Hormony i wahania nastroju: jak są ze sobą powiązane
Hormony odpowiadają za niezliczone funkcje organizmu i wpływają na nasze ciało na wiele sposobów, w tym na nasz nastrój. Ponieważ cykl menstruacyjny obejmuje tak wiele różnych procesów hormonalnych, większość kobiet doświadcza związanych z tym objawów emocjonalnych.
Wiele kobiet zgłasza, że ich objawy są bagatelizowane, a ich cierpienie uważane za nieistotne i nieuniknione. Takie podejście zniechęca do szukania pomocy i w wielu przypadkach wydłuża czas naszego zmagania się z symptomami, które można by było stosunkowo łatwo zmniejszyć, a nawet całkowicie wyeliminować.
Kobiece dolegliwości
„Histeria” była kiedyś powszechną diagnozą medyczną u kobiet, opartą na teorii, że macica może swobodnie przemieszczać się po ciele. (Później tę ideę łączono nawet z opętaniem przez demony!) Objawy histerii obejmowały lęk, drażliwość, omdlenia, otwarte zachowania seksualne, brak popędu seksualnego oraz ogólnie niewygodne i nieprzewidywalne zachowania.
Obecnie mamy znacznie dokładniejsze zrozumienie kobiecego ciała i jego cykli, dzięki czemu możemy analizować wahania nastroju z perspektywy hormonalnej.
W tym artykule omówimy estrogen, progesteron i testosteron. Dwa pierwsze powszechnie uznaje się za hormony żeńskie, podczas gdy trzeci jest uznawany za męski. Jednak zarówno kobiety, jak i mężczyźni wytwarzają wszystkie te trzy hormony, choć w różnych ilościach.
Estrogen
Estrogen – żeński hormon płciowy – odgrywa kluczową rolę w kobiecym układzie rozrodczym. Większość estrogenu u kobiety powstaje w jajnikach, ale niewielkie ilości produkowane są także w nadnerczach oraz w komórkach tłuszczowych. W czasie ciąży estrogen wytwarza łożysko.
Termin „estrogen” odnosi się właściwie do rodziny chemicznie podobnych hormonów – estrogenów:
- Estron – słaby estrogen, steroid, poboczny żeński hormon płciowy. Organizm może przekształcać estron w estradiol w razie potrzeby. Znany głównie jako dominująca forma estrogenu w okresie menopauzy.
- Estriol – słaby estrogen, steroid, poboczny żeński hormon płciowy. Poziom estriolu wzrasta w ciąży, ale jest niemal niewykrywalny u kobiet niebędących w ciąży.
- Estradiol – najsilniej działający estrogen, steroid, główny żeński hormon płciowy. Występuje zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, ale u kobiet poziom ten jest zdecydowanie wyższy. Wysoki poziom estradiolu powiązany jest z trądzikiem, utratą popędu seksualnego i depresją. Bardzo wysoki poziom zwiększa ryzyko raka macicy i piersi. Natomiast zbyt niski estradiol może prowadzić do przyrostu masy ciała i chorób sercowo-naczyniowych.
Poziom i rozwój estrogenów zmienia się na każdym etapie życia: dojrzewania, menstruacji, ciąży, menopauzy. W momencie dojrzewania estrogen odgrywa rolę w kształtowaniu tak zwanych żeńskich wtórnych cech płciowych, takich jak piersi, szersze biodra oraz owłosienie łonowe i pod pachami.
Na tym jednak nie kończy się jego rola! Estrogen…
- pomaga regulować cykl menstruacyjny, kontrolując wzrost błony śluzowej macicy podczas pierwszej fazy cyklu;
- gdy komórka jajowa nie zostaje zapłodniona, poziom estrogenów gwałtownie spada, wywołując miesiączkę;
- gdy komórka jajowa zostanie zapłodniona, estrogen wraz z progesteronem hamuje owulację podczas ciąży.
Estrogen reguluje także laktację i inne zmiany w piersiach, jest ważny dla tworzenia kości oraz bierze udział w krzepnięciu krwi. Hormon ten utrzymuje siłę i grubość ścian pochwy i cewki moczowej oraz reguluje nawilżenie pochwy.
To tylko niektóre z powodów, dla których potrzebujemy estrogenu. Można śmiało powiedzieć, że estrogen to bardzo ważny hormon, jeśli chodzi o pracę naszego ciała i umysłu. Nic dziwnego, że kiedy poziom estrogenu się waha, waha się także wiele innych rzeczy – cykl menstruacyjny, wzrost włosów, a nawet nasze szczęście.
Progesteron
Progesteron to hormon steroidowy należący do grupy progestagenów; progesteron jest najważniejszym progestagenem w ludzkim organizmie. Jego fizjologiczne działanie jest wzmacniane przez obecność estrogenów.
Głównym miejscem produkcji progesteronu jest ciałko żółte w jajnikach, lecz niewielkie ilości wytwarzają także same jajniki, nadnercza i łożysko (w czasie ciąży).
Progesteron spełnia wiele funkcji, ale skupimy się tutaj przede wszystkim na jego roli w układzie rozrodczym.
Progesteron przygotowuje endometrium na ewentualną ciążę – na wypadek, gdyby uwolniona komórka jajowa została zapłodniona. Hormon ten hamuje także skurcze mięśni macicy, które mogłyby spowodować odrzucenie zagnieżdżonej komórki jajowej. Jeśli jajeczko nie zostanie zapłodnione, ciałko żółte się rozpada, poziom progesteronu spada, a cykl menstruacyjny może rozpocząć się od nowa.
Progesteron bywa nazywany „hormonem ciąży”, ponieważ odgrywa główną rolę w rozwoju płodu, m.in.:
- przygotowuje błonę śluzową macicy do implantacji zapłodnionego jajeczka;
- stymuluje gruczoły i wzrost naczyń krwionośnych w endometrium, dostarczając zarodkowi składników odżywczych;
- pomaga utrzymać endometrium przez całą ciążę;
- wspiera powstanie łożyska.
Gdy łożysko jest już rozwinięte, staje się ono wtórnym źródłem progesteronu (pierwotnym nadal jest ciałko żółte). Dzięki temu organizm kobiety w ciąży utrzymuje wysoki poziom progesteronu przez cały okres ciąży; zapobiega to dojrzewaniu kolejnych komórek jajowych i przygotowuje piersi do produkcji mleka.
Poziom zarówno estrogenu, jak i progesteronu znacznie spada przed menopauzą. Uważa się, że to właśnie spadek tych hormonów jest przyczyną wielu typowych objawów menopauzy, dlatego kobietom w tym okresie często przypisuje się terapię hormonalną. Należy ją jednak prowadzić ostrożnie ze względu na możliwe skutki uboczne.
Testosteron
Testosteron to podstawowy hormon płciowy i steroid anaboliczny. Wytwarzany jest przez gonady – jądra u mężczyzn i jajniki u kobiet. Nadnercza produkują również niewielkie ilości testosteronu u obu płci. Poziom testosteronu gwałtownie rośnie w okresie dojrzewania, a następnie spada w późniejszych latach życia, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
Testosteron to androgen, czyli hormon stymulujący rozwój wtórnych cech płciowych u mężczyzn:
- wzrost masy mięśniowej
- zwiększenie gęstości kości
- wzrost owłosienia
- zmiany głosu
- powiększenie prącia, jąder i prostaty
- zmiany zachowań, takie jak wzrost pewności siebie, skłonność do ryzyka, agresja i libido
U kobiet testosteron występuje zwykle w ilości 5–10% tej, która występuje u mężczyzn. Testosteron u kobiet działa razem z estrogenem, wspierając naprawę, wzrost i utrzymanie tkanek oraz masy kostnej.
Dlaczego więc pojawiają się wahania nastroju?
Obecne teorie wskazują na wahania hormonalne występujące w drugiej połowie cyklu menstruacyjnego jako główną przyczynę zmian nastroju. Podczas fazy owulacyjnej organizm kobiety uwalnia jajeczko, co wywołuje spadek poziomu estrogenu i progesteronu, mogący powodować zarówno objawy fizyczne, jak i emocjonalne.
Zmiany poziomu estrogenu i progesteronu wpływają na poziom serotoniny. Serotonina jest zarówno hormonem, jak i neuroprzekaźnikiem. Pomaga regulować nastrój, cykl snu, apetyt oraz trawienie.
Około 95% serotoniny w organizmie powstaje w ścianach przewodu pokarmowego, gdzie reguluje ruchy jelit. Pozostałe 5% jest produkowane w pniu mózgu, gdzie przekazuje sygnały pomiędzy komórkami nerwowymi.
Serotonina w mózgu uważana jest za jeden z najważniejszych hormonów regulujących nastrój. Warto jednak pamiętać, że rola serotoniny w zapobieganiu/powodowaniu objawów PMS, zwłaszcza tych psychologicznych, nie jest do końca poznana.
Jak radzić sobie z wahaniami nastroju
Układ hormonalny jest skomplikowany i tutaj tylko zarysowujemy temat. Hormony współdziałają ze sobą, by regulować złożone systemy w naszych ciałach. Nie ma więc jednej „magicznej tabletki” na poprawę nastroju.
Jeśli uważasz, że Twoje wahania nastroju mogą być związane z cyklem menstruacyjnym, prowadź dziennik nastroju, by obserwować, jak się czujesz na różnych etapach. PMS ma charakter cykliczny i powtarzalny.
Szczegółowy zapis Twoich ostatnich cykli będzie też pomocny podczas konsultacji z lekarzem – da mu lepszy wgląd w sytuację.
Nasza aplikacja do śledzenia cyklu to wygodne miejsce na notowanie informacji o nastroju i innych objawach przy okazji zapisywania cyklu.
Zapisuj, gdy doświadczasz takich objawów jak:
- smutek lub nagłe, niewytłumaczalne wahania nastroju
- napady płaczu lub drażliwość
- problemy ze snem lub zbyt długi sen
- problemy z koncentracją lub brak zainteresowania codziennymi czynnościami
- zmęczenie lub niski poziom energii
W zależności od historii zdrowotnej, lekarka może zalecić hormonalną metodę antykoncepcji, taką jak tabletka lub plaster, aby złagodzić wzdęcia, tkliwość piersi i inne objawy fizyczne PMS. U niektórych osób środki te pomagają także łagodzić objawy emocjonalne, w tym wahania nastroju.
Dla innych hormonalna antykoncepcja może wręcz nasilać wahania nastroju. Możliwe, że trzeba przetestować różne opcje, zanim znajdziesz najlepszą dla siebie.
Na objawy PMS wpływają także czynniki stylu życia. Praca nad nimi może pomóc:
- Ruch. Bądź aktywna przynajmniej 30 minut każdego dnia. Nawet codzienny spacer po okolicy może pomóc łagodzić uczucie smutku, drażliwości i niepokoju.
- Odżywianie. Oprzyj się zachciankom na śmieciowe jedzenie, które często towarzyszy PMS. Cukier, tłuszcz i sól mogą prowadzić do huśtawek nastroju. Nie musisz ich całkiem eliminować, ale staraj się równoważyć je produktami bogatymi w składniki odżywcze, jak owoce, warzywa i pełnoziarniste produkty zbożowe. Dzięki temu przez cały dzień będziesz syta i unikniesz nagłych spadków poziomu cukru, które mogą powodować rozdrażnienia.
- Jedno z badań klinicznych wykazało, że suplementacja wapnia pomagała na PMS-owy smutek, drażliwość i niepokój. Źródłem wapnia są m.in. mleko, sery, twaróg i jogurt, zielone warzywa liściaste, wzbogacony sok pomarańczowy i produkty zbożowe. Możesz też sięgnąć po codzienną suplementację wapnia. Zmiany w diecie nie działają od razu – jedz zdrowo i bądź dla siebie wyrozumiała.
- Sen. Brak odpowiedniej ilości snu na każdym etapie cyklu może rozregulować Twój nastrój. Staraj się spać co najmniej siedem–osiem godzin na dobę, zwłaszcza w tygodniu–dwóch przed miesiączką. I pamiętaj – żeby dobrze spać, musisz codziennie przynajmniej przez godzinę przebywać na zewnątrz! Melatonina – hormon snu – powstaje tylko wtedy, gdy rogówka oka ma kontakt ze światłem słonecznym. Bez odpowiednio wysokiego poziomu melatoniny, Twój sen będzie płytki, a Ty nie poczujesz się wypoczęta po przebudzeniu.
- Stres. Niekontrolowany stres może nasilać wahania nastroju. Wykorzystuj ćwiczenia oddechowe, medytację lub jogę, żeby wyciszać ciało i umysł, zwłaszcza w czasie objawów PMS.
Wahania nastroju a temperament twórczy
Niektóre kobiety uczą się czerpać z wahań nastroju – introspektywny czas poświęcają na twórczą działalność. To naprawdę w porządku, jeśli czujesz się gorzej lub niepewnie. Możesz potrzebować czasu, by przetrawić wydarzenia ze swojego życia. Masz prawo do wszystkich swoich uczuć – one coś sygnalizują.
Czasem to naprawdę za dużo
Czy to, czego doświadczasz, to coś poważniejszego niż typowe zmiany nastroju przed miesiączką? Niełatwo to ocenić. Tu również pomocny będzie dziennik nastrojów, dzięki któremu zobaczysz, jak długo czujesz się gorzej i jak zmieniają się emocje w czasie. Perspektywę może dać też szczera rozmowa z zaufaną osobą.
Jeśli nic nie pomaga, rozważ rozmowę z lekarką o antydepresantach. Najczęściej stosowaną grupą leków w leczeniu wahań nastroju związanych z PMS są selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI). Są to leki na receptę, które dla wielu kobiet bywają dużą pomocą w trudniejszych okresach życia.
To też minie
Nigdy nic nie trwa wiecznie. Obserwowanie działania hormonów w organizmie przybliża nam tę prawdę. Nikt nie jest zawsze w idealnej kondycji psychicznej i fizycznej. Każda z nas bywa rozregulowana na różne sposoby. Możesz próbować odciąć się od trudnych uczuć, ale z perspektywy czasu wdzięczna będziesz sobie, jeśli poświęcisz chwilę na zastanowienie się, co Cię wytrąca z równowagi i co może Ci pomóc wrócić tam, gdzie chcesz być. To zawsze zadanie „od środka”. Dotyczy to nas wszystkich i to jest w porządku.
Możesz śledzić swój cykl w aplikacji WomanLog. Pobierz WomanLog już teraz:
