Hormon İçermeyen Doğum Kontrolü
Hormonal doğum kontrolü her kadın için uygun değildir—bazı kadınlar yan etkiler yaşar, bazıları ise vücutlarını bu kadar temel bir şekilde değiştirme fikrinden rahatsız olur. Bunlar alternatifleridir.
Hormon içermeyen doğum kontrolü, bariyer ve doğal yöntemleri, bakır spiral (RİA) ve sterilizasyonu içerir. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara (CYBE) karşı etkili koruma sağlayan tek doğum kontrol yöntemleri erkek ve kadın prezervatifleridir. Tüm katılımcıların kesin olarak %100 CYBE'siz olduğundan emin değilseniz, cinsel ilişki sırasında mutlaka prezervatif kullanılmalıdır.
Bariyer yöntemleri
Bariyer ile uygulanan doğum kontrol yöntemleri, spermin rahime girip yumurtayı döllemesini önler. Genel olarak, bariyer yöntemleri hormonal yöntemler veya spirallerden daha az etkilidir fakat daha az yan etkiye sebep olurlar. Bariyer yöntemler arasında prezervatif, diyafram, servikal kapak ve doğum kontrol süngeri bulunur.
Erkek prezervatifi, cinsel ilişki öncesinde erekte penis üzerine geçirilen ince ve esnek poliüretan veya lateks bir kılıftır. Cinsel ilişki, oral seks ya da anal seks sırasında kalan erkek prezervatifi, cinsel yolla bulaşan hastalıklara (CYBH ya da CYBE olarak da bilinir) ve gebeliğe karşı etkili bir koruma sağlar çünkü spermin vajinaya girmesini engeller.
Prezervatifler kolayca temin edilebilir, ucuzdur ve reçetesiz olarak satılır, bazı kurumlar ücretsiz de dağıtır. Farklı uzunluk, şekil ve renklerde, kayganlaştırıcılı veya kayganlaştırıcısız olarak bulunabilirler. Bazı prezervatifler her iki partnerin de cinsel zevkini artırmak için dokulu olarak üretilmiştir.
Lateks alerjisi olan kişilerde prezervatif kullanımı kaşıntı, döküntü, kurdeşen ve burun akıntısı gibi reaksiyonlara neden olabilir fakat poliüretan malzemeden üretilen lateks içermeyen seçenekler de mevcuttur.
Kadın prezervatifi, her iki ucunda halka bulunan ince ve esnek sentetik nitril veya lateks bir kılıftır.
Kapalı uçtaki halka vajina içine yerleştirilerek rahim ağzına kadar itilir. Açık uçtaki halka ise vajinanın dışında kalır.
Kadın prezervatifi hemen etkilidir, CYBE'lere karşı koruma sağlar ve doğru kullanıldığında %95 etkilidir. Reçetesiz ya da özel ölçüm gerektirmeden temin edilebilir.
Kadın prezervatifi her kadın için uygun olmayabilir, bazı kadınlar yerleştirme sürecinden rahatsız olabilir veya dıştaki halkayı kullanışsız bulabilirler.
Doğum kontrol diyaframı, sağlam ve esnek kenarlı, yuvarlak, kubbe şeklinde ve tekrar kullanılabilen bir bariyerdir. Kauçuk ya da silikondan yapılır, vajina içine yerleştirilir ve rahim ağzını örterek spermin yumurtaya ulaşmasını engeller. Diyafram mutlaka spermisit ile birlikte kullanılmalıdır; ilişkiden sonra vajinada en az 6 saat, toplamda ise 24 saatten fazla kalmamalıdır. Doğru kullanıldığında diyafram %92–96 arasında etkilidir.
Servikal kapak da tekrar kullanılabilen ve diyaframa çok benzeyen bir yöntemdir. Kauçuktan üretilir ve büyük bir yüksük şeklindedir. Rahim ağzının üzerine sıkıca oturur, vakumla yerde tutulur ve çıkarılması için bir kayışı vardır. Servikal kapak, sadece spermisit ile birlikte kullanıldığında gebelikten korur ve ilişki sonrası en az 6 saat, toplamda ise 48 saatten fazla kalmamalıdır.
Hem diyafram hem de servikal kapak; regl döneminde, yakın zamanda rahim ağzı ameliyatı geçirenlerde, spermisite karşı duyarlılık, enfeksiyon veya anormal rahim ağzı şekli durumlarında önerilmez.
Doğum kontrol süngeri, yumuşak, disk şeklinde ve poliüretan köpükten yapılır. İçindeki spermisit, yerleştirilmeden önce su ile aktive edilmelidir. Yerleştirdikten sonraki 24 saat boyunca rahme sperm girişini engelleyerek koruma sağlar. Cinsel ilişkiden sonra vajinada en az 6 saat, toplamda ise 30 saatten fazla bırakılmamalıdır.
Bariyer olmayan yöntemler
Bakır RİA (rahim içi araç), rahme yerleştirilen T şeklinde bir cihazdır ve düzenli olarak bir miktar bakır salgılar; bakır spermisit etki gösterir. RİA hemen etki eder ve tipine bağlı olarak 5–10 yıl kadar kullanılabilir. RİA çıkarıldıktan sonra hamilelik şansı hemen geri döner.
Bazı kadınlar, spiral takıldıktan sonraki ilk 3–6 ayda daha uzun ve sancılı regl dönemleri yaşayabilir. Enfeksiyon ve cihazın vücut tarafından itilme riski de vardır; hekiminiz, cihazın yerinde olup olmadığını nasıl kontrol edeceğinizi size anlatacaktır. RİA, hamile kadınlar ve daha önce pelvik enfeksiyon geçirmiş olanlar için önerilmez.
Doğal yöntemler
Doğal doğum kontrol yöntemleri, vücutta olup bitenlere dikkat etmeye dayanır—cinsel ilişkide erkek ejakülasyonunu kontrol etmek, bir kadının yumurtlama zamanını gösteren vücut işaretlerini takip etmek veya her ikisini birden kullanmak. Genellikle bu yöntemler daha az etkili olsalar da hiçbir şey yapmamaktan daha iyidirler ve bazı dini görüşlerce de daha çok kabul görürler.
Geri çekme yöntemi (Latince adıyla “coitus interruptus”), penisin boşalmadan önce vajinadan çekilmesidir. Kolayca ulaşılabilen, ücretsiz ve yan etkisi olmayan bir doğum kontrol yöntemi olarak oldukça pratik kabul edilir.
Yine de bazı sakıncaları vardır:
- Birincisi, çok güvenilir değildir. Geri çekmenin zamanlaması doğru olmazsa ya da boşalma öncesi sıvı (zevk suyu) sperm içeriyorsa meni vajinaya girebilir.
- İkincisi, doğal yöntemler CYBE'ye karşı hiçbir koruma sağlamaz.
- Üçüncüsü, ciddi dikkat ve özdenetim gerektirir. Bu, cinsel ilişkiden zevk almayı zorlaştırabilir; çünkü davranışların zamanlamasına odaklanmak stresli olabilir ve zevkin doruk noktasında ilişki kesilmek zorunda kalınır. Bu yöntemin sağlıksız uygulanışı, iki tarafta da psikolojik bir bariyer oluşturabilir ve ilişki problemlerine yol açabilir.
Servikal mukus yöntemi, doğal aile planlaması yöntemlerinden biridir ve doğurganlık farkındalığına dayalıdır. Başarı, adet döngüsü süresince mukus değişikliklerinin dikkatle gözlemlenmesine bağlıdır. Servikal akıntı, döngüye göre değişir. Kadın, servikal mukusundaki değişimleri tanıyarak yumurtlama dönemini öngörebilir, hamile kalma olasılığının daha yüksek olduğu dönemlerde korunmasız seksten kaçınabilir.
Bu yöntem, vücudu yakından takip etmeyi ve tüm değişimleri kaydetmeyi gerektirir. Aniden cinsellik yaşamanın azalmasına yol açabileceği için partnerlerin cinsel hayatını olumsuz etkileyebilir. Hekimler, servikal mukus yönteminin ilk yılda ortalama %77 etkili olduğunu, ancak doğru kullanıldığında %97’ye kadar etkili olabileceğini tahmin etmektedir.
Servikal mukus yöntemi bazen, kişinin adet döngüsü süresince vücut ısısındaki artışı (yumurtlama sırasında sıcaklık yükselir) veya takvim yöntemini izlemek gibi bir başka doğal yöntem ile kombine edilebilir.
Takvim yöntemi veya ritim yöntemi, bir başka doğal doğum kontrol şeklidir. Kadın, adet döngüsünü takip ederek yumurtlama dönemini öngörür ve o dönemde korunmasız cinsellikten kaçınır.
Takvim yöntemi de titiz kayıt tutmayı ve süreklilik ister; herhangi bir maliyeti veya sağlık riski yoktur. Ortalama %80–87 arasında etkili olduğu tahmin edilmektedir.
Laktasyonel amenore yöntemi (LAM), yalnızca doğumdan sonraki ilk 6 ay içinde ve tamamen emzirme ile etkilidir. Anne sütü, kadının fertilitesini – adet dönemi geri dönmediği ve bebek ek besin almadığı sürece – baskılar.
Sterilizasyon
Sterilizasyon, artık çocuk sahibi olmak istemeyen kadınlar ve erkekler için bir seçenektir. Gebeliğe karşı kesin bir koruma sağlar, ancak CYBE'ye karşı güven vermemektedir.
Tüp ligasyonu, tüplerin bağlanması olarak bilinir ve kadınlar için kalıcı bir doğum kontrol yöntemidir. Fallop tüpleri cerrahi olarak bağlanır, tıkanır veya kesilir. Tüp ligasyonunun çoğu geri döndürülemez. Bazı durumlarda tüplerin tekrar açılması denenebilir ama bu karmaşık bir ameliyat gerektirir ve her zaman başarılı sonuçlanmaz.
Bu işlem hormonal sistemi veya adet düzenini etkilemez—ve yine de döllenen yumurtanın çoğunlukla fallop tüpünde yerleşebileceği bir dış gebelik riski devam eder. Dış gebelik acil tıbbi müdahale gerektiren, potansiyel olarak tehlikeli bir durumdur.
Bununla birlikte, tüp ligasyonu genellikle güvenli kabul edilir ve özellikle tüpler tamamen çıkarılırsa yumurtalık kanseri riskini azaltabilir.
Vazektomi, erkekler için uygulanan cerrahi doğum kontrol yöntemidir. Sperm taşıyan kanallar, yani vas deferens, kesilir ve kapatılır; böylece spermler meniye karışamaz. Vazektomi güvenli fakat geri döndürülemez bir doğum kontrol şekli olarak kabul edilir. Eğer bir erkek sterilizasyondan sonra çocuk sahibi olmak isterse, tüp bebek veya evlat edinme yoluyla ebeveyn olabilir.
Sterilizasyon, kadın ya da erkek için ciddi bir karardır ve dikkatlice düşünülmelidir. Bazı kişiler bu prosedürlere tamamen karşıdır; unutmayın ki, bedeniniz sizindir ve onun için ne yapacağınıza yalnızca siz karar verirsiniz.
Hormon içermeyen doğum kontrolü için WomanLog’u kullanabilirsiniz. WomanLog’u şimdi indirin:
