Ορμόνες και Εναλλαγές Διάθεσης: Πώς Συνδέονται
Οι ορμόνες είναι υπεύθυνες για αμέτρητες λειτουργίες του σώματος και επηρεάζουν το σώμα μας με ποικίλους τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της διάθεσής μας. Επειδή ο εμμηνορροϊκός κύκλος εμπλέκει τόσες διαφορετικές ορμονικές διεργασίες, οι περισσότερες γυναίκες βιώνουν αντίστοιχα συναισθηματικά συμπτώματα.
Πολλές γυναίκες αναφέρουν ότι τα συμπτώματά τους υποβαθμίζονται, η ταλαιπωρία τους θεωρείται ασήμαντη και αναπόφευκτη. Αυτή η στάση αποτρέπει την αναζήτηση θεραπείας, παρατείνοντας συχνά την ταλαιπωρία από συμπτώματα που θα μπορούσαν να είχαν μειωθεί, ακόμα και εξαλειφθεί, με σχετική ευκολία.
Γυναικείες ταλαιπωρίες
Η «υστερία» ήταν κάποτε μια συνηθισμένη ιατρική διάγνωση για τις γυναίκες, βασισμένη στη θεωρία ότι η μήτρα μπορούσε να κινείται ελεύθερα στο σώμα. (Αυτή η ιδέα αργότερα συνδέθηκε με δαιμονική κατοχή!) Τα συμπτώματα της υστερίας περιλάμβαναν άγχος, ευερεθιστότητα, λιποθυμίες, σεξουαλικά προκλητική συμπεριφορά, έλλειψη σεξουαλικής επιθυμίας και γενικά ενοχλητική και απρόβλεπτη συμπεριφορά.
Σήμερα έχουμε φτάσει σε μια πολύ πιο ακριβή κατανόηση του γυναικείου σώματος και των κύκλων του και μπορούμε να αναλύσουμε τις εναλλαγές διάθεσης από ορμονική σκοπιά.
Σε αυτό το άρθρο, θα συζητήσουμε για τα οιστρογόνα, την προγεστερόνη και την τεστοστερόνη. Τα δύο πρώτα θεωρούνται γενικά γυναικείες ορμόνες, ενώ η τρίτη θεωρείται ανδρική. Ωστόσο, τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες παράγουν και τις τρεις, σε κάποιο βαθμό.
Οιστρογόνα
Τα οιστρογόνα — η γυναικεία σεξουαλική ορμόνη — παίζουν σημαντικό ρόλο στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα. Η πλειονότητα των οιστρογόνων μιας γυναίκας παράγεται στις ωοθήκες, αλλά σε μικρή ποσότητα παράγονται και στα επινεφρίδια και στα λιπώδη κύτταρα. Κατά την εγκυμοσύνη, ο πλακούντας επίσης παράγει οιστρογόνα.
Ο όρος «οιστρογόνα» περιγράφει στην πραγματικότητα μια οικογένεια χημικά παρόμοιων ορμονών – οιστρογόνες:
- Οιστρόνη — αδύναμη οιστρογόνα, στεροειδής, δευτερεύουσα γυναικεία σεξουαλική ορμόνη. Το σώμα μπορεί να τη μετατρέπει σε οιστραδιόλη όταν χρειάζεται. Είναι γνωστή ως η κυρίαρχη μορφή οιστρογόνου στην εμμηνόπαυση.
- Οιστριόλη — αδύναμη οιστρογόνα, στεροειδής, δευτερεύουσα γυναικεία σεξουαλική ορμόνη. Τα επίπεδά της αυξάνονται κατά την εγκυμοσύνη, αλλά σχεδόν δεν ανιχνεύεται σε μη έγκυες γυναίκες.
- Οιστραδιόλη — η πιο ισχυρή οιστρογόνα, στεροειδής, η κύρια γυναικεία σεξουαλική ορμόνη. Εμφανίζεται και στους άνδρες και στις γυναίκες, όμως οι γυναίκες έχουν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα. Υψηλά επίπεδα οιστραδιόλης συνδέονται με ακμή, απώλεια λίμπιντο και κατάθλιψη. Εξαιρετικά υψηλά επίπεδα αυξάνουν τον κίνδυνο καρκίνου μήτρας και μαστού. Ωστόσο, αν τα επίπεδα είναι πολύ χαμηλά, μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση βάρους και καρδιαγγειακές παθήσεις.
Τα επίπεδα και η ανάπτυξη των οιστρογόνων διαφέρουν σε κάθε στάδιο ζωής — εφηβεία, εμμηνορρυσία, εγκυμοσύνη, και εμμηνόπαυση. Κατά την έναρξη της εφηβείας, τα οιστρογόνα παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη των αποκαλούμενων δευτερευόντων γυναικείων χαρακτηριστικών, όπως το στήθος, οι φαρδύτεροι γοφοί, η τριχοφυΐα στη βουβωνική χώρα και τις μασχάλες.
Αλλά δεν σταματούν εδώ! Τα οιστρογόνα…
- βοηθούν στη ρύθμιση του εμμηνορροϊκού κύκλου, ελέγχοντας την ανάπτυξη του ενδομητρίου στο πρώτο μισό του κύκλου.
- εάν το ωάριο δεν γονιμοποιηθεί, τα επίπεδα πέφτουν απότομα προκαλώντας εμμηνόρροια.
- αν το ωάριο γονιμοποιηθεί, συνεργάζονται με την προγεστερόνη για να διακόψουν την ωορρηξία κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Τα οιστρογόνα επίσης ελέγχουν τη γαλουχία και άλλες αλλαγές στο στήθος, συμβάλλουν στη δημιουργία των οστών και παίζουν ρόλο στην πήξη του αίματος. Διατηρούν τη δύναμη και το πάχος του τοιχώματος του κόλπου και της ουρήθρας, όπως και τη λίπανση του κόλπου.
Αυτοί είναι μόνο κάποιοι από τους λόγους που χρειαζόμαστε τα οιστρογόνα. Είναι δίκαιο να πούμε ότι πρόκειται για μια πολύ σημαντική ορμόνη σχετικά με το πώς λειτουργεί το σώμα και το μυαλό μας. Αναμενόμενα, όταν τα οιστρογόνα αυξομειώνονται, το ίδιο συμβαίνει και με άλλα πράγματα, όπως ο κύκλος, η τριχοφυΐα και η ευτυχία.
Προγεστερόνη
Η προγεστερόνη είναι στεροειδής ορμόνη που ανήκει στην ομάδα των προγεσταγόνων· η προγεστερόνη είναι το κύριο προγεσταγόνο στο ανθρώπινο σώμα. Η φυσιολογική της δράση ενισχύεται με την παρουσία οιστρογόνων.
Το ωχρό σωμάτιο στις ωοθήκες αποτελεί το κύριο σημείο παραγωγής προγεστερόνης, ενώ μικρότερες ποσότητες παράγονται και από τις ίδιες τις ωοθήκες, τα επινεφρίδια και τον πλακούντα (στην εγκυμοσύνη).
Η προγεστερόνη έχει πολλούς ρόλους, αλλά εδώ εστιάζουμε κυρίως στο ρόλο της στο αναπαραγωγικό σύστημα.
Η προγεστερόνη προετοιμάζει το ενδομήτριο για πιθανή εγκυμοσύνη — σε περίπτωση που το απελευθερωμένο ωάριο γονιμοποιηθεί. Επίσης, εμποδίζει τις μυϊκές συσπάσεις της μήτρας που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε απόρριψη του εμφυτευόμενου ωαρίου. Αν το ωάριο δεν γονιμοποιηθεί, το ωχρό σωμάτιο διασπάται, τα επίπεδα της προγεστερόνης πέφτουν και ξεκινά νέος κύκλος.
Η προγεστερόνη μερικές φορές αποκαλείται «ορμόνη εγκυμοσύνης», καθώς παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του εμβρύου, μεταξύ των οποίων:
- προετοιμάζει την επένδυση της μήτρας για την εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου·
- διεγείρει αδένες και ανάπτυξη αιμοφόρων αγγείων στο ενδομήτριο για τη θρέψη του εμβρύου·
- βοηθά στη διατήρηση του ενδομητρίου κατά την εγκυμοσύνη·
- στηρίζει τη δημιουργία του πλακούντα.
Αφού αναπτυχθεί ο πλακούντας, γίνεται δευτερεύουσα πηγή προγεστερόνης (η κύρια πηγή παραμένει το ωχρό σωμάτιο). Έτσι το σώμα της εγκύου διατηρεί αυξημένα επίπεδα προγεστερόνης σε όλη την εγκυμοσύνη· αυτό αποτρέπει την ωρίμανση επιπλέον ωαρίων και βοηθά στην προετοιμασία των μαστών για την παραγωγή γάλακτος.
Τα επίπεδα των οιστρογόνων και της προγεστερόνης μειώνονται σημαντικά πριν την εμμηνόπαυση. Αυτό θεωρείται η αιτία πολλών κοινών συμπτωμάτων αυτής της περιόδου, για αυτό συχνά συνταγογραφείται ορμονική υποκατάσταση για την ανακούφιση τους. Ωστόσο, χρειάζεται προσοχή καθώς ενδέχεται να υπάρξουν παρενέργειες.
Τεστοστερόνη
Η τεστοστερόνη είναι βασική σεξουαλική ορμόνη και αναβολικό στεροειδές. Παράγεται από τους γόνους — όρχεις στους άνδρες και ωοθήκες στις γυναίκες. Τα επινεφρίδια παράγουν επίσης μικρές ποσότητες τεστοστερόνης στα δύο φύλα. Τα επίπεδα αυξάνονται έντονα στην εφηβεία και μειώνονται στις μεγάλες ηλικίες και στα δύο φύλα.
Η τεστοστερόνη είναι ανδρογόνο, δηλαδή διεγείρει την ανάπτυξη δευτερευόντων σεξουαλικών χαρακτηριστικών στους άνδρες:
- ανάπτυξη μυών
- αύξηση οστικής μάζας
- τριχοφυΐα
- μεταβολές φωνής
- μεγέθυνση πέους, όρχεων και προστάτη
- αλλαγές συμπεριφοράς, όπως αύξηση αυτοπεποίθησης, ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, επιθετικότητα και λίμπιντο
Η τεστοστερόνη στις γυναίκες βρίσκεται γενικά στο 5–10% της ποσότητας που υπάρχει στους άνδρες. Στις γυναίκες, η τεστοστερόνη συνεργάζεται με τα οιστρογόνα για να βοηθά στην επιδιόρθωση, ανάπτυξη και διατήρηση ιστών και οστών.
Γιατί λοιπόν οι εναλλαγές διάθεσης;
Οι τρέχουσες θεωρίες εντοπίζουν ως κύριο αίτιο των εναλλαγών διάθεσης τις ορμονικές διακυμάνσεις στο δεύτερο μισό του κύκλου. Κατά τη φάση της ωορρηξίας, το σώμα απελευθερώνει ωάριο, με αποτέλεσμα πτώση των επιπέδων οιστρογόνων και προγεστερόνης που μπορούν να προκαλέσουν τόσο σωματικά όσο και συναισθηματικά συμπτώματα.
Οι αλλαγές στα επίπεδα οιστρογόνων και προγεστερόνης επηρεάζουν τα επίπεδα σεροτονίνης. Η σεροτονίνη είναι ορμόνη αλλά και νευροδιαβιβαστής. Ρυθμίζει τη διάθεση, τον κύκλο ύπνου, την όρεξη και την πέψη.
Περίπου το 95% της σεροτονίνης παράγεται στο εσωτερικό του γαστρεντερικού σωλήνα, όπου ρυθμίζει τις κινήσεις του εντέρου. Το υπόλοιπο 5% παράγεται στο στέλεχος του εγκεφάλου, όπου μεταβιβάζει σήματα μεταξύ νευρικών κυττάρων.
Η σεροτονίνη στον εγκέφαλο θεωρείται από τις σημαντικότερες ορμόνες για τη ρύθμιση της διάθεσης. Ωστόσο, ο ρόλος της στη δημιουργία ή πρόληψη των συμπτωμάτων του PMS, ειδικά των ψυχολογικών, δεν έχει κατανοηθεί πλήρως.
Πώς να αντιμετωπίζεις τις εναλλαγές διάθεσης
Το ορμονικό σύστημα είναι περίπλοκο και εδώ αγγίζουμε μόνο την επιφάνεια. Οι ορμόνες λειτουργούν συνδυαστικά για να ρυθμίσουν τα πολύπλοκα συστήματα του σώματος. Συνεπώς, δεν υπάρχει κάποιο μαγικό χάπι που μπορεί να βελτιώσει άμεσα τη διάθεση.
Αν παρατηρείς εναλλαγές διάθεσης σχετιζόμενες με τον κύκλο σου, κράτησε ημερολόγιο διάθεσης για να παρακολουθείς πώς αισθάνεσαι σε διαφορετικές φάσεις. Το PMS θα εμφανίζεται ρυθμικά, κυκλικά.
Ένα λεπτομερές αρχείο των τελευταίων κύκλων σου μπορεί να αποδειχτεί χρήσιμο αν θέλεις να συζητήσεις τα συμπτώματά σου με τον/την γιατρό. Θα βοηθήσει να αποκτηθεί καλύτερη εικόνα της κατάστασης.
Η εφαρμογή καταγραφής περιόδου μας είναι ένας εύκολος τρόπος να σημειώσεις τη διάθεση και τα συμπτώματά σου μέσα στον κύκλο.
Σημείωσε όταν βιώνεις οποιοδήποτε από τα ακόλουθα συμπτώματα:
- Λύπη ή ξαφνικές, ανεξήγητες αλλαγές στη διάθεση
- Κρίσεις κλάματος ή ευερεθιστότητα
- Κακός ύπνος ή υπερβολικός ύπνος
- Δυσκολία συγκέντρωσης ή έλλειψη ενδιαφέροντος για τις καθημερινές σου δραστηριότητες
- Κόπωση ή χαμηλή ενέργεια
Ανάλογα με το ιατρικό ιστορικό σου, ο/η γιατρός σου μπορεί να προτείνει ορμονική αντισύλληψη, όπως το χάπι ή το έμπλαστρο για την ανακούφιση συμπτωμάτων όπως φούσκωμα, ευαισθησία στο στήθος ή άλλα σωματικά συμπτώματα PMS. Σε μερικές, βοηθούν και τα συναισθηματικά συμπτώματα, συμπεριλαμβανομένων των εναλλαγών διάθεσης.
Για άλλες γυναίκες, η ορμονική αντισύλληψη μπορεί να επιδεινώσει τις μεταπτώσεις διάθεσης. Μπορεί να χρειαστεί να δοκιμάσεις διάφορους τύπους μεθόδων μέχρι να βρεις αυτή που σου ταιριάζει.
Αρκετοί παράγοντες του τρόπου ζωής επηρεάζουν επίσης τα συμπτώματα του PMS. Η ενασχόληση με αυτούς μπορεί να σε βοηθήσει:
- Άσκηση. Να είσαι δραστήρια τουλάχιστον 30 λεπτά τη μέρα. Ακόμη και ένας περίπατος στη γειτονιά μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της λύπης, της ευερεθιστότητας και του άγχους.
- Διατροφή. Μην υποκύπτεις στη λιγούρα για ανθυγιεινά τρόφιμα που συνήθως συνοδεύει το PMS. Η ζάχαρη, το λίπος και το αλάτι μπορούν να επηρεάσουν τη διάθεση. Δεν χρειάζεται να τα αποκλείσεις πλήρως, αλλά προσπάθησε να τα ισορροπείς με πλούσια σε θρεπτικά συστατικά τρόφιμα όπως φρούτα, λαχανικά και δημητριακά ολικής άλεσης. Αυτό θα σε βοηθήσει να αισθάνεσαι πιο χορτάτη μέσα στη μέρα και να αποτρέψεις ξαφνικές πτώσεις σακχάρου στο αίμα, που μπορεί να σε κάνουν ευερέθιστη.
- Κλινική μελέτη έδειξε πως η συμπλήρωση ασβεστίου βελτιώνει συναισθήματα θλίψης, ευερεθιστότητας και άγχους που σχετίζονται με το PMS. Καλές πηγές ασβεστίου είναι γάλα, τυρί, ανθότυρο και γιαούρτι, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, εμπλουτισμένος χυμός πορτοκάλι και δημητριακά. Μπορείς επίσης να λαμβάνεις συμπλήρωμα διατροφής. Οι διατροφικές αλλαγές δεν έχουν άμεσο αποτέλεσμα· τρέφεσαι σωστά και δείξε επιείκεια στον εαυτό σου.
- Ύπνος. Η έλλειψη ύπνου αναστατώνει τη διάθεση σε κάθε στάδιο του κύκλου. Προσπάθησε να κοιμάσαι τουλάχιστον 7-8 ώρες τη νύχτα, ιδιαίτερα την εβδομάδα ή δύο πριν την περίοδο. Και θυμήσου — για να κοιμάσαι καλά χρειάζεται να εκτίθεσαι στον ήλιο τουλάχιστον μία ώρα την ημέρα! Η μελατονίνη, η ορμόνη του ύπνου, παράγεται μόνο όταν ο κερατοειδής δέχεται φως του ήλιου. Εάν τα επίπεδα της μελατονίνης είναι χαμηλά, ο ύπνος θα είναι επιφανειακός και θα ξυπνάς κουρασμένη.
- Άγχος. Το ανεξέλεγκτο άγχος επιδεινώνει τις εναλλαγές διάθεσης. Χρησιμοποίησε ασκήσεις αναπνοής, διαλογισμό ή γιόγκα για να ηρεμήσεις σώμα και πνεύμα, ειδικά όταν έχεις συμπτώματα PMS.
Εναλλαγές διάθεσης και δημιουργική προσωπικότητα
Ορισμένες γυναίκες μαθαίνουν να αγαπούν τις εναλλαγές της διάθεσής τους και να αξιοποιούν τον ενδοσκοπικό χρόνο για δημιουργικές δραστηριότητες. Είναι εντάξει να νιώθεις πεσμένη ή αμφίβολη. Είναι εντάξει να χρειάζεσαι χρόνο για να επεξεργαστείς τις καταστάσεις της ζωής σου. Είναι εντάξει να νιώθεις όλα τα συναισθήματά σου. Κάτι θέλουν να σου πουν.
Κάποιες φορές είναι πραγματικά υπερβολικό
Είναι αυτό που βιώνεις κάτι πιο σοβαρό από τις εναλλαγές διάθεσης της αρχόμενης εμμηνόρροιας; Δεν είναι πάντα εύκολο να το διακρίνεις. Και πάλι, ένα ημερολόγιο διάθεσης μπορεί να σε βοηθήσει να δεις πόσο διαρκεί η κακοκεφιά και πώς αλλάζουν τα αισθήματα με το χρόνο. Ένα έμπιστο πρόσωπο μπορεί να σου προσφέρει άλλη οπτική.
Αν τίποτα δεν βοηθάει, συζήτησέ το με τον/την γιατρό σου για αντικαταθλιπτικά. Οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) είναι το συχνότερο αντικαταθλιπτικό για την αντιμετώπιση ψυχολογικών συμπτωμάτων του PMS. Πρόκειται για συνταγογραφούμενα φάρμακα που πολλές γυναίκες βρίσκουν χρήσιμα όταν περνούν δύσκολη φάση.
Κι αυτό θα περάσει
Τίποτα δεν παραμένει το ίδιο για πάντα. Το να παρατηρείς τον τρόπο λειτουργίας των ορμονών στο σώμα σου ενισχύει αυτή την αλήθεια. Καμία μας δεν είναι συνεχώς υγιής και ευτυχισμένη. Βγαίνουμε εκτός πορείας για πολλούς λόγους. Αν νιώθεις μπερδεμένη ή άσχημα, μπορείς να αγνοήσεις τα συναισθήματα για λίγο, αλλά μακροπρόθεσμα θα χαρείς αν αφιερώσεις χρόνο να καταλάβεις τι σε επηρεάζει και τι μπορεί να σε βοηθήσει να επιστρέψεις εκεί που θέλεις. Είναι πάντα εσωτερική δουλειά. Αυτό ισχύει για όλες μας και δεν πειράζει.
Μπορείς να παρακολουθείς την περίοδό σου χρησιμοποιώντας το WomanLog. Κατέβασε το WomanLog τώρα:
