Jak chemikalia środowiskowe wpływają na zdrowie hormonalne i jak ograniczyć narażenie
Czy kiedykolwiek pomyślałaś, że powietrze, którym oddychasz, lub naczynia, których używasz do przygotowywania posiłków, mogą rozregulować Twój układ hormonalny? Każdego dnia jesteśmy narażone na liczne chemikalia środowiskowe, które mogą zmieniać płodność, cykl menstruacyjny, metabolizm czy odporność. W tym artykule dowiesz się, czym są zaburzacze endokrynne i jak dzięki bardziej naturalnym, zrównoważonym wyborom możesz zmniejszyć ich wpływ na swoje zdrowie.
Coraz więcej osób jest świadomych obecności toksyn w środowisku, które działają jako zaburzacze endokrynne w ciele człowieka. Chociaż pełen zakres działania tych substancji i ich skutki nie są jeszcze do końca poznane, badania pokazują, że regularna ekspozycja może prowadzić do zaburzeń hormonalnych, niepłodności, nowotworów i innych problemów zdrowotnych.
Czym są zaburzacze endokrynne?
Zaburzacze endokrynne to chemikalia, które naśladują, blokują lub zmieniają działanie naturalnych hormonów człowieka. Przede wszystkim oddziałują na hormony płciowe, takie jak estrogen, progesteron i testosteron, ale mogą również wpływać na hormony tarczycy, kortyzol czy insulinę.
Twój układ hormonalny działa w całym organizmie. Gruczoły dokrewne, takie jak trzustka, jajniki, tarczyca, jądra i inne, wydzielają różne hormony niezbędne do prawidłowego funkcjonowania.
Każdy hormon uruchamia odpowiednie receptory w różnych miejscach—od sygnałów głodu po procesy takie jak metabolizm, trawienie czy płodność. Zaburzacze endokrynne mogą zakłócać te naturalne procesy biochemiczne, powodując zaburzenia hormonalne i choroby z nimi związane.
Zaburzacze endokrynne dostają się do organizmu przez skórę, wraz z powietrzem oraz w wodzie i pożywieniu.
Po spożyciu lub ekspozycji zaburzacze hormonalne mogą:
- Naśladować hormony: Niektóre zaburzacze przypominają strukturą naturalne hormony i mogą wiązać się z ich receptorami. Stymuluje to odpowiedzi podobne do naturalnych, przez co dochodzi do nadmiernej aktywacji niektórych procesów. Przykładowo ftalany w plastiku mogą osłabiać receptory estrogenowe i zakłócać owulację.
- Blokować hormony: Inne wiążą się z receptorami, ale ich nie aktywują, przez co blokują działanie naturalnych hormonów.
- Zmieniać produkcję hormonów: Zaburzacze mogą zakłócać syntezę, transport, metabolizm lub wydalanie hormonów, prowadząc do zaburzeń ich poziomów, np. przewagi estrogenowej lub insulinooporności.
- Modyfikować czułość receptorów: Chemikalia te zmieniają wrażliwość receptorów, przez co stają się one mniej lub bardziej wrażliwe na naturalne hormony.
- Uszkadzać DNA: Niektóre zaburzacze powodują zmiany epigenetyczne, modyfikując ekspresję genów bez zmiany samej sekwencji DNA. Takie zmiany mogą być przekazywane kolejnym pokoleniom i wywoływać mutacje.
Najczęstsze zaburzacze hormonalne
Zaburzacze endokrynne są wszechobecne w naszym otoczeniu. Nie musisz mieszkać w wyjątkowo zanieczyszczonym rejonie, żeby być codziennie narażoną na działanie tych substancji.
Oto kilka powszechnych toksyn obecnych w naszym otoczeniu, jedzeniu, wodzie, ubraniach czy naczyniach kuchennych, które mogą naśladować, blokować lub zmieniać działanie Twoich naturalnych hormonów:
Bisfenol A (BPA)
Obecny w twardych plastikach (np. wiadra), opakowaniach do żywności, wyściółkach puszek oraz w paragonach z drukarek. Po zetknięciu ze skórą lub przedostaniu się do organizmu z jedzeniem, BPA może naśladować estrogen, zaburzając owulację i cykle miesiączkowe. U mężczyzn nadmiar estrogenów może prowadzić do trądziku, zaburzeń erekcji, a nawet niepłodności.
Ftalany
Zawarte w miękkich plastikach, zapachach, lakierach do paznokci, lakierach do włosów, środkach czystości, szamponach i innych kosmetykach. Mogą zmniejszać produkcję naturalnego estrogenu i powodować nieregularne miesiączki. W UE część ftalanów jest zakazana w określonych zastosowaniach i stężeniach.
Parabeny
Wykorzystywane głównie w kosmetykach (np. kremy, balsamy, odżywki) oraz farmaceutykach jako konserwanty. Nadmierna ekspozycja może prowadzić do zaburzeń hormonalnych.
Triklosan
Substancja antybakteryjna używana m.in. w mydłach, pastach do zębów i środkach czystości. Może zakłócać pracę tarczycy, wpływając pośrednio na cykle menstruacyjne i metabolizm. Wiele krajów ogranicza użycie bądź wycofuje triklosan z użycia.
Perfluorowane związki alkilowe (PFAS)
Obecne w naczyniach z nieprzywierającą powłoką, wodoodpornej odzieży i niektórych opakowaniach spożywczych.
PFAS mogą zakłócać poziom estrogenów i androgenów, co wpływa na płodność, cykle miesiączkowe i potęguje zaburzenia endokrynne takie jak PCOS.
Pestycydy (np. DDT, atrazyna)
Od lat stosowane w celu ochrony upraw i zwiększania plonów, niektóre zaburzają balans estrogenów i androgenów, mogąc wpływać na płodność i cykl miesiączkowy. Można je znaleźć zarówno w owocach i warzywach, jak i w wodzie pitnej.
Metale ciężkie (np. ołów, rtęć, kadm)
Są szczególnym problemem w miejscach o dużym zanieczyszczeniu powietrza i wody. Występują w niektórych kosmetykach, skażonej wodzie i rybach z rejonów przemysłowych. Metale ciężkie zaburzają funkcjonowanie hormonów, wpływając negatywnie na cykl miesiączkowy i płodność.
Skutki działania zaburzaczy endokrynnych
Wpływ tych substancji na zdrowie bywa subtelny i może ujawnić się dopiero po latach. U niektórych osób nie wywołają żadnych objawów, zwłaszcza jeśli ekspozycja jest rzadka lub w niewielkich ilościach.
Wpływ zależy od:
- Rodzaju konkretnego zaburzacza
- Dawki i długości ekspozycji
- Momentu ekspozycji (najbardziej wrażliwy czas to życie płodowe, dzieciństwo i wczesna młodość)
- Predyspozycji indywidualnych
- Skomplikowanego efektu łączenia wielu substancji naraz
Dla osób mieszkających w zanieczyszczonych rejonach lub mających kontakt z toksynami w pracy ryzyko zaburzeń jest szczególnie wysokie.
Wpływ na układ rozrodczy:
- Obniżenie płodności zarówno u kobiet, jak i mężczyzn przez wahania poziomu hormonów płciowych
- Zaburzenia rozwoju płciowego—przyspieszenie lub zahamowanie dojrzewania narządów rozrodczych i cech drugorzędowych
- Zwiększone ryzyko niektórych nowotworów hormonalnie zależnych, np. piersi, prostaty czy jąder
- Powstawanie lub zaostrzenie endometriozy
- Zespół policystycznych jajników (PCOS)
- Zmiany stosunku płci u potomstwa—aluminium, chrom czy rtęć zwiększają szanse na urodzenie chłopca, a zanieczyszczenie ołowiem zwiększa liczbę urodzeń dziewczynek
Wpływ na wczesny rozwój:
- Wady wrodzone
- Opóźniony rozwój
- Zaburzenia rozwoju mózgu
- Zakłócenia rozwoju układu odpornościowego—skłonność do chorób autoimmunologicznych lub osłabienia odporności
Wpływ na metabolizm:
- Zwiększone ryzyko otyłości i trudności w odchudzaniu
- Cukrzyca typu 2
- Zespół metaboliczny
- Zaburzenia gospodarki lipidowej
Wpływ na funkcje neurologiczne:
- Problemy z pamięcią i koncentracją
- Zmiany zachowania
- Zwiększone ryzyko chorób neurodegeneracyjnych
- ADHD
Wpływ na układ odpornościowy:
- Choroby autoimmunologiczne
- Zwiększona podatność na infekcje
- Alergie
Wpływ na układ sercowo-naczyniowy:
- Zwiększone ryzyko chorób serca
- Nadciśnienie
Wpływ na tarczycę:
- Nieprawidłowy poziom hormonów tarczycy
- Zaburzenia pracy tarczycy—niedoczynność, nadczynność, nowotwory tarczycy
Jak ograniczyć ekspozycję na zaburzacze hormonalne?
Ekspozycji na chemikalia zaburzające gospodarkę hormonalną nie da się całkowicie uniknąć. W dzisiejszym świecie jest to praktycznie niemożliwe.
Warto też pamiętać, że nie każdy ma wybór, by zamieszkać w czystym miejscu lub kupować ekologiczne produkty, które są zwykle droższe. Badania dowodzą, że osoby z ubogich społeczności (zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się) są bardziej narażone na działanie toksyn środowiskowych.
Jak ograniczyć kontakt z zaburzaczami hormonalnymi:
Jedzenie i napoje:
- W miarę możliwości kupuj ekologiczne warzywa i owoce, szczególnie z listy „Brudnej Dwunastki” (Dirty Dozen), czyli tych, które gromadzą najwięcej pestycydów: truskawki, szpinak, jarmuż, liście musztardowca, kapusta włoska, brzoskwinie, gruszki, nektarynki, jabłka, winogrona, papryka (słodka i ostra), czereśnie, borówki i fasolka szparagowa
- Wybieraj lokalne i sezonowe produkty, bo często zawierają mniej pestycydów
- Używaj szklanych, stalowych lub ceramicznych pojemników zamiast plastikowych
- Unikaj podgrzewania jedzenia w plastikowych naczyniach
- Do picia używaj przefiltrowanej wody z filtrem ograniczającym zanieczyszczenia
- W miarę możliwości wybieraj świeże lub mrożone produkty zamiast puszkowanych, by zmniejszyć kontakt z BPA
Kosmetyki i produkty higieniczne:
- Czytaj składy i stawiaj na produkty bez parabenów, ftalanów i syntetycznych zapachów
- Wybieraj naturalne kosmetyki i środki pielęgnacyjne, kiedy możesz
- Stawiaj na produkty bezzapachowe
- Zimą wybierz dezodoranty bez aluminium
- Rob własne maseczki do twarzy czy włosów z naturalnych składników
- Zamiast tamonów i podpasek z plastiku wybierz kubeczek menstruacyjny, majtki menstruacyjne lub ekologiczne produkty menstruacyjne
Środki czystości:
- Używaj naturalnych środków, np. octu, sody oczyszczonej i soku z cytryny
- Wybieraj detergenty bezzapachowe i ekologiczne
- Unikaj mydeł antybakteryjnych z triklosanem
- Do czyszczenia często wystarczy użyć mikrofibry lub pary wodnej
Otoczenie domowe:
- Często odkurzaj dom odkurzaczem z filtrem HEPA, by usuwać cząsteczki chemikaliów
- Stosuj naturalne oczyszczacze powietrza, jak rośliny doniczkowe lub gotowanie wody z aromatycznymi ziołami i przyprawami
- Wietrz mieszkanie regularnie
- Przy remontach wybieraj farby i lakiery o niskiej zawartości LZO (lotnych związków organicznych)
- Zamiast palić świeczki parafinowe i z syntetycznymi zapachami, wybierz świece sojowe lub z wosku pszczelego
Ubrania i tekstylia:
- Stawiaj na meble z naturalnych materiałów i wykończeń—drewno, len, bawełna, metal
- Wybieraj pościel i ubrania z bawełny organicznej, wełny, lnu lub innych naturalnych włókien
- Unikaj tkanin zabezpieczanych chemicznie przed zabrudzeniami
- Staraj się nie kupować ubrań intensywnie farbowanych, zwłaszcza jeśli nie znasz pochodzenia użytych barwników
Naczynia do gotowania:
- Wybieraj garnki i patelnie żeliwne, stalowe lub ceramiczne zamiast nieprzywierających
- Gdy używasz naczyń z powłoką nieprzywierającą, unikaj wysokich temperatur i wymieniaj je, gdy powłoka się porysuje
- Zamiast folii spożywczej, do przechowywania jedzenia wybierz szklane lub ceramiczne pojemniki, ewentualnie owijki z wosku pszczelego
Uprawa roślin i ogród:
- Zamiast chemicznych oprysków stosuj domowe, naturalne metody jak fusy z kawy, olejki eteryczne lub pułapki na owady
- Stawiaj na nawozy naturalne, np. kompost lub obornik
Stwórz czyste i bezpieczne środowisko dla siebie i bliskich
Całkowite unikanie toksyn w naszym otoczeniu jest trudne, zwłaszcza gdy większość ludzi mieszka w miastach. Zawsze będziemy w pewnym stopniu narażone na ich działanie. Ograniczenie kontaktu z substancjami szkodliwymi, wybieranie czystych, ekologicznych produktów i zamiana plastiku na naturalne alternatywy może jednak znacząco wpłynąć na Twoje zdrowie.
Pobierz WomanLog teraz:
