Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και γονιμότητα
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (ΣΠΩ) είναι μια ομάδα συμπτωμάτων, ή «σύνδρομο», που επηρεάζει τις ωοθήκες και την ωορρηξία. Είναι συχνό στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Οι γυναίκες με ΣΠΩ παράγουν υψηλότερα από τα φυσιολογικά επίπεδα ανδρογόνων (ανδρικές ορμόνες). Αυτή η ανισορροπία ορμονών διαταράσσει τον εμμηνορροϊκό κύκλο—ασυνήθιστες ή παρατεταμένες περιόδους—και οι ωοθήκες μπορεί να αναπτύξουν πολλαπλά ωοθυλάκια (μικρές κύστεις υγρού που παράγουν ορμόνες και επηρεάζουν τη γονιμότητα) και να μην απελευθερώνουν τακτικά ωάρια, γεγονός που δυσκολεύει την εγκυμοσύνη. Μια ακριβής και έγκαιρη διάγνωση διευκολύνει τη λήψη κατάλληλης θεραπείας για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων.
Στην εφηβεία, μια γυναίκα έχει περίπου 400.000 αρχέγονα ή ανενεργά ωοθυλάκια, το καθένα με τη δυνατότητα να απελευθερώσει ένα ωάριο για γονιμοποίηση. Στις γυναίκες με ΣΠΩ, τα ωάρια δεν ωριμάζουν και δεν προκαλούν ωορρηξία. Αντίθετα, ανώριμα ωοθυλάκια συσσωρεύονται στις ωοθήκες. Οι Αμερικανοί γυναικολόγοι Ίρβινγκ Φ. Στάιν και Μάικλ Λ. Λεβένταλ, που περιέγραψαν αυτό το σύνδρομο το 1935 (το σύνδρομο είναι επίσης γνωστό ως σύνδρομο Stein-Leventhal), μπερδεύτηκαν βλέποντας τα πολλά ωοθυλάκια στις ωοθήκες ως κύστεις. Η λέξη «πολυκυστικές» στο σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών σημαίνει «πολλές κύστεις». Παρόλο που το πρόβλημα υγείας έχει αναγνωριστεί εδώ και πολλά χρόνια, η αιτία του ΣΠΩ παραμένει άγνωστη.
Πώς να αναγνωρίσεις το ΣΠΩ;
Πολλές γυναίκες έχουν ΣΠΩ χωρίς να το γνωρίζουν. Σύμφωνα με μία μελέτη, έως και το 70% των γυναικών με ΣΠΩ δεν είχαν διαγνωστεί. Τα συμπτώματα συχνά εμφανίζονται κατά την εφηβεία, αλλά οι ήπιες περιπτώσεις διαγιγνώσκονται συχνότερα σε ηλικία 25–30 ετών.
Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- ακανόνιστους εμμηνορροϊκούς κύκλους
- υπερβολική αιμορραγία κατά την εμμηνόρροια
- υπερτρίχωση (τριχοφυΐα) στο πρόσωπο και το σώμα
- ακμή στο πρόσωπο, το στήθος και την πλάτη
- αραίωση ή απώλεια μαλλιών στο τριχωτό της κεφαλής· ανδρογενετικού τύπου αλωπεκία
- αύξηση βάρους ή δυσκολία απώλειας βάρους
- σκουρόχρωση του δέρματος, κυρίως στις πτυχές του λαιμού, στη βουβωνική χώρα και κάτω από το στήθος
- θηλώματα δέρματος—μικρά εξογκώματα στις μασχάλες ή την περιοχή του λαιμού
Ελλείψει άλλης νόσου (όπως συγγενής υπερπλασία των επινεφριδίων ή όγκοι ωοθηκών/επινεφριδίων), η παρουσία τουλάχιστον δύο από τα παραπάνω συμπτώματα υποδηλώνει διάγνωση ΣΠΩ.
Παρόλο που έχουν εντοπιστεί πάνω από είκοσι γονίδια που σχετίζονται με το σύνδρομο, εξηγούν λιγότερο από το 10% των περιπτώσεων ΣΠΩ. Ωστόσο, υπάρχει 30% πιθανότητα να εμφανιστεί ΣΠΩ αν έχει διαγνωστεί εντός της οικογένειας. Προς το παρόν η κληρονομικότητα είναι ο πιο προβλέψιμος παράγοντας κινδύνου. Πιστεύεται επίσης ότι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως οι ενδοκρινικοί διαταράκτες (χημικές ουσίες που παρεμβαίνουν στο ενδοκρινικό/ορμονικό σύστημα), παίζουν ρόλο στην έναρξη της νόσου.
Μια πολυπαραγοντική νόσος
Οι επιστήμονες και οι γιατροί δεν έχουν εντοπίσει ακόμα την αιτία του ΣΠΩ. Πιστεύεται ότι οι γυναίκες με ΣΠΩ έχουν πολλούς αλληλένδετους παράγοντες που συμβάλλουν στο σύνδρομο.
Υψηλά επίπεδα ανδρογόνων: Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα αυξημένα επίπεδα ανδρικών ορμονών (υπερανδρογονισμός) εμποδίζουν τις ωοθήκες να παράγουν φυσιολογικά ορμόνες και ωάρια. Όταν μια γυναίκα είναι γόνιμη, πολλά μικρά ωοθυλάκια αρχίζουν να αναπτύσσονται σε κάθε εμμηνορροϊκό κύκλο. Τελικά, ένα από αυτά γίνεται κυρίαρχο και απελευθερώνει ένα ωάριο. Τα υπόλοιπα ωοθυλάκια συρρικνώνονται και απορροφώνται στον οργανισμό. Σε σοβαρές περιπτώσεις ΣΠΩ, τα υπερβολικά ανδρογόνα αυξάνουν την αντίσταση των ωοθυλακίων σε αυτή τη διαδικασία και συσσωρεύονται στην ωοθήκη αντί να ωριμάσουν.
Αντίσταση στην ινσουλίνη: Έως και το 70% των γυναικών με ΣΠΩ έχουν αντίσταση στην ινσουλίνη, που σημαίνει ότι τα κύτταρα αδυνατούν να χρησιμοποιήσουν σωστά την ινσουλίνη. Η ινσουλίνη είναι ορμόνη του παγκρέατος που βοηθά το σώμα να μεταβολίσει σάκχαρα, την κύρια πηγή ενέργειας. Όταν τα κύτταρα δεν χρησιμοποιούν σωστά την ινσουλίνη, το σώμα χρειάζεται μεγαλύτερη ποσότητα. Το πάγκρεας παράγει επιπλέον ινσουλίνη για να αντισταθμίσει. Η περίσσεια ινσουλίνης οδηγεί τις ωοθήκες να παράγουν περισσότερα ανδρογόνα. Η παχυσαρκία είναι βασικός παράγοντας στην αντίσταση ινσουλίνης.
Φλεγμονή: Οι γυναίκες με ΣΠΩ συχνά παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα φλεγμονής στον οργανισμό τους. Το υπερβολικό σωματικό βάρος μπορεί να επιτείνει τη φλεγμονή. Μελέτες έχουν επίσης συνδέσει την υπερβολική φλεγμονή με υψηλότερα επίπεδα ανδρογόνων.
Παχυσαρκία: Η παχυσαρκία αποτελεί πλέον συχνό χαρακτηριστικό του ΣΠΩ. Εκτός από την επίδραση στην αναπαραγωγική ικανότητα, το ΣΠΩ έχει και μεταβολικά χαρακτηριστικά. Το 40–80% των γυναικών με ΣΠΩ είναι υπέρβαρες ή παχύσαρκες, αυξάνοντας σημαντικά τον κίνδυνο διαταραχής ανοχής γλυκόζης και διαβήτη τύπου 2. Περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως διατροφή πλούσια σε θερμίδες και μειωμένη φυσική δραστηριότητα συμβάλλουν στα υψηλά ποσοστά παχυσαρκίας στις γυναίκες με ΣΠΩ. Μέχρι σήμερα, τα υπεύθυνα γονίδια για το ΣΠΩ δεν έχουν καθοριστεί πλήρως.
Επιπλοκές
Το ΣΠΩ μπορεί να προκαλέσει διάφορες επιπλοκές. Η πιο κοινή (και αντιμετωπίσιμη) επιπλοκή είναι η υπογονιμότητα. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το ΣΠΩ προκαλεί ανισορροπία στις γυναικείες σεξουαλικές ορμόνες που μπορεί να εμποδίζει την ανάπτυξη και απελευθέρωση ώριμου ωαρίου. Χωρίς ώριμο ωάριο, δεν πραγματοποιείται ούτε ωορρηξία ούτε εγκυμοσύνη.
Εκτός από προβλήματα γονιμότητας, το ΣΠΩ μπορεί να προκαλέσει και άλλες μακροχρόνιες επιπλοκές.
Έως και το 80% των γυναικών με ΣΠΩ είναι υπέρβαρες ή παχύσαρκες. Και η παχυσαρκία και το ΣΠΩ αυξάνουν τον κίνδυνο για υψηλό σάκχαρο, αυξημένη αρτηριακή πίεση και μη φυσιολογικό χοληστερίνη. Όλοι αυτοί οι παράγοντες συνιστούν μεταβολικό σύνδρομο που αυξάνει τον κίνδυνο για καρδιακή νόσο, διαβήτη, διάφορες καρδιαγγειακές παθήσεις (εγκεφαλικό, έμφραγμα) και καρκίνο του ενδομητρίου.
Η υπνική άπνοια, άλλη επιπλοκή του ΣΠΩ, είναι μια δυνητικά σοβαρή διαταραχή ύπνου με επαναλαμβανόμενες διακοπές της αναπνοής. Αν ροχαλίζεις δυνατά και νιώθεις κούραση ακόμη και μετά από επαρκή ύπνο, ίσως πάσχεις από υπνική άπνοια.
Άλλες επιπλοκές του ΣΠΩ περιλαμβάνουν:
- ανώμαλη αιμορραγία μήτρας
- κατάθλιψη
- άγχος
- διαταραχές διατροφής
Πώς διαγιγνώσκεται το ΣΠΩ;
Για να βοηθήσει στη διάγνωση του ΣΠΩ και να αποκλείσει άλλες αιτίες των συμπτωμάτων σου, η γιατρός σου θα σε ρωτήσει για το ιατρικό ιστορικό σου, θα διενεργήσει κλινική εξέταση και θα κάνει ορισμένες εξετάσεις.
Η κλινική εξέταση περιλαμβάνει συνήθως μέτρηση αρτηριακής πίεσης, προσδιορισμό του δείκτη μάζας σώματος και περιφέρειας μέσης, έλεγχο για υπερτρίχωση στο πρόσωπο, στήθος ή πλάτη, καθώς και για ακμή ή αποχρωματισμό δέρματος. Η γιατρός ίσως ελέγξει για απώλεια μαλλιών και άλλες παθήσεις (όπως διόγκωση θυρεοειδούς αδένα).
Ενδέχεται να κάνει γυναικολογική εξέταση για σημάδια υπερανδρογονισμού ( όπως διόγκωση κλειτορίδας) και να ελέγξει αν οι ωοθήκες είναι διογκωμένες ή ερεθισμένες.
Ο υπέρηχος πυέλου (ή σαλπιγγογραφία) χρησιμοποιεί ηχητικά κύματα για να εξετάσει τις ωοθήκες για κύστεις και να ελέγξει το ενδομήτριο.
Μπορεί να χρειαστεί αιματολογικός έλεγχος για τον προσδιορισμό των επιπέδων ανδρογόνων και άλλων ορμονών που σχετίζονται με συχνά προβλήματα υγείας που μπορεί να παρερμηνευθούν ως ΣΠΩ, όπως παθήσεις θυρεοειδούς. Η γιατρός σου ίσως μετρήσει τη χοληστερίνη σου και σε ελέγξει για διαβήτη.
Δεν υπάρχει μία και μοναδική εξέταση για τη διάγνωση του ΣΠΩ. Όταν αποκλειστούν άλλες καταστάσεις, η διάγνωση βασίζεται συνήθως στην παρουσία τουλάχιστον δύο από τα εξής τρία: αυξημένα ανδρογόνα, ακανόνιστη εμμηνόρροια και κύστεις στις ωοθήκες.
Κράτησε σημειώσεις για τον κύκλο σου και όποιες ανωμαλίες παρατηρείς. Και άλλα συμπτώματα όπως αύξηση βάρους, ακμή ή αυξημένη τριχοφυΐα λαμβάνονται υπόψη στη διάγνωση.
Πώς αντιμετωπίζεται το ΣΠΩ;
Παρόλο που δεν υπάρχει οριστική θεραπεία για το ΣΠΩ, τα συμπτώματα μπορούν να ελεγχθούν. Η γιατρός σου μπορεί να καταρτίσει για σένα ένα εξατομικευμένο πλάνο θεραπείας, ανάλογα με τα συμπτώματά σου, την επιθυμία για τεκνοποίηση, και τον κίνδυνο μακροπρόθεσμων προβλημάτων υγείας όπως ο διαβήτης ή η καρδιακή νόσος. Πολλές γυναίκες χρειάζονται συνδυασμό θεραπειών για να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα συμπτώματα.
Ορμονικά αντισυλληπτικά μπορούν να βοηθήσουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων του ΣΠΩ, όπως το χάπι, το επίθεμα, η ένεση, ο κολπικός δακτύλιος και το ενδομήτριο σπιράλ (IUD).
Για γυναίκες που δεν επιθυμούν εγκυμοσύνη, τα ορμονικά αντισυλληπτικά μπορούν να:
- ρυθμίσουν τον εμμηνορροϊκό κύκλο
- μειώσουν τον κίνδυνο καρκίνου ενδομητρίου
- βελτιώσουν την ακμή και να μειώσουν την υπερτρίχωση σε πρόσωπο και σώμα (ζήτησε από τη γιατρό σου αντισυλληπτικά που περιέχουν και οιστρογόνο και προγεστερόνη).
Τι μπορώ να κάνω μόνη μου;
Αν και το ΣΠΩ είναι μια πολύπλοκη νόσος, υπάρχουν πολλά που μπορείς να κάνεις για να βελτιώσεις την υγεία σου. Για παράδειγμα, η υγιεινή διατροφή και η αποφυγή ορισμένων επιβλαβών συστατικών μπορούν να μειώσουν σημαντικά τα συμπτώματα.
Μια θρεπτική διατροφή βοηθά στη ρύθμιση των ορμονών και του κύκλου, ενώ τα επεξεργασμένα τρόφιμα εντείνουν τη φλεγμονή και την αντίσταση στην ινσουλίνη.
Μερικά βήματα που μπορείς να ακολουθήσεις στο σπίτι για τη διαχείριση του ΣΠΩ είναι:
- Απώλεια βάρους. Υγιεινές διατροφικές συνήθειες και τακτική σωματική δραστηριότητα θα σε βοηθήσουν να μειώσεις το βάρος σου, γεγονός που μπορεί να μειώσει το σάκχαρο, να βελτιώσει τη χρήση της ινσουλίνης από το σώμα σου και να βοηθήσει στην ομαλοποίηση των ορμονών σου.
- Αφαίρεση ανεπιθύμητης τριχοφυΐας. Κρέμες αποτρίχωσης (διατίθενται στα φαρμακεία), αποτρίχωση με λέιζερ ή ηλεκτρόλυση βοηθούν στην αφαίρεση της υπερβολικής τριχοφυΐας.
- Επιβράδυνση ανάπτυξης τριχών. Μια φαρμακευτική αγωγή για το δέρμα (κρέμα εφλορνιθίνης) μπορεί να επιβραδύνει τον ρυθμό ανάπτυξης νέων τριχών σε ανεπιθύμητα σημεία.
Ενώ οι ερευνητές συνεχίζουν να αναζητούν νέες θεραπείες για το ΣΠΩ, όλες μας μπορούμε να επικεντρωθούμε στη διατήρηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής και στην παρακολούθηση οποιασδήποτε αλλαγής στον εμμηνορροϊκό κύκλο.
Μπορείς να καταγράφεις την περίοδό σου χρησιμοποιώντας το WomanLog. Κατέβασε τώρα το WomanLog:
