Zdrowie jamy ustnej — cztery najczęstsze problemy i jak im zapobiegać
Wszystkie wiemy, że prawidłowa higiena jamy ustnej jest kluczowa dla mocnych, zdrowych zębów. Niestety często przejmujemy się naszym zdrowiem jamy ustnej dopiero, gdy pojawiają się problemy. Najlepiej jednak zapobiegać im zanim się zaczną, zwłaszcza że ból zębów i chorób dziąseł potrafi być bardzo dotkliwy i prowadzić do poważniejszych powikłań, jeśli nie zostanie wyleczony. W tym artykule znajdziesz informacje, jak dbać o zdrowie swoich zębów i dlaczego higiena jamy ustnej jest tak ważna.
Zdrowie jamy ustnej może wydawać się niewielkim elementem Twojego ogólnego samopoczucia, ale problemy w ustach mogą mieć bezpośredni wpływ na zdrowie układu trawiennego, zwiększać ryzyko chorób serca, płuc, udaru czy cukrzycy. Zły stan jamy ustnej może również negatywnie wpływać na przebieg ciąży, a także na nastrój, pewność siebie i finanse. Choć powszechne dolegliwości jak próchnica czy zapalenie dziąseł można leczyć u dentysty, nowotwory jamy ustnej mogą zagrażać życiu i wymagać zaawansowanego leczenia.
Budowa zęba
Zanim omówimy problemy stomatologiczne, warto przypomnieć sobie budowę zęba, by łatwiej zrozumieć, dlaczego niektóre stany powodują ból, krwawienie lub inne objawy.
Ząb składa się z dwóch głównych części: korony — widocznej części zęba oraz korzenia, osadzonego w kości pod linią dziąseł.
Każdy ząb zbudowany jest z trzech warstw:
- Zewnętrzna, biała warstwa zęba, która styka się z jedzeniem, śliną i wszystkim co trafia do ust, to szkliwo. Szkliwo to twarda, cienka, półprzezroczysta powłoka, która chroni środkową część zęba przed uszkodzeniami, infekcją i izoluje ją od skrajnych temperatur. Choć szkliwo to najtwardsza tkanka w ludzkim organizmie, może się ukruszyć, popękać lub ulec ścieraniu.
- Kolejna warstwa, znajdująca się pod szkliwem i stanowiąca główną część zęba, to zębina. Zębina jest dużo bardziej miękka niż szkliwo. Jej odsłonięcie sprawia, że staje się podatna na uszkodzenia i poważniejsze problemy, np. nadwrażliwość czy infekcje bakteryjne.
- Najgłębsza warstwa to miazga. Miazga to miękka tkanka bogata w nerwy i naczynia krwionośne, która dostarcza zębowi tlen i umożliwia jego czucie. Infekcja sięgająca tej warstwy może być niezwykle bolesna.
Przyjrzyjmy się teraz problemom, które mogą się pojawić, gdy nie dbasz odpowiednio o zdrowie jamy ustnej.
Cztery choroby związane z higieną jamy ustnej: objawy i profilaktyka
Próchnica
Próchnica, czyli ubytki, powstają w wyniku działania bakterii obecnych w jamie ustnej. Bakterie te produkują kwasy, które niszczą szkliwo. Próchnica najczęściej dotyczy koron zębów, gdzie powierzchnie zębów stykają się ze sobą i z jedzeniem, ale może wystąpić także pod dziąsłami lub między zębami.
Większość osób przynajmniej raz w życiu doświadczy próchnicy. Zwykle nie jest to poważny problem, jeśli zostanie wyleczony we wczesnym stadium. Jeśli jednak ubytki nie zostaną uzupełnione, postępująca próchnica prowadzi do przewlekłego bólu i utraty zębów. W poważniejszych przypadkach bakterie mogą przedostać się do miazgi, a następnie do krwiobiegu, powodując poważną infekcję.
Objawy próchnicy
- czarne, brązowe lub żółte plamki na szkliwie
- wrażliwość na temperaturę
- bóle zęba
- ostry ból przy jedzeniu lub piciu
- obrzęk w zakażonym miejscu
- nieświeży oddech lub dziwny posmak w ustach
Niestety nie każda próchnica na początku powoduje ból, przez co trudno ją od razu zauważyć. Na szczęście regularna higiena jamy ustnej znacząco zwiększa szansę zachowania zdrowych zębów na długie lata.
Jak poprawić higienę jamy ustnej i zapobiegać próchnicy?
- Szczotkuj zęby co najmniej dwa razy dziennie. Po każdym posiłku w ustach pozostają resztki jedzenia. Jeśli nie myjesz regularnie zębów, resztki te mieszają się ze śliną, tworząc przezroczystą, lepką warstwę — płytkę nazębną, która pokrywa zęby i przyspiesza rozwój próchnicy. Płytka zawiera cukry, które są pożywką dla bakterii. Im więcej pożywienia, tym więcej bakterii produkuje kwas niszczący szkliwo. Żeby je ograniczyć, szczotkuj zęby delikatnie — rano i wieczorem — używając szczoteczki z miękkim włosiem, która nie podrażni szkliwa ani nie uszkodzi dziąseł. Choć wokół fluoru pojawiają się kontrowersje, większość dentystów nadal poleca pasty z fluorem — wzmacniają szkliwo i hamują rozwój próchnicy.
- Codziennie nitkuj zęby. Nić dentystyczna usuwa resztki, które osadzają się między zębami i są niedostępne dla szczoteczki. Jest wiele rodzajów nici — syntetyczne i naturalne, woskowane i niewoskowane, smakowe i bezzapachowe. Wybierz taką, która pasuje do rozmieszczenia i powierzchni Twoich zębów. Niektóre osoby wolą igły do nitkowania, inne korzystają z irygatora powietrznego lub wodnego, który dokładniej czyści trudnodostępne miejsca.
- Unikaj żywności bogatej w cukry i kwasy. Bakterie odżywiają się węglowodanami obecnymi w naszych ulubionych produktach — nie tylko słodyczach i ciastach, ale też pieczywie, makaronach, rodzynkach, nabiale i innych. Rozkładają cukry na kwasy uszkadzające szkliwo. Produkty kwaśne — owoce cytrusowe, kawa, wino, napoje gazowane — ten proces przyspieszają.
- Chroń zęby przed bruksizmem. Bruksizm to mimowolne zaciskanie lub zgrzytanie zębami. Może występować w dzień, ale najgroźniejsza jest nocna odmiana — podczas snu nie kontrolujesz siły zacisku. Przewlekłe zgrzytanie prowadzi do ścierania szkliwa i zwiększa podatność na bakterie. Sprawdź wszystko o bruksizmie i jak mu zapobiegać.
Afty
Afty to małe, bolesne nadżerki, które pojawiają się w miękkich tkankach jamy ustnej — najczęściej na wargach lub wewnątrz policzków, ale zdarzają się też na dziąsłach, języku lub podniebieniu. Afty mogą być bardzo bolesne i utrudniać jedzenie oraz picie. Zwykle zaczynają się od miejscowego mrowienia lub pieczenia, które szybko zamienia się w czerwoną plamkę, a następnie zmianę. W ciągu jednego-dwóch dni powstaje ranka. Przyczyna nie jest do końca znana, choć niedobory witamin mogą zwiększać ryzyko.
Rodzaje aft:
- Afty małe mają mniej niż 1 cm średnicy i choć bolesne, są niegroźne. Mają okrągły kształt, białe centrum i czerwoną, zapaloną obwódkę. Zwykle znikają w ciągu tygodnia bez leczenia. Biała część to fragment rany — zawiera resztki martwych bakterii i tkanek. Nie wyciskaj ani nie skub zmiany — tylko pogorszysz sytuację. Większość zmian — około 85% — to właśnie afty małe.
- Afty duże są znacznie większe i głębsze, mogą mieć różne kształty. Zajmują większą powierzchnię — od 1 do 3 cm średnicy — są bardzo bolesne i goją się kilka tygodni. Stanowią ok. 10% wszystkich przypadków aft.
- Afty opryszczkopodobne to niewielkie skupiska zmian wielkości główki od szpilki. Występują rzadko — mniej niż 5% przypadków. Czasem zlewają się w jedną, większą nową ranę.
Jak leczyć afty
Większość aft znika samoistnie w ciągu kilku dni lub tygodni. Są jednak bolesne, więc warto przyspieszyć gojenie. Dobrym domowym sposobem jest płukanie ust ciepłą, osoloną wodą. W aptece znajdziesz bez recepty żele i maści łagodzące ból i stany zapalne. W cięższych przypadkach lekarka może przepisać antybiotyk lub zalecić kauteryzację zmiany, by powstrzymać dalszą infekcję.
Jak zapobiegać aftom?
Nie ma skutecznej profilaktyki aft. Problem mogą mieć wszyscy, choć istnieje pewna dziedziczność. Aby zmniejszyć ryzyko, warto jeść zbilansowane posiłki, unikać bardzo kwaśnych produktów i rzucić palenie. Uszkodzenia śluzówki (np. przypadkowe przygryzienie policzka) sprzyjają powstawaniu aft, więc bądź dla siebie delikatna. Jeśli aparat ortodontyczny, ochraniacz czy zgrzytanie zębami podrażniają śluzówkę, poproś dentystkę o pomoc w znalezieniu rozwiązania.
Kto szczególnie jest narażony na afty?
- osoby w wieku 20–30 lat
- kobiety w fazie przedmiesiączkowej cyklu
- osoby palące i nadużywające alkoholu
- osoby żyjące w przewlekłym stresie
- osoby cierpiące na choroby osłabiające odporność, takie jak toczeń, choroba Behçeta, celiakia, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Crohna i AIDS
Choroby dziąseł
Zapalenie dziąseł, czyli gingiwitis, powstaje wskutek nadmiernego namnażania się bakterii. Dziąsła mogą być nieco opuchnięte i krwawić podczas szczotkowania lub nitkowania. Jeśli nie zostaną wyleczone, może się rozwinąć poważniejsza choroba przyzębia — periodontitis. To stan, w którym infekcja przechodzi na tkanki i kości utrzymujące zęby.
Przyczyny problemów z dziąsłami
Nadmierna ilość płytki nazębnej sprawia, że dziąsła cofają się i tworzą kieszonki trudne do wyczyszczenia. Wypełnione płytką szczeliny stają się doskonałym środowiskiem dla rozwoju bakterii. Jeśli stan się pogłębia, dziąsła ulegają trwałym uszkodzeniom, a zęby mogą wypaść. Natomiast wcześnie leczone zapalenie dziąseł jest całkowicie odwracalne.
Objawy chorób dziąseł
- Krwawiące dziąsła. To najwcześniejszy i najczęstszy objaw. Zapalone dziąsła krwawią przy szczotkowaniu lub nitkowaniu, a w poważnych przypadkach nawet podczas jedzenia.
- Czerwone i opuchnięte dziąsła. Zdrowe dziąsła są jędrne i różowe, choć odcień może się różnić indywidualnie.
- Rozwijające się i pogłębiające kieszonki dziąsłowe.
- Nieświeży oddech lub dziwny posmak w ustach.
- Cofanie się dziąseł.
- Chwiejność zębów. Nieleczone choroby dziąseł to najczęstsza przyczyna utraty zębów.
Jak zapobiegać zapaleniom dziąseł?
Najskuteczniejsza profilaktyka to dokładne i delikatne szczotkowanie zębów minimum dwa razy dziennie. Nitkowanie jest obowiązkowe. Osoby, którym dziąsła krwawią podczas nitkowania, często unikają tego zabiegu — tymczasem tkliwość to objaw istniejącego już stanu zapalnego. Najlepszym sposobem na powrót do zdrowia jest regularne usuwanie płytki i bakterii, czyli właśnie nitkowanie. Jeśli nitkowanie jest zbyt bolesne lub wywołuje dużo krwawień, wypróbuj irygator wodny lub powietrzny — urządzenia te skutecznie usuwają płytkę z przestrzeni międzyzębowych.
Płucz jamę ustną płynem do płukania po szczotkowaniu. W przypadku już istniejącego zapalenia dziąseł, dentystka może zalecić silniejszy płyn antybakteryjny.
Odwiedzaj regularnie gabinet stomatologiczny na przeglądy i profesjonalne czyszczenie. Higienistka usunie osad i przebarwienia skuteczniej niż szczoteczka do zębów i nitka. Zabieg taki raz lub dwa razy w roku znacząco ogranicza ryzyko stanów zapalnych i infekcji.
I koniecznie rzuć palenie, jeśli jeszcze tego nie zrobiłaś.
Rak jamy ustnej
Rak jamy ustnej to najpoważniejszy problem na tej liście i w niektórych przypadkach może prowadzić do śmierci. Niestety to dość częsta postać nowotworu, a zachorowalność wzrasta w coraz młodszym wieku. 5-letnie przeżycie po rozpoznaniu raka jamy ustnej wynosi 68,5%.
Jakie są pierwsze objawy raka jamy ustnej?
Podobnie jak w przypadku innych nowotworów, rak w jamie ustnej może być trudny do zauważenia we wczesnym stadium, a objawy łatwo pomylić z innymi dolegliwościami.
Na co zwrócić uwagę?
- utrzymujące się owrzodzenia w jamie ustnej, które nie goją się przez kilka tygodni
- guzki pod językiem, w jamie ustnej lub na szyi
- białe lub czerwone plamy na śluzówce i języku
- drętwienie języka lub innych partii jamy ustnej
- zaburzenia mowy
Co powoduje raka jamy ustnej i jak zmniejszyć ryzyko?
Choć żadna z nas nie jest całkowicie odporna na raka, można ograniczyć ryzyko. Najczęstsze przyczyny nowotworów jamy ustnej to:
- Palenie lub żucie tytoniu. Około 85–90% osób z nowotworem jamy ustnej używało jakiejkolwiek formy tytoniu.
- Picie alkoholu. Około 35% przypadków wiąże się ze spożywaniem alkoholu.
- Niewłaściwa dieta i brak kluczowych składników odżywczych. Twoja odporność wymaga wielu substancji zawartych w owocach, warzywach, ziarnach, nasionach, rybach i chudym mięsie.
- Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) typ 16. Około 25% przypadków raka jamy ustnej powiązane jest z zakażeniem HPV — najczęstszą infekcją przenoszoną drogą płciową. HPV przenosi się przez kontakty seksualne, w tym oralne, analne, waginalne oraz bardzo bliski kontakt skórny z osobą zakażoną. Przeczytaj więcej o HPV, objawach i profilaktyce.
Niestety żadna z nas nie jest w pełni odporna na raka, ale ograniczając palenie i alkohol oraz jedząc produkty bogate w składniki odżywcze, zmniejszasz swoje ryzyko.
Szybkie porady dla zdrowych zębów i dziąseł
- Myj zęby dwa razy dziennie, pamiętając o zasadzie 30/30: odczekaj co najmniej 30 minut po jedzeniu lub piciu zanim umyjesz zęby, i odczekaj co najmniej 30 minut po szczotkowaniu zanim ponownie coś zjesz lub wypijesz (oprócz wody).
- Nitkuj zęby codziennie, a nie tylko wtedy, gdy coś Ci utknie.
- Używaj skrobaczki do języka, by usuwać nadmiar bakterii.
- Pij więcej wody — pomaga wypłukać część bakterii.
- Jedz chrupiące warzywa — poprawiają strukturę szczęki i dbają o zdrowe zęby.
- Nigdy nie kładź się spać bez umycia zębów — bakterie nie powinny mieć święta przez całą noc.
- Wymieniaj szczoteczkę co 3 miesiące.
- Myj zęby pod kątem 45 stopni, by doczyścić kieszonki i dolne partie zębów.
- Wybieraj szczoteczkę o miękkim włosiu, by chronić szkliwo i dziąsła.
- Nie dziel się szczoteczką do zębów z innymi, nawet z partnerem.
Na zakończenie
Problemy stomatologiczne mogą być bardzo dokuczliwe, ale codzienna higiena jamy ustnej pomoże Ci cieszyć się mocnymi, zdrowymi zębami przez całe życie.
Pobierz aplikację WomanLog już teraz:
