Όσφρηση και Ορμονικές Αλλαγές: Μπορούν οι Ορμόνες να Επηρεάσουν την Αίσθηση της Όσφρησης;
Η αίσθηση της όσφρησής μας είναι σημαντική για την υγεία και την ευεξία μας. Μας βοηθά να επιλέγουμε υγιεινές τροφές, αυξάνει την όρεξή μας και μας προειδοποιεί για επιβλαβή ή χαλασμένα προϊόντα. Η ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε οσμές βοηθά επίσης στον προσανατολισμό μας στο περιβάλλον, προειδοποιώντας μας για κινδύνους όπως διαρροή αερίου, καπνό και φωτιά ή μούχλα στους τοίχους. Αλλά η όσφρησή μας μάς δίνει ακόμη πιο λεπτές και βαθιές ενδείξεις που επηρεάζουν τις ρομαντικές μας σχέσεις, τις κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις και τη στάση μας απέναντι στους άλλους ανθρώπους.
Αν και για τις περισσότερες από εμάς αυτές οι πληροφορίες δεν καταγράφονται συνειδητά, η ανθρώπινη μύτη μπορεί να ανιχνεύσει ακόμη και πολύ αμυδρές οσμές στο περιβάλλον. Στην πραγματικότητα, οι σύντροφοι που επιλέγουμε, οι άνθρωποι με τους οποίους κάνουμε φίλους ή αποφεύγουμε μπορεί να καθορίζονται κυρίως από την όσφρηση. Σε αυτό το άρθρο θα μιλήσουμε για τα θαύματα της όσφρησης και πώς οι αλλαγές στις ορμόνες κατά τη διάρκεια του εμμηνορροϊκού κύκλου, στην εγκυμοσύνη και στην περιεμμηνόπαυση επηρεάζουν όσα αντιλαμβανόμαστε με τη μύτη μας.
Πώς λειτουργεί η όσφρηση;
Καλή και άσχημη—όλες οι οσμές είναι σημαντικές. Όπως κάθε άλλη αίσθηση, η όσφρηση είναι κρίσιμη για την προστασία μας αλλά και για το πώς αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο. Εκτός από το να μας βοηθά να βρίσκουμε θρεπτικές τροφές και να αποφεύγουμε κινδύνους, η ικανότητα να ανιχνεύουμε μόρια οσμής επηρεάζει τα συναισθήματά μας, τις αναμνήσεις και τις σχέσεις μας.
Πώς λειτουργεί η οσφρητική αντίληψη; Οι οσμές είναι χημικά μόρια αρκετά ελαφριά ώστε να αιωρούνται στον αέρα. Κάποιες οσμές είναι εντονότερες και κάποιες πιο αμυδρές, αλλά σχεδόν τα πάντα απελευθερώνουν οσμογόνα μόρια, τα οποία, όταν τα εισπνέουμε, προσκολλώνται σε εξειδικευμένους υποδοχείς που βρίσκονται στη μεμβράνη που επενδύει τη ρινική κοιλότητα. Οι άνθρωποι έχουν 5–6 εκατομμύρια οσφρητικούς υποδοχείς που μπορούν να ανιχνεύσουν περίπου 400 διαφορετικά μοριακά μοτίβα. Αυτά τα δομικά στοιχεία συνδυάζονται με αμέτρητους τρόπους για να δημιουργήσουν διάφορα προφίλ οσμών. Την τελευταία δεκαετία, οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι άνθρωποι μπορούν να διακρίνουν περίπου ένα τρισεκατομμύριο οσμές—πολύ περισσότερες απ’ ό,τι πιστεύαμε παλιότερα. Ίσως αυτό φαίνεται πολύ, αλλά άλλα θηλαστικά έχουν ακόμα οξύτερη όσφρηση. Για παράδειγμα, τα σκυλιά είναι διάσημα για την περιέργεια της μύτης τους και μπορούν να εντοπίσουν οσμές σε απόσταση χιλιομέτρων, και οι ελέφαντες έχουν περισσότερους οσφρητικούς υποδοχείς από κάθε άλλο θηλαστικό.
Όποτε μυρίζουμε κάτι, συμβαίνει επειδή έχουμε εισπνεύσει μόρια μιας ουσίας που αναγνωρίζουν οι οσφρητικοί μας υποδοχείς. Αυτοί οι υποδοχείς στέλνουν πληροφορίες στον εγκέφαλο, ώστε να μπορούμε να πάρουμε αποφάσεις με βάση αυτές. Ο οσφρητικός βολβός, η «έδρα» αυτών των υποδοχέων, βρίσκεται πολύ κοντά στον ιππόκαμπο, το κέντρο μάθησης και μνήμης του εγκεφάλου. Ακόμη προσπαθούμε να κατανοήσουμε πώς αλληλεπιδρούν αυτά τα δύο κέντρα, αλλά είναι σαφές ότι οι οσμές μπορούν να αποτελέσουν ισχυρή πυροδότηση αναμνήσεων. Για παράδειγμα, το άρωμα που φορούσε η μητέρα σας όταν ήσασταν μικρή μπορεί να σας φέρει ζωηρές αναμνήσεις από τα παιδικά σας χρόνια.
Τι είναι οι φερομόνες;
Οι φερομόνες είναι χημικές ουσίες που παράγει το σώμα μας για να επηρεάσει τη συμπεριφορά των γύρω μας. Λειτουργούν όπως οι ορμόνες, αλλά επηρεάζουν άλλους ανθρώπους. Τις απελευθερώνουμε κυρίως μέσω του ιδρώτα, αλλά βρίσκονται και σε άλλες σωματικές εκκρίσεις. Δεν μπορείτε να τις δείτε—ούτε καν να τις μυρίσετε—αλλά μπορούν να διεγείρουν την έλξη και τη σεξουαλική διέγερση και να επηρεάσουν δυναμικά την επιλογή ρομαντικού συντρόφου. Κάποιες γυναίκες λένε ότι μπορούν να μυρίσουν πότε κάποια αισθάνεται ερωτική διέγερση. Οι φερομόνες βρέθηκαν σε όλα τα ζώα που μελετήθηκαν. Παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιλογή συντρόφου, αλλά εμπλέκονται επίσης στη διατήρηση περιοχής, στην προειδοποίηση για κινδύνους, στην εξεύρεση τροφής και σε άλλες κοινωνικές συμπεριφορές. Αν και οι άνθρωποι έχουν σχετικά ασθενή όσφρηση, εξακολουθούμε να επηρεαζόμαστε από τον κόσμο των οσμών.
Γρήγορη εισαγωγή στον εμμηνορροϊκό κύκλο και τις ορμόνες
Ήδη γνωρίζουμε ότι ορισμένες οσμές μάς επηρεάζουν, ακόμη κι αν δεν μπορούμε να τις αναγνωρίσουμε, αλλά ίσως αναρωτιέστε ποια είναι η σύνδεση μεταξύ των ορμονών σας και της οσφρητικής σας αίσθησης. Πριν προχωρήσουμε, ας κατανοήσουμε καλύτερα πώς λειτουργούν οι γυναικείες ορμόνες κατά τη διάρκεια του εμμηνορροϊκού κύκλου.
Τυπικά, ένας υγιής εμμηνορροϊκός κύκλος διαρκεί 28–35 ημέρες (με κάποιες εξαιρέσεις στα άκρα). Καθώς τα επίπεδα των ορμονών αυξομειώνονται στα 4–5 αυτά εβδομάδες, το σώμα σας περνάει από τέσσερις διακριτές φάσεις. Η αρχή του κύκλου αυτού ορίζεται ως η πρώτη ημέρα της περιόδου.
- Κατά τη φάση της εμμήνου ρύσεως τα επίπεδα οιστρογόνων, προγεστερόνης και τεστοστερόνης είναι χαμηλά, και το ενδομήτριο αποβάλλεται με τη μορφή αίματος.
- Ακολουθεί άνοδος των οιστρογόνων και τεστοστερόνης στη θυλακική φάση. Σε αυτό το διάστημα, πιθανόν να νιώθετε πιο ενεργητική και με υψηλότερη σεξουαλική διάθεση.
- Περίπου στη μέση του κύκλου, περνάμε στη φάση της ωορρηξίας, όταν τα οιστρογόνα φθάνουν στην κορύφωση, προκαλώντας αύξηση της ωχρινοτρόπου ορμόνης που διεγείρει τις ωοθήκες να απελευθερώσουν ένα ωάριο. Μετά την ωορρηξία, τα οιστρογόνα και η τεστοστερόνη πέφτουν και η προγεστερόνη αρχίζει να αυξάνεται.
- Τώρα βρισκόμαστε στη ωχρινική φάση, με κυρίαρχη την προγεστερόνη. Αυτή την περίοδο, πιθανόν να αισθάνεστε πιο αναλυτική και εσωστρεφής, λιγότερο κοινωνική.
Έχω πιο έντονη όσφρηση στην περίοδό μου;
Η σύντομη απάντηση είναι ναι. Ενώ η αίσθηση της όσφρησής σας δεν αλλάζει ουσιαστικά, η ευαισθησία σας στις οσμές μπορεί να αυξηθεί. Αυτό λέγεται υπεροσμία και μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους, συμπεριλαμβανομένων των ορμονικών διακυμάνσεων. Δεν συμβαίνει σε όλες τις γυναίκες, αλλά πολλές αναφέρουν ότι γίνονται πιο ευαίσθητες σε οσμές όσο προχωρά ο κύκλος.
Κάποιες γυναίκες βιώνουν υπεροσμία κατά την ωορρηξία, ίσως για να εξασφαλίσουν ότι βρίσκονται με κατάλληλο σύντροφο στο παράθυρο γονιμότητας. Πολλές γυναίκες αναφέρουν ότι μπορούν να εντοπίσουν οσμές που είναι σχεδόν αδιόρατες για τους άλλους εκείνη την περίοδο. Μελέτες δείχνουν ότι η αυξημένη οσφρητική ευαισθησία στην ωορρηξία επηρεάζει την επιλογή συντρόφου ή, αν έχουμε ήδη σύντροφο, το επίπεδο έλξης προς αυτόν. Σε μελέτες που παρακολουθούσαν συμπεριφορά ετεροφυλόφιλων γυναικών στο κύκλο τους, διαπιστώθηκε ότι κατά την ωορρηξία έλκονταν περισσότερο από παραδοσιακά αρρενωπούς άνδρες. Όμως, αυτό δεν ίσχυε στις μακροχρόνιες σχέσεις—άνδρες με πιο θηλυκά χαρακτηριστικά ή πατρικές ιδιότητες φάνηκαν να έχουν μεγαλύτερη επιτυχία σε σταθερές σχέσεις. Μια πιθανή εξήγηση για αυτή την παρατήρηση είναι ότι, εξελικτικά, τα κυρίαρχα γονίδια και ένας ισχυρός προστάτης είναι πλεονέκτημα για μια ευάλωτη έγκυο γυναίκα, αλλά όταν το μωρό γεννιέται, ένας πιο προσεκτικός και φροντιστικός σύντροφος προσφέρει περισσότερα οφέλη.
Ορισμένες γυναίκες αναφέρουν ότι χάνουν το αίσθημα έλξης για τον σύντροφό τους στην ωορρηξία, αλλά το ανακτούν αργότερα. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να αποδοθεί στη μεταβολή της αντίληψης των φερομονών στις γόνιμες ημέρες. Οι άνδρες επίσης είναι ευαίσθητοι σε αυτό. Έρευνες δείχνουν ότι οι άνδρες μπορούν να ανιχνεύσουν πότε οι γυναίκες βρίσκονται σε ωορρηξία. Αν και δεν το συνειδητοποιούν, οι περισσότεροι ετεροφυλόφιλοι άνδρες βρίσκουν ιδιαίτερα ελκυστική μια γυναίκα που βρίσκεται στην ωορρηξία—για τον ίδιο λόγο που οι γυναίκες έχουν υψηλότερη σεξουαλική διάθεση και βρίσκουν πιο ελκυστικούς τους αρρενωπούς άνδρες: για την εξασφάλιση της αναπαραγωγικής επιτυχίας.
Η οσφρητική ευαισθησία μπορεί να αλλάξει ξανά στη ωχρινική φάση. Κάποιες γυναίκες αναφέρουν ότι γίνονται πιο ευαίσθητες στις δυσάρεστες οσμές—οι κάλτσες του συντρόφου, τα παλιά σκουπίδια ή το φαγητό της γειτόνισσας. Αυτό ίσως συνδέεται με την προετοιμασία του σώματος για πιθανή εγκυμοσύνη. Η αυξημένη ευαισθησία στις άσχημες οσμές μπορεί να αποσκοπεί στην προστασία ενός αναπτυσσόμενου εμβρύου από αλλοιωμένες και επικίνδυνες τροφές.
Έντονη όσφρηση στην εγκυμοσύνη
Μάλλον η πιο συζητημένη αλλαγή στην οσφρητική αντίληψη συμβαίνει κατά την εγκυμοσύνη, ειδικά στο πρώτο τρίμηνο. Ένα από τα πρώτα σημάδια της εγκυμοσύνης είναι η αυξημένη αίσθηση της όσφρησης. Κάποιες έγκυες αναφέρουν ότι εντοπίζουν οσμές από μακριά και μπορούν ακόμη και να πουν τι έφαγε κάποιος άλλος για μεσημεριανό. Είναι σύνηθες οι μέλλουσες μητέρες να αηδιάζουν με μυρωδιές αλκοόλ, καπνού, ωμών ψαριών και κρεάτων, αυγών ή ακόμα και αρωμάτων και καθαριστικών προϊόντων. Αναμενόμενα, η υπεροσμία της εγκυμοσύνης μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια όρεξης, ναυτία και εμετούς—ο τρόπος της φύσης να διασφαλίσει την ασφάλεια του μωρού από δυνητικά βλαπτικές ουσίες.
Μπορεί η περιεμμηνόπαυση να προκαλέσει έντονη όσφρηση;
Η περιεμμηνόπαυση είναι η περίοδος όπου το σώμα μιας γυναίκας ξεκινά τη μετάβαση προς την εμμηνόπαυση. Αυτό συνήθως αρχίζει στις αρχές με μέσα 40, αλλά για κάποιες μπορεί να ξεκινήσει χρόνια νωρίτερα ή αργότερα, και τελειώνει περίπου τέσσερα χρόνια αργότερα (αν και διάστημα 2–10 χρόνια δεν είναι σπάνιο) με την εμμηνόπαυση—όταν δεν έχετε περίοδο για ένα ολόκληρο χρόνο.
Πολλές γυναίκες που βιώνουν την περιεμμηνόπαυση αναφέρουν αλλαγές στην όσφρηση και αυξημένη ευαισθησία σε ορισμένες οσμές. Οι αλλαγές στην όσφρηση σχετίζονται με την απότομη πτώση των οιστρογόνων που παρατηρείται αυτή την περίοδο. Οι ορμονικές διακυμάνσεις μπορεί να επηρεάσουν τα εγκεφαλικά κέντρα που σχετίζονται με την επεξεργασία των οσμών, προκαλώντας σε μερικές περιεμμηνοπαυσιακές γυναίκες φανταστικές οσμές ή ψευδαισθήσεις όσφρησης (φαντοσμία). Γι’ αυτό κάποιες γυναίκες σε αυτή τη φάση ανησυχούν για το δικό τους σώμα ή αντιδρούν έντονα σε οσμές άλλων, όταν καμία άλλη δεν φαίνεται να ενοχλείται.
Ποιες άλλες καταστάσεις προκαλούν έντονη όσφρηση;
Ενώ οι ορμόνες μπορούν να επηρεάσουν ακόμη και τις πιο μικρές λεπτομέρειες της ζωής μας, μερικές φορές η αυξημένη ευαισθησία στην όσφρηση σχετίζεται με κάποιο φάρμακο που παίρνετε ή αποτελεί ένδειξη αλλαγών στην υγεία σας. Συνθήκες που μπορούν να επηρεάσουν την όσφρησή σας περιλαμβάνουν:
- Ημικρανίες: Το 95% των ατόμων με ημικρανία δηλώνουν ότι οι δυνατές οσμές μπορούν να πυροδοτήσουν κρίση. Η μυρωδιά αρωμάτων, καπνού και ορισμένων τροφών ή χημικών μπορεί να προκαλέσει σοβαρό πονοκέφαλο. Κατά τη διάρκεια κρίσης, ενδέχεται να είστε ιδιαίτερα ευαίσθητη σε συγκεκριμένες οσμές, που μπορεί να εντείνουν τον πόνο ή τη ναυτία.
- Αυτοάνοσα νοσήματα: Η νόσος Addison, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος (ΣΕΛ) και ο διαβήτης τύπου 1 μπορούν μερικές φορές να προκαλέσουν αυξημένη ευαισθησία ή ασυνήθιστη αντίληψη οσμών.
- Επιληπτικές κρίσεις: Οι άνθρωποι που βιώνουν κρίσεις μπορεί να εμφανίσουν φαντοσμία πριν από ένα επεισόδιο—ο εγκέφαλος κάνει τη μύτη να «μυρίζει» οσμές που δεν υπάρχουν.
- Φαρμακευτική αγωγή: Ορισμένα αντιβιοτικά, αντιισταμινικά, φάρμακα θυρεοειδούς και αντιυπερτασικά μπορούν να αλλάξουν την αίσθηση γεύσης και όσφρησης.
- Καρκίνοι και αντικαρκινικές θεραπείες: Ορισμένοι όγκοι στην περιοχή της κεφαλής/τραχήλου και θεραπείες που στοχεύουν αυτήν την περιοχή, μπορούν να επηρεάσουν την όσφρηση και τη γεύση.
Τελικές σκέψεις
Αξίζει να αφιερώνουμε λίγο χρόνο για να σκεφτούμε τον αόρατο κόσμο των οσμών. Συγκριτικά με άλλα ζώα, η μύτη δεν είναι το κύριο αισθητήριο όργανό μας, όμως ακόμη και έτσι μπορεί να ασκεί σημαντική επιρροή στην ασφάλεια, την ευεξία και τις κοινωνικές μας σχέσεις.
Κατεβάστε το WomanLog τώρα:
