Menopauza. Objawy, symptomy i przyczyny
Menopauza to czas w życiu kobiety, kiedy ustaje miesiączka, co oznacza zakończenie funkcji rozrodczych jej organizmu. Zarówno menopauza, jak i perimenopauza (czyli okres przejściowy przed menopauzą) wiążą się z szeregiem objawów, które mogą znacząco wpłynąć na jakość życia kobiety.
Objawy menopauzalne mogą być trudne, a świadomość, że ten proces jest związany ze starzeniem się, bywa trudna do zaakceptowania. Jednak, jak w przypadku każdej nieuniknionej zmiany w ciele, wiedza i pogodzenie się z tym, co się dzieje, znacznie ułatwia przechodzenie tego okresu i łagodzenie dolegliwości.
„Menopauza” to często określenie używane jako parasol dla trzech etapów:
Perimenopauza zaczyna się, gdy jajniki kobiety zaczynają produkować mniej estrogenów i progesteronu. W wyniku tego naturalnego spadku hormonów rozrodczych miesiączki mogą być nieregularne, a ciało przechodzi wiele zmian, aż jajniki przestaną produkować komórki jajowe i miesiączki ustaną całkowicie. Perimenopauza trwa zwykle około 4 lat, ale może się przeciągnąć od kilku miesięcy aż do dekady.
Menopauza zostaje potwierdzona, gdy kobieta nie miesiączkuje przez rok. U zdecydowanej większości kobiet pojawia się ona między 45. a 55. rokiem życia. Po menopauzie następuje postmenopauza — wtedy objawy zwykle się łagodzą. Od początku do końca cały proces może trwać od 2 do 12 lat.
Menopauza pierwotna przedwczesna występuje, gdy jajniki nie funkcjonują prawidłowo. Może być spowodowana zaburzeniami genetycznymi (takimi jak zespół Turnera), chorobami autoimmunologicznymi oraz pierwotną niewydolnością jajników, które przyspieszają starzenie jajników. Może też wynikać z zabiegów medycznych, takich jak usunięcie jajników, radioterapia miednicy i chemioterapia przeciwnowotworowa.
Terapia hormonalna jest często zalecana co najmniej do czasu, gdy menopauza powinna normalnie nastąpić, by chronić mózg, serce i kości.
W wtornej przedwczesnej menopauzie jajniki działają prawidłowo, ale sygnały hormonalne z mózgu nie są przekazywane. Zwykle jest to spowodowane chorobami przysadki lub podwzgórza.
Zaburzenia klimakteryczne
Menopauza powoduje zaburzenia związane z niedoborem estrogenów, tzw. zaburzenia klimakteryczne (inaczej: zespół klimakteryczny), które obejmują endokrynologiczne, fizyczne i psychiczne zmiany występujące w tym okresie. Nasilenie objawów jest indywidualne dla każdej kobiety.
Do najczęstszych zaburzeń należą:
Nieregularne miesiączki
Miesiączki zwykle stają się nieregularne i/lub rzadsze. Często zdarza się, że miesiączka znika na kilka miesięcy, potem powraca. Cykl może się też skrócić na pewien czas, przed zaniknięciem na stałe. Pomimo nieregularnych krwawień nadal możliwe jest zajście w ciążę — po pominiętej miesiączce kobiety aktywne seksualnie powinny wykonać test ciążowy oraz regularnie odwiedzać lekarza podczas perimenopauzy, menopauzy i postmenopauzy, co pozwala na wczesne wykrycie ewentualnych problemów zdrowotnych wynikających ze zmian hormonalnych.
Uderzenia gorąca
To najczęstsza manifestacja niskiego poziomu estrogenów. Objawia się nagłym uczuciem gorąca, zwłaszcza na twarzy, szyi i klatce piersiowej. Często towarzyszą im nocne poty, które mogą zaburzać sen. Kilka nocy z przerwanym snem prowadzi do problemów z koncentracją, rozdrażnienia oraz innych typowych dla menopauzy wahań nastroju.
Aby łagodzić uderzenia gorąca, można ubierać się warstwowo, mieć pod ręką zimną wodę lub zapewnić sobie dostęp do chłodniejszego pomieszczenia. Pomaga także rozpoznanie i unikanie czynników wywołujących uderzenia gorąca, takich jak gorące napoje, kawa, ostre potrawy, alkohol, stres, upał czy duszne pomieszczenia.
Suchość pochwy oraz spadek libido
Suchość pochwy jest nieprzyjemna, zwiększa ryzyko infekcji i powoduje ból podczas stosunku, co może obniżać ochotę na seks. Pomocne są nawilżacze i lubrykanty na bazie wody oraz miejscowa terapia estrogenowa (np. kremy, globulki, pierścienie dopochwowe).
Zmiany w skórze
Niższy poziom hormonów płciowych i starzenie się sprawiają, że skóra staje się cieńsza, sucha, bardziej podatna na urazy. Na twarzy, dłoniach, szyi, ramionach czy dekolcie mogą pojawiać się plamy starcze i przebarwienia, szczególnie u kobiet, które dużo przebywały na słońcu bez ochrony UV. Wzrasta także ryzyko wystąpienia raka skóry i zmian przednowotworowych.
Codziennie przed wyjściem z domu należy nakładać krem z filtrem SPF 30 lub wyższym na odkryte części ciała. Zaleca się też regularne wizyty u dermatologa.
Zmiana rozkładu tłuszczu i przybieranie na wadze
Kobiety mają tendencję do tycia w okresie menopauzy — metabolizm zwalnia, a tkanka tłuszczowa gromadzi się głównie w okolicy brzucha, a mniej na udach i pośladkach.
Nadwrażliwość piersi, zmiany kształtu
Nieregularny cykl miesięczny oznacza nieprzewidywalność wrażliwości i bolesności piersi. Wraz ze spadkiem estrogenów tkanka gruczołowa w piersiach zanika, stają się one mniej gęste i bardziej tłuste, co prowadzi do ich wiotczenia. Dobrze dobrany, dobrej jakości biustonosz, ćwiczenia klatki piersiowej i prawidłowa postawa mogą w pewnym stopniu spowolnić te zmiany.
Nietrzymanie moczu
Najczęściej objawia się niewielkim, mimowolnym wyciekiem moczu podczas kichania, śmiechu, kaszlu albo podnoszenia cięższych przedmiotów. Wraz z utratą elastyczności tkanek pochwy i cewki moczowej mogą pojawiać się naglące parcia i mimowolna utrata moczu. Pomóc mogą ćwiczenia mięśni dna miednicy oraz dopochwowe maści hormonalne.
Zmiany nastroju
Przejście przez menopauzę to także wyzwanie psychiczne — wahania nastroju, brak kontroli nad emocjami, emocje podszywające się pod inne emocje — to wszystko „uroki” menopauzy. Najczęściej występujące objawy to:
Depresja
Bardzo powszechny i poważny objaw menopauzy.
Rozdrażnienie
Wiele kobiet zauważa u siebie mniejszą tolerancję i łatwiejsze wpadanie w irytację na sprawy, które wcześniej ich nie dotykały.
Lęk
Nerwowość i ataki paniki są również częste w trakcie menopauzy.
Napady płaczu
Wiele kobiet w okresie menopauzy częściej się wzrusza, płacze z błahych powodów lub bez powodu. Jednak płacz pomaga rozładować napięcie emocjonalne.
Zaburzenia snu i bezsenność
Bezsenność nasila wahania nastroju, ponieważ utrudnia normalne funkcjonowanie. Problemy ze snem dotykają 40–50% kobiet w okresie menopauzy.
Zaburzenia pamięci
Krótka utrata pamięci, np. wejście do pokoju i zapomnienie po co, jest dość typowym objawem.
Zamglenie umysłu, trudności z koncentracją
Te objawy są denerwujące, ale jeśli nie utrudniają codziennego funkcjonowania, nie wymagają obaw. Zamglenie umysłu zwykle ustępuje, gdy organizm przyzwyczai się do nowej równowagi hormonalnej. Jeśli objawy są bardzo nasilone, warto skonsultować się z lekarzem.
Problemy zdrowotne
Estrogen stymuluje aktywność osteoblastów — komórek budujących kość. Po menopauzie spadek poziomu estrogenów prowadzi do zmniejszenia gęstości kości, narażając kobiety na osteoporozę. Najbardziej narażone są nadgarstki, kręgosłup i biodra.
Im wcześniej wystąpi menopauza, tym większe ryzyko osteoporozy. Dodatkowe czynniki ryzyka to niedowaga (wskaźnik masy ciała poniżej 19 kg/m2), niedobór wapnia lub witaminy D, nadczynność tarczycy, złamanie kości w dorosłym wieku, niektóre leki (np. sterydy).
Estrogen chroni także przed schorzeniami sercowo-naczyniowymi, zwłaszcza miażdżycą. Po menopauzie ta ochrona zanika. Największe ryzyko dotyczy kobiet palących, z nadwagą, mało aktywnych fizycznie, z rodzinną historią chorób serca.
Choroby serca to główna przyczyna zgonów zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn. W razie wątpliwości związanych z układem sercowo-naczyniowym należy skonsultować się z lekarzem.
Leczenie
Istnieje wiele sposobów na łagodzenie i walkę ze zmianami zachodzącymi podczas menopauzy. Jednym z nich jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ), skuteczna zwłaszcza przy uderzeniach gorąca i nocnych potach.
Kobietom po całkowitym usunięciu macicy zaleca się HTZ estrogenową, w formie tabletek, plastrów, żelu czy implantu. Na suchość pochwy można stosować miejscowe estrogeny — kremy, globulki, pierścienie dopochwowe. Większość kobiet otrzymuje HTZ skojarzoną (estrogen i progestagen), w formie cyklicznej/sekwencyjnej (wywołującej krwawienia) lub ciągłej (bez krwawień). Dostępne są tabletki, plastry i implanty.
Potencjalne skutki uboczne HTZ obejmują ból piersi, bóle głowy, skurcze nóg, nudności, rozdrażnienie, depresję, a niektóre formy HTZ zwiększają także ryzyko zakrzepów i raka piersi. Często można je wyeliminować zmianą dawki, preparatu lub formy podania.
Inne produkty stosowane przy łagodzeniu objawów menopauzy to tibolon – syntetyczny steroid o działaniu estrogenowym, progestagenowym i androgenowym. W niektórych wypadkach skuteczne bywają niskie dawki leków przeciwdepresyjnych.
Fitoestrogeny występują naturalnie w roślinach — mogą wiązać się z receptorami estrogenowymi w organizmie. Z tego powodu niektóre kobiety spożywają rośliny bogate w fitoestrogeny, choć skuteczność tej metody wymaga dalszych badań.
Wyciąg z szałwii stosowany jest przez kobiety, aby zmniejszyć uderzenia gorąca i nocne poty, ma także właściwości przeciwzapalne. Suplementacja witaminy D i wapnia pomaga zapobiegać osteoporozie.
Regularnie ćwicz. To kluczowe zarówno dla sylwetki, jak i równowagi hormonalnej. Joga lub tai chi poprawiają siłę i koordynację, a także mogą zapobiegać upadkom prowadzącym do złamań. Wzmacniaj mięśnie dna miednicy i krocza. Ćwiczenia mięśni Kegla pomagają w nietrzymaniu moczu.
Psychoterapia może być bardzo pomocna w radzeniu sobie z trudnościami emocjonalnymi. Hipnoterapia pomaga niektórym kobietom zmniejszyć częstość uderzeń gorąca oraz poprawić jakość snu. Techniki relaksacji, np. głębokie oddychanie lub wizualizacja prowadząca, również łagodzą objawy menopauzy.
Dbaj o zdrowy sen. Unikaj kofeiny przed snem i nadmiaru alkoholu. Warto ćwiczyć w ciągu dnia, choć nie tuż przed pójściem spać. Stosuj zdrową dietę. Sięgaj po różnorodne owoce, warzywa i produkty pełnoziarniste. Ogranicz tłuszcze nasycone, oleje i cukier. Nie zapominaj o kontaktach społecznych. Jesteśmy istotami stadnymi — inni ludzie są nam potrzebni. Dbaj o relacje, bo przyjaciele i bliscy nadają sens życiu.
Możesz śledzić swój cykl i objawy używając aplikacji WomanLog. Pobierz WomanLog już teraz:
