Kobiety i ADHD: To jest częstsze, niż myślałyśmy!
Prokrastynacja, zapominalstwo, drażliwość i lęk to normalna część ludzkiego życia. Dla osób z ADHD to jednak codzienne wyzwania, z którymi muszą się mierzyć. Dla nich niemal niemożliwe jest „wziąć się w garść” i „przestać być leniwą”. Nawet najprostsze zadania wymagają ogromnego wysiłku, czego trudno zrozumieć, jeśli nie ma się ADHD. Szczególnie kobiety mają problem z uzyskaniem diagnozy i skutecznym leczeniem ADHD.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) jest stygmatyzowany i rzadko się o nim mówi, mimo że ponad 9% dzieci w wieku 3–17 lat w USA ma postawioną diagnozę. Wciąż powszechne jest kojarzenie ADHD z małymi chłopcami – głośnymi, wiercącymi się i nieuważnymi. Dziś wiemy już, że to coś więcej. W ostatnich latach środowisko naukowe zaczęło się zgadzać, że dziewczynki i kobiety mają takie samo ryzyko wystąpienia zaburzenia jak chłopcy i mężczyźni, lecz diagnozuje się je ponad dwa razy rzadziej.
ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, to przewlekłe zaburzenie psychiczne, wpływające na różne procesy w mózgu. Przez długi czas uważano je za dziecięce zaburzenie neurorozwojowe, z którego się „wyrasta”, a problemem są tylko nadpobudliwe dzieci, zazwyczaj chłopcy. Nowe badania pokazują, że chociaż trudności związane z ADHD w dzieciństwie mogą z czasem słabnąć, objawy mogą utrzymywać się także w dorosłości u obu płci – po prostu wyglądają nieco inaczej.
ADHD a ADD
Nazwa zaburzenia składa się z dwóch części – deficyt uwagi i nadpobudliwość; kiedyś uznawano to za dwa odrębne podtypy. Termin ADD (Attention Deficit Disorder) to już przestarzała klasyfikacja; kiedyś stosowano go na określenie obecnie znanego podtypu nieuwagi w ADHD.
Współczesna medycyna wyróżnia trzy typy ADHD:
- Nadpobudliwy/impulsywny
- Nieuważny
- Mieszany
Osoba z ADHD zwykle ma objawy z obu stron spektrum, ale jeden z typów – nadpobudliwy lub nieuwagi – często dominuje w jej funkcjonowaniu poznawczym.
Typ nadpobudliwy wyróżnia się ciągłą potrzebą ruchu i działania. Osoby z tym typem ADHD często są impulsywne, przerywają rozmowy, „kończą” zdania innych, mówią więcej, niż inni są w stanie przetworzyć; czują potrzebę nadmiernej aktywności fizycznej, wiercą się, nie potrafią usiedzieć. To bardziej oczywisty i widoczny typ ADHD, z którym najczęściej kojarzy się chłopców i mężczyzn.
Osoby z typem nieuwagi ADHD również mają trudności z koncentracją, ale ich problemy objawiają się brakiem możliwości przyswajania informacji z rozmów czy zapamiętywania poleceń. Sprawiają wrażenie „nieobecnych” i zapominalskich, często gubią rzeczy. Mają kłopoty z zarządzaniem czasem i rutyną, zarówno przy codziennych obowiązkach, jak i bardzo ważnych zadaniach. Ten typ częściej występuje u kobiet i dziewcząt.
Efekty funkcjonowania osób z każdym z typów ADHD są bardzo podobne. Mają trudności z koncentracją, prowadzeniem rozmów, trzymaniem się rutyny i realizacją zadań, co dla innych wydaje się przesadnym wyzwaniem.
Odróżnianie typu nadpobudliwego i nieuwagi to kategoryzacja zewnętrznych przejawów zaburzenia, co bywa ważne w kontekście leczenia. Jednak procesy poznawcze leżące u podstaw obu typów są często bardzo podobne.
Sposób wyrażania myśli i emocji zależy od osobowości, wychowania i norm kulturowych. Dotyczy to wszystkich, również osób z ADHD.
Jedna osoba może wyrażać swoje rozdrażnienie i złość bardzo otwarcie, inna – spokojna i wycofana – przeżywa podobne emocje w sobie. Podobnie gadatliwość i impulsywność mogą maskować zapominalstwo i napięcie wewnętrzne.
Jak objawia się ADHD u kobiet?
Do najczęstszych objawów ADHD u kobiet należą:
- Brak koncentracji w trakcie rozmów
- Problemy ze skupieniem się i kończeniem zadań
- Trudności w zarządzaniu czasem oraz utrzymywaniem rutyny
- Szybko się nudzi
- Łatwo się rozprasza
- Szybko czuje się przytłoczona
- Zapominalstwo
- Impulsywność prowadząca do nadmiernych wydatków i pochopnych decyzji
- Bałagan w domu i w pracy
- Utrzymujący się lęk
- Hiper-fokus na interesujących tematach
- Przemyślenia i zamartwianie się
- Trudności w podejmowaniu decyzji
- Wykonywanie „zapychaczy czasu”
- Sklonność do przepracowywania się, co może skutkować wypaleniem
Co powoduje ADHD?
Dokładna przyczyna ADHD pozostaje nieznana, lecz badania trwają. Dobrze udokumentowany jest komponent genetyczny.
Jeśli któreś z rodziców wykazuje objawy ADHD, istnieje duże prawdopodobieństwo, że zaburzenie ujawni się także u dzieci, choć w różnej postaci. Co więcej, symptomy dzieci często stają się punktem zwrotnym – wiele osób, zwłaszcza kobiet, rozpoznaje u siebie ADHD dopiero, gdy diagnozę otrzymują ich dzieci.
Jeśli istnieją genetyczne predyspozycje do ADHD, różne czynniki środowiskowe mogą nasilać objawy, na przykład:
- Poród przedwczesny
- Inne choroby, jak padaczka
- Urazy i uszkodzenia mózgu
- Przewlekły stres
- Nadmierna stymulacja
- Brak rutyny
- Złe nawyki żywieniowe
- Nieprawidłowe leki i stymulanty
- Zmiany hormonalne, np. w okresie menopauzy
Dla osób z ADHD złe nawyki mogą nakręcać spiralę trudności. Życie w bałaganie, złe jedzenie i stres wynikający z niedotrzymywania terminów tylko nasilają objawy ADHD. Sama obecność ADHD sprawia, że wprowadzanie pozytywnych zmian jest niezwykle trudne.
To nie jest lenistwo. Struktura mózgu osób z ADHD faktycznie różni się od tej u osób neurotypowych, przez co działają one w oparciu o inne mechanizmy niż większość ludzi.
Mózg z ADHD
ADHD to szeroko definiowane zaburzenie. Mimo różnych sposobów manifestowania się, wyróżniono kilka cech wspólnych.
Badania neurologiczne wykazały, że pewne obszary mózgu u osób z ADHD mogą rozwijać się szybciej lub wolniej niż u osób neurotypowych, a łączność między nimi także bywa różna.
Neuroprzekaźniki odpowiedzialne za „typowe” funkcjonowanie mózgu są u osób z ADHD „rozregulowane”. Mówiąc prosto, sygnały przesyłane między różnymi częściami mózgu nie zawsze są skutecznie przekazywane.
Dwa najważniejsze neuroprzekaźniki, których nieprawidłowe działanie najczęściej występuje przy ADHD, to dopamina i noradrenalina. Oba są ściśle związane m.in. z nastrojem i motywacją. W zależności od poziomu tych substancji w organizmie oraz efektywności ich wykorzystania przez mózg, osoba może być nadmiernie pobudzona i skoncentrowana lub zupełnie pozbawiona chęci do działania. Oba te skrajne stany są charakterystycznymi cechami ADHD. Często towarzyszy temu również zaburzone poczucie czasu.
Dlaczego tak trudno o diagnozę ADHD?
Mimo że wiadomo, iż mózg osób z ADHD funkcjonuje inaczej niż neurotypowy, wciąż nie znamy dokładnie wszystkich przyczyn.
Diagnoza ADHD wciąż przebiega według wytycznych sprzed niemal 40 lat. Używana jest lista kontrolna, która pierwotnie została opracowana na podstawie obserwacji białych chłopców z podobnego środowiska społecznego. Kryteria są uaktualniane wraz z postępem badań, ale to odbywa się zbyt wolno.
Główne objawy ADHD przypominają powszechne ludzkie zachowania – zapominalstwo, brak motywacji, odkładanie na później i tym podobne. Niewiele osób kieruje się z takimi objawami na dalsze badania. Często osoby z ADHD są postrzegane jako leniwe i niegodne zaufania, narażone na ostracyzm w szkole i w pracy.
Przez długi czas uważano, że ADHD dotyczy głównie chłopców. To przekonanie wciąż jest żywe. W USA diagnozę ADHD otrzymuje około 13% chłopców i tylko 6% dziewczynek. Dziś już wiemy, że niemal tyle samo dziewcząt i kobiet, co chłopców i mężczyzn, cierpi na ADHD, jednak u kobiet objawy są często ignorowane. Jest ku temu kilka powodów.
U kobiet ADHD znacznie częściej objawia się typem nieuwagi. Małe dziewczynki z ADHD bujają w obłokach, mają trudność z zapamiętaniem informacji i pilnowaniem harmonogramu, ale nie skaczą po klasie jak ich rówieśnicy. Ich trudności są mniej widoczne, bo nie „przeszkadzają dorosłym”, ale to nie oznacza, że ich nie ma.
Kobiety są wychowywane, by od najmłodszych lat nie okazywać emocji negatywnych na zewnątrz. Zamiast „wybuchać”, dużo częściej internalizują swoje trudności. Dziewczynki uczone są, by nie przerywać i dostają za „niegrzeczne” zachowania surowe upomnienia, przez co nabierają umiejętności maskowania swoich przeżyć.
Maskowanie to określenie na zestaw zachowań, które mają dostosować się do oczekiwań innych osób. Kobiety są mocno zachęcane, by dopasować się do otoczenia – i często robią to tak skutecznie, że nikt nie domyśla się ich problemów, nawet w przypadku takich zaburzeń jak ADHD.
Kobiety są w podwójnej pułapce. Nawet jeśli mówią otwarcie o swoich trudnościach, rzadziej są kierowane na badania diagnostyczne.
Niestety, roztargnienie, impulsywność czy zapominalstwo często błędnie uważa się za „normalne” u kobiet. Takie objawy są często przypisywane np. PMS, choć mogłyby wynikać z zaburzenia, które po odpowiedniej diagnozie da się skutecznie leczyć.
Wahania nastroju i mgła mózgowa są wpisane w ludzkie doświadczenie i mogą wiązać się z hormonami, ale także sygnalizować realne zaburzenia, których nie należy ignorować.
Negatywne emocje kobiet, takie jak złość czy frustracja, także często bagatelizuje się bardziej niż te okazywane przez mężczyzn.
Lęk i depresja bardzo często współwystępują z ADHD u kobiet i dziewcząt, podobnie jak inne zaburzenia, np. odżywiania czy snu.
Jak żyć z ADHD?
Mózg z ADHD to odmienne spektrum od neurotypowego, jednak dziś wiemy już, że nie istnieje coś takiego jak „normalny” człowiek. Zamiast dopasowywać się do nieosiągalnego wzorca, możemy uczyć się akceptować i doceniać swoje różnice. Jeśli podejrzewasz u siebie ADHD, zgłoś się do specjalistki lub specjalisty w celu wykonania testów diagnostycznych.
Jest wiele sposobów, które mogą pomóc radzić sobie z objawami ADHD:
Uprość i uporządkuj codzienność. Jeśli codzienne obowiązki pochłaniają za dużo energii, uprość i zautomatyzuj co się da. Wprowadź rutyny podczas zakupów i opłacania rachunków, np. ustaw cotygodniowe zamówienie zakupów spożywczych. Przechowuj rzeczy codziennego użytku w jednym i wygodnym miejscu i zawsze odkładaj je na swoje miejsce. Wybieraj rzeczy i ubrania, które nie wymagają ciągłego prania czy prasowania, rośliny doniczkowe, które nie potrzebują częstego podlewania, produkty spożywcze, które długo zachowują świeżość. Warto pomyśleć o inwestycji w urządzenia ułatwiające życie, np. wolnowar czy odkurzacz automatyczny.
Ogranicz rozpraszacze zarówno w pracy, jak i w domu. Wyłącz zbędne powiadomienia w telefonie, wypisz się z niepotrzebnych newsletterów, korzystaj z szumów białych lub specjalnych playlist do koncentracji.
Ruszaj się. Aktywność fizyczna pomaga radzić sobie z napięciem i zmniejsza niepokój. Dwadzieścia do trzydziestu minut ruchu może wystarczyć, aby pobudzić produkcję dopaminy na kilka godzin produktywności. Niektóre osoby mają dobrą intuicję, kiedy już muszą zrobić przerwę na spacer i jak długo powinna ona trwać.
Ustal zdrowe nawyki związane z jedzeniem i stylem życia, aby ograniczyć wpływ ADHD na codzienność. Wiele osób z tym zaburzeniem dobrze reaguje na dietę niskowęglowodanową i niskocukrową; mogą też mieć trudności z trawieniem glutenu lub kazeiny (białko mleka).
Korzystaj z planera – spisuj zadania i układaj je według priorytetów. To pomaga zadbać o realizację najważniejszych czynności na czas. Raz na jakiś czas możesz szybko podjąć się kilku łatwych zadań, aby poczuć satysfakcję i uwolnić miejsce w głowie na trudniejsze wyzwania – uważaj jednak na pułapkę „zapychaczy czasu”.
Dziel zadania na małe kawałki i skupiaj się na jednym naraz. Zaplanuj np. składanie prania przez 10 minut. Nastaw minutnik. Potem doceń, co udało się zrobić. Nawet jeśli nie skończysz wszystkiego, zrobiłaś więcej niż nic nie robiąc i tylko się zamartwiając. Może się okazać, że znajdziesz siły na kolejne 10 minut lub przejdziesz do innego zadania. Wypróbuj technikę „pomodoro”.
Szanuj swoje ograniczenia i dbaj o swoje dobrostan. Każda/y miewa gorsze dni, ale one nie definiują Ciebie. Terapia indywidualna lub grupowa pomaga rozpoznać wzorce zachowań i daje przydatne narzędzia. Czasami wystarczy proste ćwiczenie oddechowe, by zatrzymać się i zapytać siebie, czego teraz potrzebujesz – rozciągnąć się, napić się wody, znaleźć odpowiedź na nurtujące pytanie, by przejść do kolejnego kroku.
Leczenie farmakologiczne często pomaga łagodzić objawy ADHD. Wiele osób podkreśla, że odpowiednie leki ułatwiają codzienne funkcjonowanie. Mogą zostać przepisane zarówno stymulanty, jak i niestymulanty, by zwiększyć koncentrację i motywację. Czasem leki przeciwdepresyjne stosuje się do leczenia współistniejącej depresji i lęku.
Nasze życie jest dynamiczne. Objawy ADHD mogą się zmieniać, a Ty możesz modyfikować swoje rutyny według potrzeb.
Choć ADHD to zaburzenie na całe życie, można się do niego przystosować, a nawet korzystać z niektórych cech, wprowadzając sprytne zmiany w otoczeniu – szczególnie przy jasnej diagnozie i wsparciu bliskich. Wiele znanych przedsiębiorczyń deklaruje ADHD: potrzeba zmian i niechęć do rutyny bywają motorem innowacyjnych rozwiązań.
Niestety, ADHD nie jest „supermocą”. To wyzwanie, które utrudnia wielu osobom organizację życia – nawet jeśli z zewnątrz wszystko wydaje się w porządku.
Dobrą wiadomością jest to, że świadomość na temat ADHD rośnie i pomoc staje się coraz bardziej dostępna. Pierwszy krok to przyznać, że zasługujesz na wsparcie – każdego dnia.
Możesz śledzić swój cykl menstruacyjny z aplikacją WomanLog. Pobierz WomanLog już teraz:
