ve diğer şiddetli veya ölümcül hastalara neden olabilir.
Yıllar boyunca TŞS vakalarının neredeyse tamamı yüksek emiciliğe sahip tamponlarla ilişkilendirilmiştir. Buna rağmen, bu tamponlar piyasadan kaldırıldıktan sonra bile ABD'de her 100.000 kişide 3 ila 6 kişi, adet gören kadınlarda ise 100.000'de 1 kişi hâlâ etkilenmektedir.
TŞS'nin ortaya çıkması için bakterilerin çoğalabileceği uygun koşullara ihtiyaç vardır. Staf ve strep bakterileri sıcak ve nemli ortamda çoğalır. Ciltte bir kesik ya da yırtık varsa, bakteri kana geçer ve toksin üretir. Yüksek emicilikte tamponlar bakteri çoğalması için ideal ortamdır, özellikle poliüretan köpükten üretilmiş ve uzun süre vücutta bırakılmışsa. Nadiren de olsa, sünger, adet kabı ve diyafram gibi ürünler de 12 saati aşarsa enfeksiyona zemin hazırlayabilir. Ancak sadece süre değil, altta yatan hastalıklar gibi başka faktörler de enfeksiyon riskini artırabilir. Yakın zamanda, Kaliforniyalı bir kadın her iki saatte bir tampon değiştirmesine rağmen TŞS nedeniyle hastaneye kaldırılmıştır.
Toksik şok sendromu belirtileri
Toksik şok sendromu belirtileri genellikle aniden ortaya çıkar ve derhal tıbbi müdahale gerektirir. Eğer adet görüyorsanız veya yakın zamanda ameliyat ya da cilt bütünlüğünü bozan bir yaralanma geçirdiyseniz, aşağıdaki belirtilerden herhangi birini fark ederseniz hemen doktora başvurun:
- Kan basıncında ani düşüş
- Aniden yükselen ateş (39ºC üzeri)
- Kas ağrıları
- Bulantı, kusma ve ishal
- Baş ağrıları
- Nöbetler
- Şaşkınlık/hafıza karışıklığı
- Vücutta, dilde veya ağızda döküntü
Toksik şok sendromundaki ölümler, kanda bulunan toksinlerin organ yetmezliğine neden olması nedeniyle olur. Staphylococcus aureus ya da A grubu streptococcus bakterilerinin ürettiği toksinler hayati organların oksijensiz kalmasına, dolayısıyla vücudun şoka girmesine sebep olur. Kadınlar genellikle ilk belirtileri adet dönemine özgü bulantı veya kas ağrısı gibi sık şikayetlerle karıştırarak önemsemeyebilir. Eğer yüksek emicilikte tampon kullanıyorsanız ve alışılmadık semptomlar gözlemliyorsanız, TŞS riski taşıyor olabilirsiniz.
Kimler toksik şok sendromuna yatkındır?
Herkeste görülebilse de, toksik şok sendromu en çok genç adet gören kadınlarda ortaya çıkar. Bazı kaynaklara göre, TŞS geçiren kadınların %30'u tekrar bu hastalığa yakalanabilir. Vajinal pH değişiklikleri de riskin artmasıyla ilişkilidir. Normalde vajina pH'ı hafif asidik olup 3,8–4,5 arasındadır. Hem staf hem de strep bakterileri daha nötr pH ortamında—yaklaşık 6 ila 8 arasında—daha iyi çoğalır. Diğer risk faktörleri şunlardır:
- Hasar görmüş cilt (özellikle tedavi edilmediyse)
- Yakın zamanda ameliyat geçirmek
- Yakın zamanda doğum yapmak
- Viral enfeksiyonlar (herpes, grip gibi)
Hastaların çoğu iki ila üç hafta içinde iyileşir. Ciddi vakalarda hastalar yoğun bakım ünitesine alınır ve hemen antibiyotik, damar içi sıvılar ve tansiyon düzenleyici ilaçlarla tedavi edilir. Gerekirse enfekte dokunun cerrahi olarak çıkarılması gerekebilir.
Bazı kişiler küçük bir kesikten dolayı TŞS geçirse de toksik şok sendromundan etkilenenlerin oranı oldukça azdır. Çoğu insan S. aureus veya strep bakterileriyle savaşacak kadar antikor üretir. Ancak, bu temel hijyen önlemlerini göz ardı etmek için bir bahane değildir. Vücudunuz daha önce dirençli olduysa bile bağışıklık sisteminizin durumu her zaman değişebilir; bazı koşullarda enfeksiyonlara karşı daha duyarlı olabilirsiniz.
Toksik şok sendromunun tarihi
Toksik şok sendromu, 1979–80 yılları arasında yaygın olarak bildirilen salgın ile adet gören kadınlar için bir tehdit olarak kayda geçti. ABD'de, aksi halde sağlıklı olan kadınlar toksik şok nedeniyle hastaneye kaldırıldı ve bu da büyük endişeye yol açtı.
Sonunda doktorlar, bazı kadın hijyen ürünlerinin TŞS'ye yol açtığı sonucuna vardılar.
Salgın, 1970’lerde tampon pazarının büyümesini takip etti; birçok kadın aniden yüksek emiciliğe sahip tamponları ağır adet kanamaları için çözüm olarak kullanmaya başladı. Proctor & Gamble, 1975'te Rely isimli yeni bir tamponu denemeye başladı; bu ürün, sızıntı olmadan daha fazla kanı emebilen yeni süper emici sentetik bir malzeme içeriyordu. Ancak 1976'dan önce yapılan yetersiz araştırma ve testler nedeniyle piyasadaki birçok tampon tamamen steril değildi ve bazı durumlarda strep ve staf bakterilerinin çoğalabileceği ortamı oluşturdu.
1976 ve 1996 yılları arasında, 5296 toksik şok sendromu vakası bildirildi—bunların %93’ü adet gören kadınlardı. Sonunda, adet hijyeni firmaları zararlı olduğu kanıtlanan yüksek emicilikte malzemeleri bırakıp daha doğal materyallere (pamuk gibi) yöneldi. Tıbbi testlerin artması, adet hijyeni eğitiminin yaygınlaşması ve ürün içeriklerinin daha güvenli hale gelmesiyle TŞS vakaları 100.000 adet gören kadında 1’e kadar gerilemiştir.
Salgından sonra, tampon üreticilerinden hafif, normal ve yoğun gibi tek tip tanımlar üzerinde uzlaşmaları istendi ve aşırı emici ürünlerin teşvik edilmesinin önüne geçildi. Günümüzde tamponlar ve diğer adet hijyen ürünleri, zararlı toksin içermediğinden emin olmak için çok aşamalı testlerden geçmektedir.
Toksik şok sendromu neden hâlâ sorun?
Oldukça nadir olsa da, toksik şok sendromu halen adet ürünleriyle ilişkilendirilmektedir. Tüm hijyen ürünlerinin tıbbi gereklilikleri karşılaması gerekse de adet sırasında vajinal pH’da değişiklikler olması nedeniyle toksik şokun ortaya çıktığı düşünülmektedir. Genel olarak, vajinaya yabancı bir cisim yerleştirmek doğal mikroflorayı bozma riski taşır. Tamponlar kanı emdikçe bakteri için ortam oluşturabilir. Kuru bir tampon vajina kanalına itildiğinde cildi tahriş edebilir ve bakterilerin kana ulaşmasını kolaylaştırabilir.
Toksik şoktan korunma
Bakteriyel enfeksiyonlardan tamamen korunduğunuzdan asla emin olamazsınız, ancak aşağıdaki basit adımlarla toksik şok riskinizi azaltabilirsiniz:
- Tamponları düzenli olarak değiştirin; çoğu üretici 8 saatte bir değişimini önerir, ancak akışınıza bağlı olarak 4-6 saatte bir de değiştirebilirsiniz.
- Yüksek emiciliğe sahip tamponlardan kaçının.
- Tamponla uyumayın.
- Tampon veya başka bir hijyen ürününü değiştirirken ellerinizi önce ve sonra mutlaka yıkayın.
- Takmadan önce tamponları mümkün olduğunca az elle tutun.
- Adet döneminizde doğru genital hijyeni sağlayın.
- Daha önce TŞS geçirdiyseniz, tampon yerine vajina içine yerleştirilmeyen başka bir hijyen ürünü tercih etmeyi düşünün.
- Kesi, yanık, ameliyat yarası ya da morluklarınız varsa, enfeksiyondan korumak için temiz tutun.
- Yukarıda bahsedilen belirtileri fark ederseniz hemen doktora başvurun. Durumun ilerlemesine ne kadar az süre tanınırsa tam iyileşme ihtimaliniz o kadar yüksektir.
Ölümcül olmayan ancak ciddi vakalarda, TŞS geçirenlerde iyileştikten sonra bile fiziksel ve zihinsel etkiler sürebilir. Özellikle adet döneminizde hijyene özen göstererek kendinizi koruyun. Adet sırasında ateş ya da vücut ağrısı gibi alışılmadık semptomları göz ardı etmeyin. Vücudunuzda olup bitenlere dikkat etmek hayatınızı kurtarabilir.
Adet döngünüzü WomanLog ile takip edebilirsiniz. Hemen WomanLog’u indirin:
