Παρόλο που κάθε γυναίκα που γεννάει περνάει από την ίδια βασική διαδικασία, η εμπειρία της κάθε γυναίκας είναι πολύπλοκη και υποκειμενική. Ο τοκετός είναι μια συναισθηματική εμπειρία που περιλαμβάνει τόσο φυσιολογικούς όσο και ψυχολογικούς παράγοντες. Για πολλές γυναίκες, η προσμονή του πόνου της γέννας μπορεί να είναι αποθαρρυντική.
Σήμερα υπάρχουν πολλές μέθοδοι ανακούφισης του πόνου. Ενώ κάποιες γυναίκες αισθάνονται έντονα ότι θέλουν έναν «φυσικό τοκετό» χωρίς φάρμακα, άλλες είναι ευχαριστημένες να δεχτούν τη βοήθεια που μπορεί να προσφέρει η σύγχρονη ιατρική. Η επισκληρίδια αναισθησία είναι μια συνηθισμένη και αποτελεσματική μέθοδος ανακούφισης του πόνου κατά τον τοκετό.
Στον 21ο αιώνα, οι γιατροί είναι πολύ καλύτερα εξοπλισμένοι να βοηθήσουν κατά τη διάρκεια του τοκετού από ό,τι στον 16ο αιώνα. Αν και η υγεία και η ασφάλεια των μητέρων και των μωρών τους έχουν βελτιωθεί σημαντικά χάρη στις εξελίξεις της ιατρικής, και οι γυναίκες πλέον συχνά επιβιώνουν από καταστάσεις που στο παρελθόν θα ήταν απειλητικές για τη ζωή, έχουμε ακόμη να μάθουμε πολλά για το πώς να υποστηρίξουμε αποτελεσματικά τις γυναίκες στη διάρκεια του τοκετού. Οι γυναίκες που γεννούν συμμετέχουν πλέον πολύ πιο ενεργά στη διαδικασία της γέννας, όπως δείχνει και η δημοφιλία των doulas και των μαιών, αλλά και η διάδοση του «πλάνου τοκετού», όπου η μέλλουσα μαμά σκέφτεται και καταγράφει τις προσδοκίες και τις ελπίδες της για την εμπειρία αυτή. Οι φωνές των γυναικών έχουν αγνοηθεί στο παρελθόν και τώρα τις ακούμε καλύτερα.
Η γέννα είναι απρόβλεπτη, όπως και οι αντιδράσεις μας σε αυτήν. Κάθε γυναίκα θα πρέπει να σταθμίσει τις επιλογές για ανακούφιση από τον πόνο και να κάνει αυτό που θεωρεί καλύτερο για την ίδια και το μωρό της. Το καλύτερο σημείο εκκίνησης είναι να ενημερωθεί για το τι να περιμένει, όπως και για τις ιατρικές και μη ιατρικές επιλογές ανακούφισης των πόνων του τοκετού.
Η γέννα γενικά διαρκεί από 12 έως 24 ώρες για πρώτη φορά μητέρες· για γυναίκες που έχουν ξαναγεννήσει συνήθως διαρκεί από 8 έως 10 ώρες. Αυτοί οι αριθμοί, βέβαια, είναι μέσοι όροι. Κάποια μωρά γεννιούνται μέσα σε λίγα λεπτά ενώ άλλα κρατούν τις μητέρες τους πολλές ώρες ή και μέρες στον τοκετό.
Η διαδικασία της γέννας θεωρείται πως έχει τρία στάδια:
Ενώ ο πόνος του τοκετού προέρχεται κυρίως από τις συσπάσεις της μήτρας, η ένταση του πόνου που αισθάνεται η γυναίκα αλλάζει καθώς προχωράει η διαδικασία. Με τις πρώτες αληθινές συσπάσεις, ο τράχηλος αρχίζει να διαστέλλεται. Αυτές οι συσπάσεις συνήθως γίνονται αισθητές ως έντονο σφίξιμο σε όλη την κοιλιά. Ο πρώιμος τοκετός μπορεί να διαρκέσει έως και έξι ώρες. Με την περαιτέρω διαστολή του τραχήλου, οι συσπάσεις αυξάνονται σε διάρκεια, ένταση και συχνότητα. Ο ενεργός τοκετός συνήθως διαρκεί από δύο μέχρι οκτώ ώρες.
Ο πόνος τείνει να είναι πιο έντονος καθώς ο τράχηλος φθάνει στη μέγιστη διαστολή και μπορεί να γίνεται αισθητός σε όλο τον κορμό, στην πύελο, στη μέση, τη βουβωνική χώρα και στους μηρούς. Ο μεταβατικός τοκετός, δηλαδή η τελική προσέγγιση στην πλήρη διαστολή, διαρκεί συνήθως λιγότερο από μία ώρα.
Σε αυτό το σημείο η μητέρα αρχίζει να νιώθει την «ανάγκη να σπρώξει» και ο έντονος πόνος των συσπάσεων που άνοιξαν τον τράχηλο αντικαθίσταται από την ένταση της προσπάθειας να βγει το μωρό έξω από το κολπικό άνοιγμα. Αν και ο πόνος συνεχίζεται, το σπρώξιμο βοηθά στην ανακούφιση της πίεσης. Ο πόνος της εξώθησης μπορεί να διαρκέσει από λίγα λεπτά έως αρκετές ώρες.
Όταν το κεφάλι του μωρού περνάει από το κολπικό άνοιγμα, ο ιστός μεταξύ του κόλπου και του ορθού—το περίνεο—μπορεί μερικές φορές να σκιστεί. Στην πραγματικότητα, ρηχές και δεύτερου βαθμού ρήξεις είναι πολύ συχνές και λόγω των συνθηκών, μια γυναίκα μπορεί να μην αντιληφθεί καν ότι σκίστηκε έως ότου γεννηθεί το μωρό. Οι ρήξεις Τρίτου και τετάρτου βαθμού είναι πιο βαθιές και απαιτούν προσεκτική συρραφή και κατάλληλη φροντίδα μετά. Σε κάποιες περιπτώσεις, ο/η γιατρός ή η μαία μπορεί να κάνει ελεγχόμενη τομή, ή περινεοτομή, για να αποτραπεί μια πιο σοβαρή ρήξη. Εάν η φροντίδα είναι σωστή, ακόμη και οι σοβαρές ρήξεις επουλώνονται μέσα σε μερικές εβδομάδες.
Το τελικό στάδιο του τοκετού είναι η έξοδος του πλακούντα, που περιλαμβάνει μερικές ακόμη συσπάσεις και κράμπες και διαρκεί περίπου μισή ώρα, αλλά σε σύγκριση με όσα έχει ήδη βιώσει η μητέρα και με τη χαρά της γέννησης, είναι μια μικρή δοκιμασία. Αυτές οι τελευταίες συσπάσεις βοηθούν και τη μήτρα να αρχίσει να συστέλλεται και να κλείσουν τα αγγεία που τροφοδοτούσαν το μωρό στη μήτρα.
Το πόσο πόνο θα βιώσει η γυναίκα εξαρτάται από αντικειμενικούς και υποκειμενικούς παράγοντες: το μέγεθος του μωρού και τη θέση στη λεκάνη (αν το μωρό είναι σε πρόσθια θέση ή ανάποδα, εάν έρχεται με το κεφάλι ή με τα πόδια), την ταχύτητα του τοκετού, την ένταση των συσπάσεων και την ψυχολογική κατάσταση, την προετοιμασία, την αντοχή στον πόνο, την κούραση και το σύστημα υποστήριξης της μητέρας. Οι επιπλοκές επίσης αλλάζουν την εμπειρία.
Υπάρχουν πολλές εναλλακτικές για την ανακούφιση του πόνου που δεν απαιτούν φάρμακα. Σε αυτές περιλαμβάνονται ασκήσεις χαλάρωσης, τεχνικές αναπνοής, βελονισμός ή πιεσοθεραπεία, μασάζ, έγχυση στείρου νερού κάτω από το δέρμα, ζεστά ή κρύα επιθέματα, γιόγκα, περπάτημα, αλλαγή στάσεων, χρήση μπάλας τοκετού, ντους, εμβάπτιση στο νερό, και υποστήριξη από αγαπημένο πρόσωπο ή doula.
Η ιατρική υποβοήθηση δεν είναι πάντα απαραίτητη στον τοκετό και υπάρχουν πολλοί προσωπικοί, θρησκευτικοί ή άλλοι λόγοι για να προτιμήσει μια γυναίκα τις εναλλακτικές. Ωστόσο, πολλές γυναίκες ωφελούνται σημαντικά από τη βοήθεια της σύγχρονης ιατρικής. Οι ιατρικές μέθοδοι ανακούφισης από τον πόνο περιλαμβάνουν την επισκληρίδιο, την ραχιαία αναισθησία, τον αποκλεισμό του αιδοιικού νεύρου, το γελοιογόνο αέριο (υποξείδιο του αζώτου) ή τα οπιοειδή. Κάθε μέθοδος έχει τα υπέρ και τα κατά της.
Ο πόνος, και ακόμη και ο φόβος για τον πόνο, μπορεί να επιδεινώσει προϋπάρχουσες παθήσεις όπως η υπέρταση, η καρδιακή και οι πνευμονικές παθήσεις.
Η εμπειρία του πόνου αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης—της ορμόνης του στρες. Ενώ τα χρόνια αυξημένα επίπεδα έχουν αρνητικές επιπτώσεις, η κορτιζόλη παίζει σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία του εμβρύου για τη ζωή εκτός μήτρας.
Αν θα χρησιμοποιήσει μια γυναίκα επισκληρίδια αναισθησία είναι προσωπική επιλογή, αλλά συχνά προτείνεται αν ο/η μαιευτήρας υποπτεύεται πως μπορεί να χρειαστεί επείγουσα καισαρική, αν η μητέρα κυοφορεί δίδυμα, αν το μωρό είναι μεγάλο σε σχέση με τη λεκάνη της μητέρας ή αν υπάρχουν άλλες επιπλοκές που ενδεχομένως θα απαιτήσουν χειρουργική παρέμβαση.
Οι γυναίκες που έχουν αποφασίσει να τη χρησιμοποιήσουν, αρχίζουν να το σκέφτονται όταν η διαστολή φτάσει περίπου στα 3 εκ. Η επισκληρίδια εφαρμόζεται συνήθως όταν η διαστολή είναι 4–5 εκ.
Ο όρος επισκληρίδιος περιγράφει έναν χώρο στη σπονδυλική στήλη. Ο νωτιαίος μυελός βρίσκεται ανάμεσα στις σειρές σπονδύλων που σχηματίζουν τη ραχοκοκαλιά και στις οστικές προεξοχές που τον προστατεύουν κάτω από το δέρμα. Ο νωτιαίος μυελός περιβάλλεται από νεύρα και άλλους ιστούς, η εξωτερική στιβάδα των οποίων ονομάζεται σκληρά μήνιγγα (dura mater). Ο επισκληρίδιος χώρος είναι το εξωτερικό τμήμα του σπονδυλικού σωλήνα, έξω από τη σκληρά μήνιγγα.
Η επισκληρίδιος αναισθησία, ή απλώς επισκληρίδιος, εγχέεται σε αυτόν τον χώρο ώστε να μπλοκάρει τα σήματα πόνου από το κάτω μέρος του σώματος—την κάτω κοιλιά, τη μέση, τη λεκάνη και τα πόδια. Αυτά τα φάρμακα ανήκουν στα τοπικά αναισθητικά, όπως η βουπιβακαΐνη, η χλωροπροκαΐνη ή η λιδοκαΐνη. Συχνά χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με άλλα φάρμακα, π.χ. φεντανύλη ή σουφεντανίλη, ώστε να μειωθεί η απαραίτητη δόση του τοπικού αναισθητικού.
Η πιο συνηθισμένη μέθοδος για επισκληρίδια αναισθησία γίνεται με καθετήρα στη μέση. Αυτό μπορεί να το κάνει μόνο αναισθησιολόγος που ελέγχει τη δόση και παρακολουθεί την υγεία σας κατά τη διαδικασία. Πρώτα εφαρμόζεται τοπικό αναισθητικό για να μουδιάσει η περιοχή, και μετά με μεγαλύτερη βελόνα τοποθετείται ο καθετήρας, που μένει όλη τη διάρκεια του τοκετού για να χορηγείται το φάρμακο όποτε χρειάζεται. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, ορισμένα νοσοκομεία εφαρμόζουν τον αυτοελεγχόμενο αναισθητικό πόνο με ειδική αντλία, με πολύ καλά αποτελέσματα.
Η επισκληρίδια αναισθησία μπορεί να δοθεί μόνο σε νοσοκομείο που διαθέτει αποστειρωμένο περιβάλλον και εξοπλισμό άμεσης αντιμετώπισης, άρα δεν είναι διαθέσιμη για τοκετό κατ’ οίκον, σε κέντρα τοκετού ή στο νερό.
Η επισκληρίδια δρα κυρίως στις ρίζες των ιερών νεύρων μπλοκάροντας τα ερεθίσματα πόνου.
Ακόμη και με επισκληρίδιο, η αίσθηση δεν μπλοκάρεται εντελώς ενώ μένει και κάποιος βαθμός πόνου. Έτσι η γυναίκα διατηρεί επαφή με το σώμα της και καταλαβαίνει πότε πρέπει να σπρώξει. Η αυτοελεγχόμενη αναισθησία με αντλία ελαχιστοποιεί τη δόση και μεγιστοποιεί την αποτελεσματικότητα της ανακούφισης.
Μια παρόμοια μέθοδος ανακούφισης από τον πόνο είναι η ραχιαία αναισθησία. Ο αναισθητικός παράγοντας εγχέεται απευθείας στον ραχιαίο σάκο—τη μεμβρανώδη θήκη που περιβάλλει το νωτιαίο μυελό. Σε αντίθεση με την επισκληρίδιο, εδώ μπορεί να δοθεί μόνο μια εφάπαξ δόση φαρμάκου, κι έτσι ο καθετήρας δεν χρησιμοποιείται.
Για παράδειγμα, σε περίπτωση επείγουσας καισαρικής ο/η γιατρός μπορεί να προτείνει ραχιαία αναισθησία γιατί δρα άμεσα. Ωστόσο, τα αποτελέσματα διαρκούν μόνο 2–3 ώρες. Καθώς οι πρώτοι τοκετοί μπορεί να διαρκέσουν ως και 24 ώρες, ο καθετήρας της επισκληρίδιας συχνά είναι πιο βολικός από επαναλαμβανόμενες ενέσεις.
Δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές σε δόσεις ή ασφάλεια μεταξύ ραχιαίας και επισκληριδίου αναισθησίας. Η επισκληρίδια είναι πιο δημοφιλής λόγω της ευκολίας της. Κάποια νοσοκομεία προσφέρουν και συνδυασμό ραχιαίας-επισκληριδίου.
Η επισκληρίδια αναισθησία ανακουφίζει τον πόνο χωρίς να μειώνει τη δύναμη των μυών. Αυτό σημαίνει πως μπορείτε να ξεκουραστείτε από τον πόνο αλλά παραμένετε σε εγρήγορση και συμμετέχετε ενεργά στον τοκετό.
Η επισκληρίδια αναισθησία είναι καλά μελετημένη και γενικά θεωρείται ασφαλής. Η ανακούφιση από τον πόνο έχει πολλαπλά οφέλη στη μητέρα και, κατ' επέκταση, και στο νεογέννητο μωρό. Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι η μείωση του ψυχολογικού τραύματος του τοκετού μέσω επισκληρίδιας αναισθησίας βοηθά να μειωθούν και τα συμπτώματα της επιλόχειας κατάθλιψης.
Η μείωση της αντίδρασης του στρες που προκαλεί η αύξηση του πόνου βοηθά στην ομαλοποίηση της πίεσης και στην αναπνοή. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό αν η μητέρα έχει προϋπάρχουσες παθήσεις.
Αν και η επισκληρίδια μπορεί να μειώσει τη διάρκεια του πρώτου σταδίου τοκετού, συχνά παρατείνει το δεύτερο στάδιο (εξώθηση), ειδικά σε πρωτοτόκες. Επειδή μειώνει την πίεση, μπορεί να πέσει πολύ χαμηλά η αρτηριακή πίεση, οπότε χορηγούνται υγρά ώστε να διασφαλιστεί η σταθερότητα των σφυγμών της μητέρας και συνεπώς και του μωρού.
Γενικά, οι παρενέργειες είναι ίδιες με άλλα τοπικά αναισθητικά. Οι συχνότερες είναι:
Η επισκληρίδια μουδιάζει την κάτω κοιλιά, κάνοντας πιο δύσκολη την αίσθηση και τον έλεγχο της ούρησης. Αυτό διαρκεί περίπου μια μέρα.
Αν επιλέξετε φυσικό τοκετό ή τοκετό στο νερό, η επισκληρίδια δεν είναι για εσάς. Η γέννα δεν απαιτεί ανακούφιση από τον πόνο για να θεωρηθεί επιτυχής. Η επιλογή υπάρχει πάντα. Εξετάστε τις επιλογές σας και συζητήστε τις με τη μαία, γυναικολόγο ή μαιευτήρα ώστε να κάνετε ό,τι ταιριάζει καλύτερα σε εσάς!
Μπορείτε να παρακολουθείτε την περίοδό σας με το WomanLog. Κατεβάστε το WomanLog τώρα: