Γυναίκες και ΔΕΠΥ: Είναι Πιο Συχνή από Ό,τι Νομίζαμε!
Η αναβλητικότητα, η αφηρημάδα, η ευερεθιστότητα και το άγχος είναι κομμάτια της ανθρώπινης ζωής. Για τα άτομα με ΔΕΠΥ, όμως, αυτά αποτελούν καθημερινές προκλήσεις. Για εκείνες είναι σχεδόν αδύνατο να «συμμαζευτούν» ή να «σταματήσουν να είναι τεμπέλες». Ακόμα και οι πιο απλές εργασίες απαιτούν υπερβολική προσπάθεια, κάτι που δύσκολα κατανοείται αν δεν έχεις ΔΕΠΥ. Ειδικά οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη δυσκολία στη διάγνωση και τη θεραπεία της ΔΕΠΥ.
Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) φέρει στίγμα και σπάνια συζητιέται, παρόλο που πάνω από 9% των παιδιών ηλικίας 3–17 ετών στις ΗΠΑ έχουν διαγνωσθεί. Ακόμη είναι σύνηθες να συνδέεται η ΔΕΠΥ με αγόρια που είναι φωνακλάδικα, ανήσυχα ή αφηρημένα. Πλέον γνωρίζουμε πως η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη. Τα τελευταία χρόνια η επιστημονική κοινότητα έχει καταλήξει πως τα κορίτσια και οι γυναίκες είναι εξίσου πιθανό να έχουν τη διαταραχή όσο και οι άνδρες, απλώς διαγιγνώσκονται σε λιγότερο από τις μισές περιπτώσεις.
Η ΔΕΠΥ είναι μια χρόνια ψυχική διαταραχή που επηρεάζει διάφορες εγκεφαλικές διαδικασίες. Παλαιότερα θεωρούνταν νευροαναπτυξιακή διαταραχή της παιδικής ηλικίας που ξεπερνιέται ή αφορά μόνο υπερκινητικά παιδιά, κυρίως αγόρια. Νέα ευρήματα δείχνουν ότι, αν και οι δυσκολίες της παιδικής ΔΕΠΥ μπορεί να μειωθούν με τα χρόνια, τα συμπτώματα παραμένουν και στην ενήλικη ζωή και για τα δύο φύλα—απλώς εκδηλώνονται διαφορετικά.
ΔΕΠΥ vs ΔΕΠ
Το όνομα της διαταραχής έχει δύο μέρη—ελλειμματική προσοχή και υπερκινητικότητα. Παλαιότερα θεωρούνταν δύο διαφορετικές κατηγορίες. Ο όρος διαταραχή ελλειμματικής προσοχής (ΔΕΠ) είναι πλέον παρωχημένος· αναφερόταν στον αφηρημένο τύπο της ΔΕΠΥ.
Η σύγχρονη ιατρική αναγνωρίζει τρεις βασικούς τύπους ΔΕΠΥ:
- Υπερκινητικός/παρορμητικός
- Αφηρημένος
- Μικτός
Ένα άτομο με ΔΕΠΥ συνήθως εμφανίζει συμπτώματα και στις δύο πλευρές του φάσματος, αλλά ένας τύπος—υπερκινητικός ή αφηρημένος—κυριαρχεί γνωστικά.
Ο υπερκινητικός τύπος χαρακτηρίζεται από συνεχή ανάγκη για δράση και φυσική κίνηση. Οι γυναίκες με υπερκινητικό τύπο τείνουν να είναι παρορμητικές, να διακόπτουν συζητήσεις, να «τελειώνουν» φράσεις άλλων ή να μιλούν περισσότερο από όσο μπορούν οι άλλοι να παρακολουθήσουν· συχνά χρειάζονται έντονη σωματική δραστηριότητα για να νιώσουν καλά, φασκιώνονται και δυσκολεύονται να καθίσουν ήσυχες. Αυτός ο τύπος γίνεται εύκολα αντιληπτός και συχνά σχετίζεται λανθασμένα μόνο με αγόρια.
Όσες εμφανίζουν τον αφηρημένο τύπο έχουν επίσης δυσκολία συγκέντρωσης, αλλά παρουσιάζουν αδυναμία συγκράτησης πληροφοριών από συζητήσεις ή να θυμούνται οδηγίες. Μπορεί να φαίνονται «απομακρυσμένες», αφηρημένες, να χάνουν πράγματα, να δυσκολεύονται με τη διαχείριση χρόνου και ρουτινών, είτε πρόκειται για καθημερινές υποχρεώσεις είτε για σημαντικά ζητήματα. Αυτός ο τύπος συναντάται συχνότερα σε γυναίκες και κορίτσια.
Πρακτικά, τα αποτελέσματα είναι πολύ παρόμοια: δυσκολία συγκέντρωσης, συντήρησης συζητήσεων, ρουτίνας και οι εργασίες απαιτούν δυσανάλογη προσπάθεια.
Η διάκριση μεταξύ υπερκινητικού και αφηρημένου τύπου αφορά την έκφραση των συμπτωμάτων, κάτι σημαντικό για τη θεραπεία. Ωστόσο, οι γνωστικές διαδικασίες στη βάση τους μοιάζουν αρκετά.
Ο τρόπος που εκφράζουμε σκέψεις και συναισθήματα σχετίζεται με την προσωπικότητά μας, την ανατροφή και τα πολιτισμικά πρότυπα—ισχύει και για τα άτομα με ΔΕΠΥ.
Κάποια μπορεί να εκφράζει τον εκνευρισμό της δυνατά ή επιθετικά, ενώ μία ήσυχη γυναίκα νιώθει το ίδιο αλλά το κρατά μέσα της. Ομιλητικότητα και παρορμητικότητα συχνά συγκαλύπτουν ανασφάλεια ή αφηρημάδα.
Πώς εκδηλώνεται η ΔΕΠΥ στις γυναίκες;
Συχνά συμπτώματα της ΔΕΠΥ στις γυναίκες:
- Δυσκολία συγκέντρωσης σε συζητήσεις
- Έλλειψη εστίασης και ολοκλήρωσης εργασιών
- Δυσκολία στη διαχείριση χρόνου και διατήρηση ρουτίνας
- Εύκολη πλήξη
- Εύκολη απόσπαση
- Εύκολη υπερφόρτωση
- Αφηρημάδα/ξεχνάει εύκολα
- Παρορμητικότητα που οδηγεί σε σπατάλες ή βιαστικές αποφάσεις
- Ακατάστατος χώρος διαβίωσης και εργασίας
- Συνεχές άγχος
- Υπερεστίαση σε ενδιαφέροντα θέματα
- Υπερανάλυση/σκέψη
- Δυσκολία στη λήψη αποφάσεων
- Ασχολία με ασήμαντες εργασίες (busywork)
- Τάση για υπερκόπωση, που οδηγεί σε εξουθένωση
Τι προκαλεί τη ΔΕΠΥ;
Αν και η ακριβής αιτία δεν είναι γνωστή, η έρευνα συνεχίζεται. Είναι τεκμηριωμένη η γενετική προδιάθεση.
Αν ένας γονέας έχει τη ΔΕΠΥ, είναι πολύ πιθανό να την κληρονομήσουν και τα παιδιά. Συχνά, οι γονείς αναγνωρίζουν τα δικά τους συμπτώματα όταν διαγνωστεί το παιδί τους, κυρίως οι γυναίκες.
Όταν κάποια έχει γενετική προδιάθεση, διάφοροι παράγοντες μπορούν να επιδεινώσουν τα συμπτώματα, όπως:
- Πρόωρη γέννηση
- Άλλες παθήσεις όπως επιληψία
- Τραύμα ή εγκεφαλική βλάβη
- Χρόνιο στρες
- Υπερδιέγερση
- Έλλειψη ρουτίνας
- Κακές διατροφικές συνήθειες
- Λανθασμένη χρήση φαρμάκων/διεγερτικών
- Ορμονικές αλλαγές, π.χ. στην εμμηνόπαυση
Για κάποιον με ΔΕΠΥ, οι κακές συνήθειες διαιωνίζουν τη δυσκολία. Ακατάστατο σπίτι, ανθυγιεινή διατροφή, και το άγχος από παραλείψεις και deadlines χειροτερεύουν τη ΔΕΠΥ, ενώ η ίδια η ΔΕΠΥ δυσχεραίνει τη λήψη θετικών μέτρων.
Δεν είναι τεμπελιά: Υπάρχουν διαρθρωτικές διαφορές στον εγκέφαλο των ατόμων με ΔΕΠΥ, που αλλάζουν το «σημείο εκκίνησης» σε σχέση με τα νευροτυπικά άτομα.
Ο εγκέφαλος με ΔΕΠΥ
Η ΔΕΠΥ είναι ευρεία διαταραχή με παραλλαγές στην εκδήλωση, αλλά έχουν καταγραφεί ορισμένα ενιαία χαρακτηριστικά.
Νευρολογική έρευνα δείχνει ότι κάποιες περιοχές του εγκεφάλου αναπτύσσονται γρηγορότερα ή πιο αργά, και η συνδεσιμότητα διαφέρει σε σχέση με τους νευροτυπικούς εγκεφάλους.
Οι νευροδιαβιβαστές που ρυθμίζουν τη «συνηθισμένη» εγκεφαλική λειτουργία είναι «δυσρυθμισμένοι» στα άτομα με ΔΕΠΥ. Τα μηνύματα μεταξύ εγκεφαλικών περιοχών δεν μεταφέρονται πάντα αποτελεσματικά.
Οι δύο βασικοί νευροδιαβιβαστές που συνήθως παρουσιάζουν διαταραχές είναι η ντοπαμίνη και η νοραδρεναλίνη. Και οι δύο σχετίζονται άμεσα με διάθεση και κίνητρο. Ανάλογα με τα επίπεδά τους και την εγκεφαλική αξιοποίηση, μπορεί να προκύψει υπερκινητικότητα ή έλλειψη κινήτρου—και οι δύο όψεις είναι «χαρακτηριστικά» της ΔΕΠΥ. Επίσης, τα άτομα με ΔΕΠΥ συχνά έχουν διαστρεβλωμένη αίσθηση του χρόνου.
Γιατί είναι δύσκολη η διάγνωση της ΔΕΠΥ;
Αν και είναι δεδομένο πως ο εγκέφαλος με ΔΕΠΥ λειτουργεί διαφορετικά, δεν γνωρίζουμε επαρκώς το «γιατί»—ακόμα.
Για τη διάγνωση, οι γιατροί ακολουθούν ακόμα οδηγίες 40 ετών· χρησιμοποιούν checklists που βασίστηκαν αρχικά σε αγόρια λευκής φυλής με παρόμοια κοινωνική καταγωγή. Τα κριτήρια αλλάζουν, αλλά με αργό ρυθμό.
Επειδή τα βασικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ μοιάζουν με συνηθισμένες ανθρώπινες συμπεριφορές—αφηρημάδα, έλλειψη κινήτρου, αναβλητικότητα—λίγες γυναίκες παραπέμπονται για περαιτέρω έλεγχο. Συχνά χαρακτηρίζονται ως τεμπέλες ή αναξιόπιστες και βιώνουν κοινωνικό στίγμα σε σχολείο και εργασία.
Για χρόνια η ΔΕΠΥ εθεωρείτο κυρίως «ανδρική» διαταραχή και αυτό παραμένει. Στις ΗΠΑ το 13% των αγοριών και μόλις 6% των κοριτσιών διαγιγνώσκονται. Πλέον ξέρουμε ότι περίπου ισάριθμες γυναίκες πάσχουν, όμως τα σημάδια συχνά αγνοούνται στις γυναίκες. Γιατί;
Στις γυναίκες η ΔΕΠΥ εμφανίζεται ως αφηρημένος τύπος πιο συχνά. Τα κορίτσια με ΔΕΠΥ ονειροπολούν, δυσκολεύονται να θυμηθούν πληροφορίες ή να κρατήσουν πρόγραμμα, αλλά δεν «πηδούν στους τοίχους» όπως τα αγόρια. Οι δυσκολίες τους περνούν απαρατήρητες, χωρίς να σημαίνει ότι δεν είναι πραγματικές.
Οι γυναίκες μεγαλώνουν με το μήνυμα να μην εκφράζουν αρνητικά συναισθήματα προς τα έξω. Αντί να ξεσπούν, οι γυναίκες εσωτερίκευουν τις δυσκολίες τους. Τα κορίτσια μαθαίνουν να μην διακόπτουν, και οι γονείς τις τιμωρούν αυστηρότερα, με αποτέλεσμα να γίνονται εξαιρετικές στο να κρύβουν τη ΔΕΠΥ τους.
Η «μάσκα» περιγράφει αυτό το σύνολο συμπεριφορών προσαρμογής στις προσδοκίες των άλλων. Οι γυναίκες ενθαρρύνονται να προσαρμόζονται τόσο καλά, που κανείς δεν βλέπει τις δυσκολίες, ακόμη κι αν έχουν ΔΕΠΥ.
Και οι γυναίκες βρίσκονται σε διπλή παγίδα: ακόμα και αν εκφράσουν τι βιώνουν, παραπέμπονται λιγότερο για ιατρική διερεύνηση.
Δυστυχώς, η αφηρημάδα, η παρορμητικότητα ή η λήθη συχνά θεωρούνται (λανθασμένα) «φυσιολογικά» για μια γυναίκα. Τα συμπτώματα αυτά αποδίδονται συνήθως στο PMS, ενώ μπορεί να είναι ένδειξη διαταραχής που με σωστή διάγνωση θεραπεύεται εύκολα.
Οι εναλλαγές διάθεσης και η θολούρα στο μυαλό είναι φυσιολογικά φαινόμενα και μπορεί να οφείλονται σε ορμόνες, όμως μπορεί να υποδηλώνουν σοβαρή διαταραχή που δεν πρέπει να αγνοείται.
Τα αρνητικά συναισθήματα των γυναικών, όπως ο θυμός ή η απογοήτευση, επίσης συχνά υποτιμώνται σε σχέση με την αντίστοιχη ανδρική εκδήλωση.
Άγχος και κατάθλιψη συχνά συνυπάρχουν με τη ΔΕΠΥ σε γυναίκες και κορίτσια, όπως και διατροφικές ή διαταραχές ύπνου. Διαταραχές πρόσληψης τροφής.
Πώς ζει κανείς με τη ΔΕΠΥ;
Αν και ένα μυαλό με ΔΕΠΥ θεωρείται διαταραγμένο σε σχέση με το νευροτυπικό, έχουμε κατανοήσει ότι δεν υπάρχει «φυσιολογικός» άνθρωπος. Αντί να προσπαθούμε να ταιριάξουμε στο τέλειο καλούπι, να μάθουμε να αγαπάμε και να αποδεχόμαστε τις διαφορές μας. Αν νομίζεις ότι έχεις ΔΕΠΥ, συμβουλεύσου μια επαγγελματία υγείας για έλεγχο.
Υπάρχουν πρακτικές τεχνικές διαχείρισης των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ:
Απλοποίηση και οργάνωση. Αν οι καθημερινές υποχρεώσεις απορροφούν πολλή ενέργεια, απλοποίησε και αυτοματοποίησε όπου γίνεται (στα ψώνια, στην πληρωμή λογαριασμών). Καθιέρωσε μικρές ρουτίνες, προγραμμάτισε παραγγελίες, τοποθέτησε τα βασικά αντικείμενα σε σταθερά, προσβάσιμα σημεία. Επένδυσε σε αντικείμενα που δεν απαιτούν φροντίδα—ρούχα και σεντόνια που δεν τσαλακώνουν, παχύφυτα που δεν θέλουν συχνό πότισμα, τρόφιμα που διατηρούνται και συνδυάζονται εύκολα. Εξέτασε αν αξίζει να πάρεις σκεύη ή εξοπλισμό όπως slow cooker ή ρομποτική σκούπα.
Περιορισμός περισπασμών στη δουλειά και το σπίτι. Απενεργοποίησε αχρείαστες ειδοποιήσεις, απεγγράψου από λίστες e-mail, δοκίμασε λευκούς ήχους ή playlist για ΔΕΠΥ.
Άσκηση. Η σωματική δραστηριότητα βοηθά στη διαχείριση του στρες και τη μείωση της ανησυχίας. Είκοσι με τριάντα λεπτά καθημερινά αρκούν για να αυξήσεις τη ντοπαμίνη και να «ανταπεξέλθεις» σε πολλές υποχρεώσεις. Πολλές γυναίκες μαθαίνουν πότε χρειάζονται διάλειμμα ή περίπατο για να επανέλθει η ενέργειά τους.
Υγεία και διατροφή: Ενημερώσου ποιες διατροφικές συνήθειες σε ωφελούν. Πολλές γυναίκες με ΔΕΠΥ ωφελούνται από διατροφή χαμηλή σε υδατάνθρακες/ζάχαρη και—συχνά—έχουν δυσκολία στην πέψη γλουτένης ή καζεΐνης.
Ημερολόγιο και πλάνο. Κατάγραψε τις εργασίες με σειρά προτεραιότητας σε καθημερινό planner. Αυτό βοηθά να φτάνεις στα πιο σημαντικά εγκαίρως. Μερικές φορές αρκούν μικρά εύκολα tasks για ενίσχυση της ντοπαμίνης. Το να σβήνεις εργασίες απ’ τη λίστα απελευθερώνει νοητικά αποθέματα. Προσοχή όμως στη «φάκα» των ασήμαντων δουλειών.
Σπάσε τις εργασίες σε μικρά κομμάτια και προσηλώσου σε ένα κάθε φορά. Π.χ. δίπλωσε ρούχα για 10 λεπτά με χρονόμετρο. Επιβράβευσε τον εαυτό σου. Ακόμη κι αν δεν τελειώσεις όλη τη δουλειά, πάντα θα έχεις κάνει παραπάνω απ’ το μηδέν. Δοκίμασε την τεχνική «pomodoro».
Σεβασμός στα όρια και φροντίδα εαυτού. Όλες περνούν φάσεις, τα πισωγυρίσματα δεν ορίζουν το ποια είσαι. Ατομική ή ομαδική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό μοτίβων συμπεριφοράς και προσφέρει εργαλεία και οπτική για βελτίωση. Μερικές φορές μια απλή άσκηση αναπνοής δίνει το περιθώριο να εστιάσεις ξανά: να τεντωθείς, να πιεις νερό ή να βρεις κάτι που θα σε ξεμπλοκάρει.
Φαρμακευτική αγωγή συχνά βοηθά στην ανακούφιση των συμπτωμάτων. Πολλές αναφέρουν ότι με κατάλληλη φαρμακευτική θεραπεία η ζωή απλοποιείται. Χορηγούνται διεγερτικά ή μη διεγερτικά για βελτίωση εστίασης/κινήτρου, καθώς και αντικαταθλιπτικά για παράλληλο άγχος ή κατάθλιψη.
Η ζωή μας εξελίσσεται. Τα συμπτώματα ΔΕΠΥ αλλάζουν στον χρόνο και μπορείς να προσαρμόζεις τις ρουτίνες σου.
Η ΔΕΠΥ είναι δια βίου κατάσταση, αλλά πολλές γυναίκες μπορούν να προσαρμοστούν και να ευδοκιμήσουν κάνοντας έξυπνες αλλαγές στο περιβάλλον τους, ιδιαίτερα με ξεκάθαρη διάγνωση και ουσιαστική υποστήριξη. Πολλές πετυχημένες επιχειρηματίες έχουν ΔΕΠΥ: η ανάγκη για αλλαγή και η αποστροφή στις ρουτίνες πυροδοτούν καινοτομία.
Δυστυχώς, η ΔΕΠΥ δεν είναι «υπερδύναμη». Είναι μια απαιτητική διαταραχή που επηρεάζει πολλούς ανθρώπους, αποτρέποντας τις από το να οργανώσουν τη ζωή τους, ακόμα κι αν φαίνεται όλα να λειτουργούν έξωθεν.
Το καλό νέο είναι ότι ολοένα και περισσότερες γυναίκες ενημερώνονται και ζητούν βοήθεια — υπάρχει λύση. Πρώτο βήμα είναι να παραδεχτείς πως αξίζεις βοήθεια—κάθε μέρα.
Μπορείς να παρακολουθείς τον κύκλο σου μέσω του WomanLog. Κατέβασε το WomanLog τώρα:
