Ο Ζωογόνος Πλακούντας: Όλα Όσα Πρέπει να Γνωρίζεις
Ο τρόπος που τα σώματά μας μάς στηρίζουν και μας προστατεύουν, συχνά μοιάζει με μαγεία. Ο πλακούντας είναι ένα μοναδικό παράδειγμα της ικανότητας του γυναικείου σώματος να προσαρμόζεται και να μεταμορφώνεται για να υποστηρίξει μια νέα ζωή. Σε αυτό το άρθρο θα μάθεις τα πάντα για αυτό το απίστευτο προσωρινό όργανο και τις λειτουργίες του.
Υπάρχοντας μόνο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ο πλακούντας είναι η πρώτη μας πηγή θρέψης, οξυγόνου και ανοσοπροστασίας. Αυτό το ζωογόνο όργανο είναι ζωτικής σημασίας, αλλά συχνά παραμελείται όταν μιλάμε για εγκυμοσύνη και τοκετό. Αυτό το άρθρο θα ρίξει φως στη μαγεία του πλακούντα.
Τι είναι ο πλακούντας;
Ο πλακούντας είναι ένα προσωρινό όργανο που αρχίζει να σχηματίζεται στη μήτρα αμέσως μετά τη σύλληψη. Λειτουργεί ως διεπαφή ανάμεσα στο σώμα της μητέρας και το αναπτυσσόμενο έμβρυο, επιτρέποντάς της να μοιράζεται λειτουργίες υποστήριξης ζωής που παρέχουν τα όργανά της.
Όσο το μωρό παραμένει στη μήτρα της μητέρας του, αυτή του παρέχει οξυγόνο, θρεπτικά συστατικά και άλλες βασικές λειτουργίες μέσω του πλακούντα, για την ασφαλή και υγιή ανάπτυξή του.
Πώς σχηματίζεται ο πλακούντας;
Όταν ένα σπερματοζωάριο γονιμοποιήσει το ωάριο, τα συγχωνευμένα κύτταρα αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται με κυτταρική διαίρεση. Μέχρι την πέμπτη ή έκτη ημέρα, έχει σχηματιστεί μια συστάδα 200–300 κυττάρων (η βλαστοκύστη). Αυτά τα κύτταρα διαφοροποιούνται ήδη σε μια εσωτερική κυτταρική μάζα (την εμβρυοβλάστη), που γίνεται το έμβρυο, και ένα εξωτερικό στρώμα κυττάρων (την τροφοβλάστη) που δίνει το χοριό και το αμνιακό – δύο μεμβράνες που περιβάλλουν και προστατεύουν το έμβρυο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Η βλαστοκύστη κυλά κατά μήκος του τοιχώματος της μήτρας μέχρι να αρχίσει να προσκολλάται χάρη σε χημικά σήματα μεταξύ της τροφοβλάστης και του ενδομητρίου. Καθώς η βλαστοκύστη εμφυτεύεται στο τοίχωμα της μήτρας, μικρές προεκτάσεις από το χοριό, γνωστές ως χοριακές λάχνες, επεκτείνονται μέσα στη μήτρα. Καθώς μεγαλώνουν, αναπτύσσουν το ειδικό αγγειακό σύστημα του πλακούντα που επιτρέπει την ανταλλαγή θρεπτικών συστατικών, αποβλήτων και οξυγόνου μεταξύ της μητρικής και της εμβρυϊκής κυκλοφορίας του αίματος, χωρίς να αναμιγνύονται τα υγρά.
Ο πλακούντας συνεχίζει να αναπτύσσεται κατά το πρώτο τρίμηνο. Μέχρι την 14η εβδομάδα η δομή είναι ολοκληρωμένη, αλλά συνεχίζει να μεγαλώνει και να προσαρμόζεται στις ανάγκες του μωρού μέχρι περίπου την 34η εβδομάδα.
Ένας ώριμος πλακούντας είναι ένας σπογγώδης, στρογγυλός δίσκος με σκούρο κόκκινο-μπλε χρώμα και μερικούς λοβούς, διάμετρο περίπου 22 εκ. και πάχος 2–2,5 εκ., με βάρος περίπου 500 γραμμάρια. Ένα δυνατό και ελαστικό ομφάλιο λώρο που περιέχει μια φλέβα και δύο αρτηρίες, συνδέει τον πλακούντα με την κοιλιά του μωρού, στο σημείο που αργότερα θα γίνει ο αφαλός.
Τι κάνει ο πλακούντας;
Ο πλακούντας είναι ένα “πολυεργαλείο”, προσφέροντας πέντε βασικές λειτουργίες που υποστηρίζουν το αναπτυσσόμενο μωρό.
- Λειτουργία πνευμόνων: Μέσα στη μήτρα, το μωρό περιβάλλεται από το αμνιακό υγρό που προστατεύει τα οστά και τα όργανά του. Επειδή οι πνεύμονές του δεν έχουν πλήρως αναπτυχθεί μέχρι την 36η εβδομάδα, το αίμα του οξυγονώνεται στον πλακούντα με οξυγόνο της μητέρας. Το ζωηρό κόκκινο, οξυγονωμένο αίμα μεταφέρεται μέσω της ομφαλικής φλέβας, ενώ οι ομφαλικές αρτηρίες επιστρέφουν το σκουρόχρωμο, αφύσικο από οξυγόνο αίμα στον πλακούντα για επανατροφοδότηση.
- Λειτουργία νεφρών: Ο πλακούντας επίσης καθαρίζει και ισορροπεί το αίμα του μωρού φιλτράροντας διττανθρακικά, ιόντα υδρογόνου, γαλακτικό οξύ κ.ά., όπως κάνουν οι νεφροί στους ενήλικες και τα παιδιά μετά τη γέννηση.
- Θρεπτική λειτουργία: Ο πλακούντας παρέχει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία στο μωρό. Αυτά απορροφούνται επίσης από το αίμα της μητέρας. Για αυτό είναι πολύ σημαντικό στη διάρκεια της εγκυμοσύνης να τρέφεται σωστά η εγκυμονούσα και να ακολουθεί τις ιατρικές συμβουλές για συμπληρώματα. Πολλές γυναίκες εμφανίζουν αναιμία εγκυμοσύνης, επειδή πρώτα καλύπτονται οι ανάγκες του μωρού και μπορεί να μη μείνει σίδηρος αρκετός για τη μητέρα.
- Ανοσοποιητική λειτουργία: Το αναπτυσσόμενο έμβρυο προστατεύεται από τις άμυνες του ανοσοποιητικού της μητέρας του. Αν ανιχνευτεί λοίμωξη, τα αντισώματα της μαμάς περνούν διαμέσου του πλακούντα και προστατεύουν το μωρό. Εάν η μητέρα νοσήσει ή εμβολιαστεί, το μωρό θα γεννηθεί με τα αντίστοιχα αντισώματα. Αυτή η προστασία διαρκεί 2–3 μήνες μετά τη γέννηση και συνεχίζεται μέσω του μητρικού γάλακτος, όσο θηλάζει το μωρό. (Αυτό λέγεται παθητική ανοσία.)
- Ενδοκρινική λειτουργία: Επειδή το μωρό δεν μπορεί να συνθέσει ακόμα τις δικές του ορμόνες, ο πλακούντας λειτουργεί ως ενδοκρινές όργανο. Η κύρια ορμόνη που παράγει είναι η ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη (hCG), που σηματοδοτεί στο σώμα να μη πέσει το ενδομήτριο, αλλά να ενισχυθεί για να στηρίξει το έμβρυο. Ο πλακούντας παράγει επίσης οιστρογόνα που μαλακώνουν και προστατεύουν τη μήτρα, βοηθούν την ανάπτυξη των οργάνων του μωρού και προετοιμάζουν τους μαστούς για θηλασμό. Η προγεστερόνη διατηρεί την κύηση και αποτρέπει πρόωρες συσπάσεις. Επίσης, το ανθρώπινο πλακουντιακό λακτογόνο (hPL), που ενισχύει την ανάπτυξη του εμβρύου και προάγει τη γαλακτοπαραγωγή, καθώς και άλλες ορμόνες όπως η κίσπεπτίνη, το διαλυτό ενδογλίνη (sEng), η διαλυτός υποδοχέας κινάσης τυροσίνης τύπου FMS (sFlt-1) και ο πλακουντιακός αυξητικός παράγοντας (PlGF) για τη δική του ακεραιότητα και ανάπτυξη.
Τοκετός του πλακούντα
Ο πλακούντας χρειάζεται μόνο κατά την εγκυμοσύνη. Μόλις γεννηθεί το μωρό, ο ρόλος του τελειώνει. Καθώς η άδεια μήτρα συσπάται για να επιστρέψει στο αρχικό της μέγεθος, ο πλακούντας αποκολλάται από το τοίχωμα της μήτρας και τα αιμοφόρα αγγεία κλείνουν.
Ο τοκετός του πλακούντα θεωρείται το 4ο στάδιο του τοκετού. Απαιτεί συνήθως 1-2 συσπάσεις και ολοκληρώνεται συνήθως μέσα σε 30–60 λεπτά μετά τη γέννηση του μωρού. Μετά την έντονη προσπάθεια της διαστολής και του τοκετού, οι συσπάσεις του 4ου σταδίου είναι μετά βίας αισθητές και η προσοχή της μητέρας είναι επικεντρωμένη στο νεογέννητο.
Η πλήρης αποβολή του πλακούντα είναι πολύ σημαντική. Η κατακρατημένη πλακούντας είναι επικίνδυνη, καθώς οποιοδήποτε υλικό απομείνει στη μήτρα, μπορεί να εμποδίσει τη σωστή σύσπαση και το κλείσιμο των αιμοφόρων αγγείων της μητέρας.
Παλιότερα, μια γυναίκα μπορούσε να πεθάνει από αιμορραγία μετά από έναν υγιή τοκετό επειδή η μήτρα της δεν συσπάστηκε ώστε να κλείσει τα αγγεία του πλακούντα. Πλέον οι ιατροί και οι μαίες είναι εκπαιδευμένοι να αναγνωρίζουν τον κίνδυνο μεταγεννητικής αιμορραγίας. Αν και εν δυνάμει απειλητική για τη ζωή, η κατακρατημένη πλακούντα αντιμετωπίζεται εύκολα.
Αν όλα πάνε καλά, ο πλακούντας αποβάλλεται γρήγορα και καθαρά, και η μήτρα συσπάται άλλο λίγο ολοκληρώνοντας το κλείσιμο των αγγείων. Όλα αυτά γίνονται στη χρυσή ώρα μετά τον τοκετό, όταν το ιδανικό είναι το νεογέννητο να ξαπλώνει δέρμα με δέρμα στο στήθος της μητέρας του γνωρίζοντας το νέο περιβάλλον. Συχνά σε εγρήγορση, το μωρό με το ένστικτο και με την ορμονική ώθηση θα βρει τη θηλή της μητέρας και θα αρχίσει να θηλάζει. Αυτός ο ερεθισμός συμμετέχει στην έκκριση της ωκυτοκίνης που βοηθά τη μήτρα να συσπαστεί πλήρως – ένα πολύ έξυπνο σύστημα.
Εάν το μωρό γεννηθεί με καισαρική τομή, η γιατρός θα αφαιρέσει χειρουργικά τον πλακούντα και θα διασφαλίσει τη σωστή σύσπαση της μήτρας. Η μητέρα και το παιδί ίσως είναι λιγότερο εξαντλημένοι στην πρώτη τους συνάντηση.
Οι τέσσερις συχνότερες διαταραχές του πλακούντα
Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η γυναικολόγος σου θα παρακολουθεί τον πλακούντα και το μωρό, αναζητώντας ενδεχόμενες επιπλοκές ή διαταραχές του πλακούντα.
Θέση του πλακούντα
Συνήθως, η βλαστοκύστη θα εμφυτευτεί σε σημείο της μήτρας με αρκετό χώρο για να αναπτυχθεί ο πλακούντας χωρίς να επηρεάζεται το έμβρυο ή ο τοκετός. Όμως μερικές φορές δεν εξελίσσονται όλα ιδανικά.
Προδρομικός πλακούντας
Όταν η βλαστοκύστη εμφυτεύεται στο κάτω μέρος της μήτρας, ο πλακούντας μπορεί να καλύψει μέρος ή όλο τον τράχηλο. Αυτό λέγεται placenta previa (προδρομικός πλακούντας), επειδή «πάει πριν» το μωρό, μπλοκάροντας ίσως τη γέννα ή αυξάνοντας τον κίνδυνο αιμορραγίας καθώς απειλούνται τα ιστούς του πλακούντα λόγω της διέλευσης του μωρού από τον τράχηλο.
Αν ο πρώιμος υπέρηχος δείξει χαμηλή θέση του πλακούντα, μπορεί να μη χρειάζεται ανησυχία. Καθώς μεγαλώνει η μήτρα, ο πλακούντας απομακρύνεται από τον τράχηλο και συχνά το πρόβλημα διορθώνεται μόνο του. Ωστόσο, έντονη κόκκινη αιμορραγία ή/και συσπάσεις στο δεύτερο τρίμηνο μπορεί να υποδηλώνουν πρόβλημα.
Για αποφυγή επιπλοκών, η ιατρός μπορεί να προτείνει ξεκούραση και αποφυγή έντονης δραστηριότητας, όπως αερόβια άσκηση, σεξ και άλλων έντονων κινήσεων κατά την εγκυμοσύνη. Αν ο πλακούντας είναι πολύ κοντά στον τράχηλο κατά τον τοκετό, η πιο ασφαλής μέθοδος είναι η καισαρική τομή.
Προσκόλληση του πλακούντα
Ο πλακούντας είναι σχεδιασμένος να αποκολληθεί μετά τη γέννα. Όμως κάποιες φορές προσκολλάται τόσο σφιχτά που είναι δύσκολο να αποκολληθεί.
Προσκολλημένος πλακούντας (placenta accreta)
Μία από τις πιο συχνές επιπλοκές είναι όταν ο πλακούντας διεισδύει βαθιά στο ενδομήτριο.
Γυναίκες άνω των 35, με προηγούμενες κυήσεις ή που έχουν γεννήσει με καισαρική ή έχουν ιστορικό χειρουργείων μήτρας, έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο προσκόλλησης πιθανώς λόγω ουλών ή φθοράς της μήτρας.
Η placenta increta είναι όταν διεισδύει και στο μυϊκό τοίχωμα της μήτρας.
Η placenta percreta είναι όταν τμήματα του πλακούντα περνούν το τοίχωμα της μήτρας, φτάνοντας ακόμα και σε άλλα όργανα όπως η ουροδόχος κύστη ή το παχύ έντερο.
Αυτές οι καταστάσεις συχνά δεν έχουν εμφανή συμπτώματα και ανιχνεύονται στον υπέρηχο. Αν και σπάνια επηρεάζουν το έμβρυο, για τη μητέρα μπορεί να είναι επικίνδυνες και απαιτούν ιδιαίτερη αντιμετώπιση. Ο φυσιολογικός τοκετός μπορεί να οδηγήσει σε βαριά αιμορραγία και συχνά συστήνεται καισαρική, ενδεχομένως ακολουθούμενη από υστερεκτομή για αποφυγή κινδύνου στο μέλλον.
Τι συμβαίνει με τον πλακούντα μετά;
Μετά την αποβολή του πλακούντα, η μαία ή γιατρός ελέγχει για ανωμαλίες και αν είναι πλήρης. Αν υπάρχει υποψία προβλήματος, εξετάζονται τμήματα του για λοιμώξεις ή φλεγμονή ώστε να χορηγηθεί κατάλληλη θεραπεία στο νεογνό.
Εάν υπήρξαν επιπλοκές στην εγκυμοσύνη ή τον τοκετό, το νοσοκομείο μπορεί να κάνει περαιτέρω ελέγχους για να κατανοήσει τις συνθήκες που επηρέασαν την πορεία της εγκυμοσύνης και την υγεία μητέρας και μωρού.
Αν ο πλακούντας δεν φαίνεται πλήρης, λαμβάνονται μέτρα για την αφαίρεση της κατακρατημένης πλακούντας.
Αφού αποκαλυφθούν όλα τα μυστικά του πλακούντα, οι γονείς μπορούν συνήθως να επιλέξουν αν θα τον κρατήσουν ή θα τον αφήσουν στο νοσοκομείο για απόρριψη ως βιοϊατρικό απόβλητο. Τα νοσοκομεία ακολουθούν αυστηρές διαδικασίες για την αποφυγή εξάπλωσης μολυσματικών ασθενειών.
Μπορώ να κρατήσω τον πλακούντα;
Πολλές οικογένειες έχουν πολιτισμικούς, θρησκευτικούς ή προσωπικούς λόγους για να κρατήσουν τον πλακούντα. Όμως, όταν αποκοπεί από το σώμα, αλλοιώνεται γρήγορα και γίνεται πρόσφορο έδαφος για βακτήρια. Αν θέλεις να τον κρατήσεις, πρέπει να τον διατηρήσεις και να τον μεταφέρεις σωστά.
Γιατί μπορεί να θέλεις να κρατήσεις τον πλακούντα σου
Πνευματικές ή συμβολικές παραδόσεις
Υπάρχουν πολλές παραδόσεις, δοξασίες και μύθοι γύρω από τη δύναμη και τη σημασία του πλακούντα. Σε κάποιους πολιτισμούς ο πλακούντας θεωρείται ιερό όργανο. Η οικογένειά σου ίσως ακολουθεί τελετουργίες ή έθιμα, όπως να τον θάβει σε ιδιαίτερο μέρος ή να φυτεύει ένα δέντρο για να τιμήσει τη γέννηση του παιδιού.
Διατροφή ή ιατρική
Στο ζωικό βασίλειο είναι συχνή πρακτική η μητέρα να καταναλώνει τον πλακούντα (afterbirth), ενστικτωδώς για να μην ανιχνευθεί η γέννα από αρπακτικά. Και οι άνθρωποι ίσως το έκαναν στο παρελθόν, αλλά υπάρχουν λίγες απτές αποδείξεις. Ωστόσο, σε ορισμένους λαούς, ο πλακούντας χρησιμοποιήθηκε στην παραδοσιακή ιατρική για διάφορες θεραπείες.
Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον για την κατανάλωση πλακούντα από τη μητέρα με στόχο την ορμονική ισορροπία, την ενίσχυση της ενέργειας ή τη μείωση της κατάθλιψης μετά τον τοκετό. Ωστόσο, τα επιστημονικά δεδομένα είναι λίγα.
Όσες το επιλέγουν, συχνά προσλαμβάνουν ειδικό ενθυλάκωσης πλακούντα, που συλλέγει τον πλακούντα, τον ατμίζει, αφυδατώνει και τον αλέθει σε σκόνη. Αυτή διατηρείται σε κάψουλες ώστε η μητέρα να τις λαμβάνει με ασφάλεια, χωρίς κίνδυνο μόλυνσης.
Δημιουργικά έργα
Ο πλακούντας λειτουργεί ως «πρώτη μητέρα», ενώ το δίκτυο αγγείων του θυμίζει το «δέντρο της ζωής». Πολλοί αντλούν προσωπικά νοήματα από αυτή τη δομή και τη χρησιμοποιούν για διαχρονική τέχνη ή ανάμνηση. Για παράδειγμα, μπορείς να τον αποτυπώσεις σε ρητίνη, να κάνεις αποτυπώματα με το αίμα του ή να διατηρήσεις την εικόνα του μοναδικού του αγγειακού δικτύου που στήριξε την ανάπτυξη του παιδιού σου. Υπάρχουν επιχειρήσεις που τοποθετούν τμήματα του πλακούντα σε κοσμήματα ή διακοσμητικά, για να τον έχεις πάντα μαζί σου.
Ιατρική έρευνα
Πιο επιστημονικά προσανατολισμένες οικογένειες μπορούν να δωρίσουν τον πλακούντα προς όφελος της έρευνας, της εκπαίδευσης ή της θεραπείας. Ο πλακούντας περιέχει πολύτιμα βλαστοκύτταρα και ιστούς, χρήσιμα για την αναγεννητική ιατρική, τη μηχανική των ιστών και την ανάπτυξη νέων θεραπειών.
Τελικά λόγια
Ερευνητές εκτιμούν ότι τουλάχιστον 100 δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν ζήσει και πεθάνει από την αρχή της ανθρωπότητας. Πάνω από 100.000.000.000 πλακούντες στήριξαν ισάριθμα αναπτυσσόμενα μωρά. Κι όμως, τόσα παραμένουν ακόμη μυστήριο. Ελπίζουμε το άρθρο να σου έδωσε μια μικρή ιδέα για τα θαύματα του πλακούντα.
Κατέβασε το WomanLog τώρα:
